Ult kóshbasshysynyń ózi «Ult uıasy – Ulytaý» ataǵan ulyq meken alys-jaqynnan at basyn burar týrısterdiń qyzyǵýshylyǵyn erteden oıatqan ólke. Elimizdiń tarıhı kindigine aınalǵan Ulytaý óńirine qatysty memlekettik deńgeıde túrli baǵdarlamalar da qabyldanǵan bolatyn. Elbasy sońǵy Joldaýynda da Ulytaý sekildi elimizdiń tarıhı oryndaryn perspektıvalyq tabys kózderiniń birine aınaldyrý týraly aıtty. Osyǵan oraı «Ulytaý» ulttyq tarıhı-mádenı jáne tabıǵı qoryq-murajaı dırektory Baqtııar Qojahmetovpen óńirdegi týrıstik máselelerge qatysty suqbattasýdyń sáti túsken edi.
- Ózińiz biletindeı, Elbasy bıylǵy Joldaýynda: «Búginde álemdegi árbir onynshy jumys ornyn usynýshy syrtqy týrızm men ishki týrızm kez kelgen óńir úshin perspektıvalyq tabys kózderiniń biri bolyp sanalady» dedi. Al Ulytaý aýdanynda týrızmdi damytý qalaı iske asyp jatyr?
- Kezinde «Mádenı mura» baǵdarlamasy boıynsha Ulytaý ulttyq sımvoldar qataryna, elimizdiń altyn qazynasyna endi. Týrızmdi damytýdyń alǵashqy qadamy 2010 jyldyń naýryz aıynda jasaldy. Ákimshilik pen máslıhat birlesip «Ulytaý – qazaqtyń kóne astanasy» atty týrızmdi damytý baǵdarlamasyn bekitti. Is-sharalar jospary boıynsha Ulytaý aýylyndaǵy jalǵyz meıramhana kúrdeli jóndeýden ótti, ondaǵy bólmeler sany 10-nan 15-ke deıin artty. Aýdan ortalyǵynan 2 shaqyrym jerde ornalasqan qonaqtarǵa arnalǵan 12 oryndyq rezıdenııa qurylysyna qarjy bólindi. «Bolatsaı» demalys úıi salyndy. Ulytaý aýylynyń ózinde jergilikti turǵyndardy jumyldyrý arqyly qonaq úıler ashý jumystary júrgizile bastady. Bul qadam jańa jumys oryndaryn ashyp, onyń sanyn arttyrýǵa negiz boldy. 2010 jyly «Aqmeshit» zııarat etýshiler ortalyǵyn salý jumystary bastaldy. Bul keshen quramyna Vızıt-ortalyǵy, etnoaýyl men avtokempıng kiredi. «Qazaqmys» korporaııasy demeýshileriniń qarjysy esebinen «Asan qaıǵy» jáne «Handar alańy» eskertkishteri ashyldy.
Jyl saıyn «Terisaqqan kóktemi» etnofestıvali uıymdastyrylady. Etnofestıval qonaqtary - Amerıka Qurma Shtattary, Franııa, Bahreın Koroldigi, Polsha, Reseı, Ýkraına, Latvııa, Qyrǵyzstan elderinen kelgen týrıster. Aýdandyq bıýdjet qarjysynan Shyńǵys hannyń aty ańyzǵa aınalǵan bas qolbasshysy Ketbuqaǵa eskertkish qoıyldy. Alash orda kósemderine arnalǵan «Bes arys» saıajoly, «Tańbaly tas» demalys saıabaǵynyń qurylystary aıaqtaldy. Osy jyly saıabaq terrıtorııasynda aýdandyq ólketaný murajaıynyń qurylysyn aıaqtaý josparlanyp otyr.
Al ortalyq káriz qurylysynyń aıaqtalýy – aýyl turǵyndary men týrıstter úshin qýanarlyq jaıt.
- Meniń bilýimshe, Ulytaý aýdanynyń jol jaǵdaıy, ásirese, týrıstik nysandarǵa barar joldar eshqandaı syn kótermeıdi. Bul másele boıynsha oblys ákimdigi tarapynan nendeı sharalar júrgizilýde?
- Prezıdenttiń bıylǵy Joldaýynda «Ishki óńirlik qatynastardy jaqsartý úshin avtojoldardyń jergilikti jelisin jóndeý men qaıta salýǵa arnalǵan qarjy kólemin kóbeıtý kerek. Bul jumysqa óńirlerdegi barlyq ákimdiktiń belsendi qatysýyn qamtamasyz etý kerek» - degen bolatyn.
