Islam jáne dinı áralýandylyqty qabyldaý

2474
Adyrna.kz Telegram

Qazirgi musylman álemindegi daǵdarys, ózara kelispeýshilikter men qaqtyǵystar dinı plıýralızmdi durys túsinbeýden shyǵyp otyr. Mysaly, musylmandardyń besten biri (onyń ishinde eń kóp kórsetkish, mysyrlyqtardyń 44%-y) sopylyq joldy ustanatyndardy musylman dep sanamaıdy. Mundaı kózqarastar Islamnyń beıbit taralýyna ózindik úlesterin qosqan tasaýýf (sopylyq) aqıqattaryn bilmegendikten bolady. Sondaı-aq, musylmandardyń tórtten biri shıitterdi musylmandar sanatyna qospaıdy (onyń ishinde eń kóp kórsetkish – 52% Mysyrda; The World’s Muslims: Unity and Diversity, Pew Research Center, August 2012 http://www.pewforum.org/…/the-worlds-muslims-unity-and-div…/). Bul jaǵdaı sońǵy jyldary Súnnetti ustanatyndar basym elderde (ásirese Mysyrda, Pákistanda, Aljırde) «sálafılik» jáne radıkaldy tákfırılik túsinikterdiń taraýynan týyndap otyr.
Shıitterdiń eń kóp shoǵyrlanǵan úsh elindegi (ıaǵnı, Ázirbaıjan, Irak jáne Lıvandaǵy) jaýap berýshilerdiń 6%-dan azy ǵana shıitterdi musylman retinde jaqtyrmaıtyndyǵy aıqyndaldy (The World’s Muslims: Unity and Diversity, Pew Research Center, August 2012http://www.pewforum.org/…/the-worlds-muslims-unity-and-div…/). Áleýmettanýlyq zertteýlerdiń nátıjesi musylman úmbetiniń óz ishinde plıýralızmge qatysty aýyzbirliktiń joqtyǵyn kórsetedi.
Musylmandardyń ózge din ókilderine degen qatynasyna keler bolsaq, ony «jumaqqa kim kiredi?» degen saýal arqyly anyqtaýǵa bolady. Jumaqqa kirip qutylýǵa baılanysty teologııalyq doktrınalar barlyq dinderde mańyzdy orynǵa ıe. Sońǵy jyldary Batys elderi turǵyndary arasynda musylmandardy fanatık, qatygez jáne tákappar dep sanaıtyn kózqaras artyp keledi. Ol da negizsiz emes sııaqty.
2013 jyly «Álemdegi musylmandar: din, saıasat jáne qoǵam» taqyrybynda júrgizilgen Pıý saýalnamasynyń (Pew Survey) málimetine súıener bolsaq, basqa din ókilderiniń jumaqqa kire alatyndyǵyna jalpy alǵanda musylmandardyń tek 18%-y ǵana senetinin kóremiz. Pákistan, Mysyr, Irak jáne Malaızııa musylmandarynyń 90%-y «tek Islam dini arqyly jumaqtyń máńgilik ómirine barýǵa bolatynyna» senedi. Biraq, Bosnııa, Qazaqstan, Kamerýn, Chad jáne Mozambık sııaqty elderde ómir súretin musylmandardyń 40%-y, al AQSh musylmandarynyń 56%-y bolsa, «basqa da dinder arqyly jumaqqa kire alady» dep sanaıdy eken (The World’s Muslims: Religion, Politics and Society, Pew Research Center, April 2013 http://www.pewforum.org/…/the-worlds-muslims-religion-poli…/).
Musylmandardyń kóp shoǵyrlanǵan elderindegi keıbir taıaz oı-órister men kózqarastar sol elderdiń basshylyǵyn da, qarapaıym azamattaryn da shynaıy túrde alańdatýy qajet. Ál-Ǵazalı jáne Ibn Arabı sııaqty ǵulamalardyń «tek musylmandar ǵana qutylady, jumaqqa kiredi dep, Allanyń meıirimin taıaz maǵynada túsiný durys bolmasa kerek» degen tujyrymdamalaryn eske alǵan jón.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq kodeksine jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly kodeksine engizilgen keıbir tolyqtyrýlar azamattardyń dinı sezimderimen qatar, ateıstik senimderi men sezimderin balaǵattaýǵa múmkindik bermeıdi (Qazaqstan Respýblıkasynyń ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly kodeksiniń 2-bóliminiń 490-baby). Tákfirshilderdi aıtpaǵanda, qazirgi qarapaıym dindarlardyń ózderi qulshylyq-ǵıbadattaryn ótemeıtinderdi «kúpirlikpen» kinálaıtyny boı kórsetip keledi. Bul jaǵdaı adamnyń ar-ojdan bostandyǵy týraly zaıyrly zańnamamen qatar, beıbit qatar ómir súrýdi atymen de, zatymen de aıǵaqtaıtyn ıslamnyń rýhyna da, «árkimdi bolmysyna saı» baýyrmaldyqpen qabyldaıtyn qazaqtyń dástúrli dinı dúnıetanymyna da qaıshy keledi.


Baqytjan SATERShINOV,

dintanýshy,

FB-daǵy paraqshasynan

Pikirler