Jambyl oblysy Baızaq aýdanyndaǵy qoıma órtke oranyp, jarylys bolǵan soń ile-shala Qazaqstan TJM-iniń zardap shekken qyzmetkeriniń suhbaty áleýmettik jelilerdi sharlap ketti. Onyń sendirýinshe, belgisiz bir áskerı ofıer oq-dárilerdiń jarylmaıtynyn aıtyp, jańylystyrǵan-mys. Dál osy sebepti olar jarylystyń qaq ortasynda qalyp, saldarynan 15 jalpy áskerı adam qaza tapqan. Onyń sózinshe, áskerıler bolsa, órt sóndirýshilerdi ajal apanyna tastap, ózderi taıyp turǵan kórinedi.
Bul jańsaq sózder Qorǵanys mınıstrligine jáne búkil qazaqstandyq Qarýly kúshterge baǵyttalǵan alapat heıtke, «laǵynet legine» sebep boldy. Bet baqtyrmaǵan «trollderdi», tipti óz qyzmetkeriniń sózin joqqa shyǵarǵan TJ mınıstri Iýrıı Ilınniń málimdemesi de toqtata almady.
«Mert bolǵandar arasynda Qorǵanys mınıstrliginiń de, Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń de qyzmetkerleri bar. Sondyqtan árkim óz ornynda tıisti qyzmettik paryzyn oryndaǵanyn aıtqym keledi», – dedi Ilın.
Áıtkenmen TJM basshysy óz vedomstvosyn qorǵashtaımyn dep, ekiushty jaýap qatty. Ilınniń aıtýynsha, órt sóndirýshiler Qorǵanys mınıstrliginiń qoımasynda jarylys qaýpin tóndiretin eshteńe joq degen habar alypty.
«Trotıl shashkalary saqtalǵan qoıma jalynǵa oranǵany rastaldy. Qorǵanys mınıstrliginde, basqasynda qabyldanǵan nusqaýlyqtar, barlyq parametrler boıynsha bul shashkalar detonatorsyz saqtalǵan jáne jarylys qaterin tóndirmegen», – dep málimdedi ol.
Onyń málimetinshe, trotılderdiń nege jarylǵanyn tergeýshiler anyqtap jatyr.
Alaıda, mynandaı suraq týyndaıdy: órt sóndirýge kelgen kásibi órt sóndirýshiler aty-jóni belgisiz bir adamnyń sózben nusqaýyn tyńdaýǵa tıis pe? Al, TJ ornynda bir adam emes, birneshe adam ár túrli aqyl-keńes berip tursa, sonda qaısysyn tyńdaıtyn bolasyzdar?
Qorǵanys mınıstrligi órt sóndirýdiń qoldanystaǵy hattamasyna qatysty anaǵurlym anyq málimdeme jasady. Vedomstvonyń dereginshe, órt bastalǵanda áskerı bólimniń shtattaǵy órt sóndirý komandasy órt sóndirýshi eseptoptardyń kelýin kútpeı-aq, dereý «tilsiz jaýmen» kúresýge kirisip ketken. Sonymen birge Jambyl oblysy boıynsha TJD-ge oqıǵa jóninde dabyl joldaǵan.
«Ary qaraı Ishki ister mınıstriniń 2017 jylǵy 26 maýsymdaǵy №446 buıryǵymen bekitilgen órt sóndirýdiń qoldanystaǵy qaǵıdalaryna sáıkes, kelip jetken TJD órt sóndirý komandasynyń jetekshisi jalyndy aýyzdyqtaýǵa tikeleı basshylyq ete bastaıdy. Biryńǵaı basshylyq qaǵıdatyna sáıkes, dál osy órt sóndirý isiniń jetekshisi otty sóndirýge qatysyp jatqan búkil jeke quramdy jáne qosymsha tartylǵan kúshterdi ózi basqarady. Osy maqsatta TJD-niń órt sóndirý qyzmeti eldi mekendegi barlyq órt qaýpin týdyratyn obektiler týraly habardar bolýǵa tıis», – dep túsinikteme berdi Qorǵanys mınıstrligi.
Qoryta aıtqanda, áskerı qoımalardaǵy órtke qatysty shaqyrýǵa attanǵan órt sóndirýshiler barlyq yqtımal táýekel týraly jáne janyp turǵan zattardyń qasıetteri týraly bilýge tıis. Bul – Ishki ister mınıstriniń (buryn órt sóndirý qyzmeti IIM-niń quramynda edi) buıryǵymen bekitilgen órt sóndirý erejelerinde jazylǵan. QM-daǵy derekkóz bul nusqany rastady.