Osyǵan sáıkes, oblystyq Mádenıet departamentiniń yqpalymen birneshe tarıhı eskertkishke abattandyrý jumystary, arheologııalyq jáne qaıta jóndeý jumystary júrgizilip jatyr (Dýlyǵaly meshiti, Aıaqqamyr, Dombaýyl, Terekti áýlıe, Joshy han, Alasha han, Erden). Ótken jyly Dúzen mazarynyń kúrdeli qaıta óńdeý jumystary aıaqtaldy. Qoryq-murajaı ǵımaratyna kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilip, jańa ekspozıııa jasaldy. Qazirgi tańda Joshy han jáne Alasha han esertkishterine barar joldardy jóndeý jáne qurylysty júzege asyrý jumystary qarqyndy júrgizilýde. Osy jyly orta ǵasyrlyq qalashyq Basqamyrda qaıta óńdeý jumystaryn júrgizý josparlanýda.
- Úkimet tarapynan qoldaý bar ma?
- Týrızm salasyn Mádenıet jáne sport mınıstrligine bergeni biz úshin jaǵymdy jańalyq boldy. Ótken jyldyń sáýir aıynan bastap bizdiń mınıstrlikte týrızm boıynsha komıtet quryldy. Qadaǵalaýshy vıe-mınıstr bar. Qysqa merzim ishinde komıtet Qazaqstandaǵy týrızmniń damý tujyrymdamasyn ázirledi. 2014 jyly tamyzda Ulytaýǵa kelgen saparynda Elbasy qazaq memlekettiliginiń qalyptasý tarıhyndaǵy Ulytaýdyń róli men orny jaıly aıtqan pikiri biz úshin úlken jetistik boldy. Prezıdent Nursultan Nazarbaev óz saparynda básekege qabiletti týrızm ortalyǵyn qalyptastyrý úshin Ulytaýdyń múmkindikterin atap ótken bolatyn.
Ekinshi jetistigimiz – QR Premer-mınıstriniń Áýlıetaý eteginde tórt mınıstrdiń qatysýymen Ulytaýda týrızmdi damytý máseleleri boıynsha ótkizgen otyrysy. Osy otyrysta sol kezdegi Premer-mınıstr Kárim Másimovtiń QR №21-5/11-12 hattamalyq tapsyrmasyna qol qoıyldy. Bul tapsyrmalar qazirgi Premer-mınıstr Baqytjan Saǵyntaevtyń 23.11.2016 jylǵy №21-34/11-12(2.9.3-t) hatynda jańartyldy.
Ulytaýda týrızmdi damytý máseleleri Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń 2017-2021 jyldarǵa arnalǵan Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń 2016 jyldyń 29 jeltoqsanyndaǵy №349 buıryǵymen bekitilgen Strategııalyq josparyna engizildi.
Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasynda týrızmdi damytýda mańyzdy aımaqtardyń ishinde birinshi bolyp Ulytaý ataldy. Odan bólek, Ulytaýda týrızmdi damytý Premer-mınıstr Baqytjan Saǵyntaev bekitken «Qazaqstan Respýblıkasynyń týrıstik salasyn damytýdyń 2023 jylǵa deıingi tujyrymdamasyn bekitý týraly» 30.06.2017j. №406 Qaýlysyna engizildi.
- Árıne, mundaı óńir «Qazaqstannyń qasıetti jerler geografııasyna» enbeı qalýy múmkin emes. Osy turǵyda qandaı ister atqarylyp jatyr?
- «Qazaqstannyń qasıetti jerler geografııasy» eskertkishter tizimine Ulytaýdyń 9 eskertkishi endi. Onyń barlyǵy da elimizdiń tarıhy úshin, ulttyq rýhanı dúnıemiz úshin mańyzdy eskertkish dep sanaldy. Munan bólek «Terisaqqan kóktemi» etnofestıvali 2015 jyly Qazaqstannyń materıaldyq emes elementter mádenı murasynyń Ulttyq tizimine endi. 2017 jyldyń naýryz aıynda adamzattyń materıaldyq emes mádenı mura Reprezentatıvtik tizimine ádet-ǵuryptardy qosý úshin Qazaqstan Respýblıkasy atynan osy jyly «Qazaq jylqyshylarynyń dástúrli kóktemgi merekelik joralǵylary» taqyrybynda enetin nomınaııa IýNESKO-ǵa usynyldy.
2017 jyly qarashada «Ulytaý» qoryq-murajaıynyń qyzmetkerleri Londonda 1980 jyldan beri jyl saıyn ótip kele jatqan «WorldTravelMarket» (WTM) búkilálemdik jármeńke-kórmesine qatysty. Bul kórmege dúnıejúzi týrızm salasynyń 80 myńnan astam mamany qatysty. Olardyń basym kópshiligi bizdiń kórme arqyly Ulytaýdyń kórnekti oryndary týraly tanyp bildi.
- Ulytaýda qazirgi zamanǵa saı Vızıt ortalyǵynyń qurylysy bastalatyny týraly estigen edik. Qazirgi atqarylyp jatqan jumystary qandaı?
- 2017 jyldyń jeltoqsan aıynyń sońynda «Ulytaý» murajaı-qoryǵynyń Vızıt ortalyǵyn salý boıynsha smetalyq qujattar men joba-nobaıyn qurastyrý aıaqtaldy. Premer-mınıstr men QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń tapsyrmasy boıynsha 2017 jyly konkýrstar ótkizý úshin respýblıkalyq bıýdjetten 49 mln teńge kóleminde qarjy bólindi. Vızıt ortalyǵynyń qurylysy 2018-2019 jaldary aıaqtalady dep josparlanǵan. Bul - 2 myń sharshy metr aýdandy ǵımarat. Onda týrıstik marshrýttar, Ulytaý tarıhynyń eskertkishteri men tabıǵaty týraly málimetter alatyn aqparattyq zal josparlanǵan. Ǵımaratta konferenııalar men semınarlar ótkizetin konferen-zal jáne dóńgelek ústel ótkizýge arnalǵan kishi zal qarastyrylǵan. Sondaı-aq, 15 adamǵa arnalǵan qonaq bólmeleri men 70 oryndyq ashana josparlanǵan.
Vızıt ortalyq – bul Ulytaý murajaı-qoryǵynyń týrızmdi damtýdaǵy úlken jobasynyń tek alǵashqy kezeńi. Qazir budan bólek, «Etnoaýyl – Han shatyr» ekinshi jobasy daıyndalý ústinde. Bul jobanyń júzege asyrylýy 2020-2021 jyldarǵa josparlanǵan.
Sonymen qatar Vızıt ortalyǵyn jobalaýǵa qatysty taǵy bir erekshe jaǵdaıǵa toqtalǵym keledi. Biz bul ortalyqty salý barysynda energııanyń jańartylatyn kózderin paıdalanýdy eskerdik. Eger naqtyraq aıtsaq, biz kún sáýlesinen qýat alatyn, energııalyq tıimdi gelıılik jaıpaq kollektorlarymen jylý sorǵysh qurylǵylardy ornatýdy kózdep otyrmyz. Iaǵnı ótken jyly ǵana elimizdi álemge tanytqan «EKSPO-2017» kórmesiniń bas taqyryby bolǵan tabıǵı energııa kózderin paıdalanatyn bolamyz.
- Bul salaǵa taǵy kimder qol ushyn beredi?
- Týrızmdi damytýǵa jekemenshik bıznes qurylymdar da belsendi qatysady. Máselen, ataqty kásipker Marǵulan Seısenbaev «Ulytaý murasy» ekspedıııasyn uıymdastyrdy, jolkórsetkishti shyǵardy, janýarlar dúnıesin qorǵaý úshin tabıǵı jekemenshik qoryq ashty. Sonymen qatar, qulandarǵa arnalǵan voler men sym jolynyń qurylysy týraly máselelerge jetekshilik etti. Vıtalııa Shýptara basshylyq etetin «Avalon» qoǵamdyq birlestigi eskertkishterdiń tolyq sıpattamasy men marshrýttardyń GPS koordınatalary bar mobıldi jol kórsetkishin jáne alǵashqy jol kórsetkish kitapshasyn shyǵardy. Fermer Ájibaev Raqym Kenenbaı kóliniń jaǵalaýynda týrısterge arnalǵan qonaq úı men qoǵamdyq monsha saldy. Sonymen qatar, «Qazaqmys korporaııasy» jan-jaqty kómek kórsetip keledi. Jyl saıyn qurylysqa, eskertkishterdi abattandyrýǵa, aımaq tarıhyn nasıhattaýǵa arnalǵan ataýly is-sharalardy ótkizýge aqsha bólinedi. Týrızm Ulytaý ekonomıkasy damýynyń katalızatory bolaryna men senimdimin.
Básekege qabiletti túpki ónimimen halyqaralyq naryqqa shyǵa alatyn Ulytaýdyń jaqsy múmkinshilikterin kórsetetin damý quraly týrızm bolyp qala bermek.
baq.kz