«Bilesiz be, órt sóndirýshiler komandasy kelip jete salysymen oqıǵany basqarýdyń tizgini solarǵa ótedi. Obektiniń pasporty da solardyń qolynda jáne onyń ishinde ne jatqanyn olar biledi. Demek, órt bolyp jatqan jerge jetkenshe nemese naqty órt bolyp jatqan orynda olar barlaý jáne jaǵdaıdyń baǵalaý júrgizip, sheshim qabyldaıdy», – dedi aty-jónin qupııa ustaýǵa tilek bildirgen Qorǵanys mınıstrliginiń qyzmetkeri.
Shynynda, oılanaıyqshy: eger TJD-niń «pojarnıkter» órt qaýipsizdik masatynda áskerı bólimshelerdi únemi tekserip júretin bolsa, sonda sol áskerı bólimshelerdiń órt qaýipsizdik úshin kim jaýap berýge tıis? Basqa bir mysal: órt sóndirýshiler janyp turǵan AZS-qa kelgende, benzın, solıarka «jaryla ma, jarylmaı ma» bireýden suraı ma? Tipti mundaı suraqqa jaýap bere alatyn adam bar ekenine kim kepildik beredi?
Onyń dereginshe, suhbatta «áskerılerdiń qashýy» depatalǵan, al shynynda áskerı qyzmetshilerdi evakýaııalaýdyń mánisi qarapaıym: atalǵan áskerı bólimshede komandırovkada bolǵan merzimdi qyzmettegi jasjaýyngerlerdi qaýipti orynnan tezdetip alyp ketý qajet edi.
«Bular – merzimdi áskerı qyzmetke shaqyrylǵandar. Tájirıbesi shamaly, ómir kórmegen jas jigitter. Oqıǵa qaýipti bola bastaǵandyqtan, olardy árıne, evakýaııalady. Al kontrakt boıynsha qyzmet etetin barlyq tájirıbeli áskerı oryndarynda qaldy. Keıbir aqparat quraldary aıtqandaı, eshqandaı qashý bolǵan joq. Jas jigitterdiń qaýipsizdigin qamtamasyz ettik, biz úshin bul asa mańyzdy faktor edi», – dedi memorgandaǵy derekkóz.
Osylaısha, órt sóndirýshilerdi qurban etken kim degensuraqqa jaýap tabý úshin – órtti sóndirý nemese sóndirmeý jáne evakýaııalaý týraly kim sheshim qabyldaýǵa quqyly eken degen suraqqa jaýap berý kerek. Áskerıler de, qutqarýshylar da ol jerde ınjenerlik oq-dárilerdiń, sondaı-aq detonatory salynbaǵan trotıl shashkalarynyń saqtalǵanyna senimdi bolǵan. 2019 jyly Arysta jarylǵan artıllerııalyq snarıadtar, zymyrandar jáne basqasy, áskerılerdiń sendirýinshe, myna qoımada bolmaǵan. Iá, Arystan ákelingen birneshe tonna jarylmaǵan, qaýipsizdik tekserýden ótken ınjenerlik oq-dáriler boldy. Biraq, ınjenerlik jáne artıllertıalyq oq-dáriler – eki bólek.
Aıta ketetin jaıt: Danııar Áshimbaevtyń telegram-kanalynda kórsetkendeı, 2020 jyly sol kezdegi qorǵanys mınıstri Nurlan Ermekbaevtyń buıryǵyna sáıkes, dál solqoımadan 2009 jylynan beri saqtalyp jatqan, 500 tonnadan astam eń qaýipti reaktıvti jáne artıllerııalyq oq-dárileri basqa shalǵaıdaǵy qoımaǵa tasymaldady. Oljasalmasa, osy jarylystyń saldary álde-qaıda aýyrbolar edi. Nege deseńiz: saperlerdiń aıtýynsha, tazalaý nátıjesinde eń alys qashyqtyqqa ushqan fragmentter 200-400 metr qashyqtyqta tabyldy. Al artıllerııalyq jáne reaktıvtik oq-dáriler bolsa, fragmentterdiń ushý qashyqtyǵy 15 kılometrge deıin jetý múmkin bolatyn edi.
Bul paradokstaı kórinýi múmkin, biraq ishine oq-dáriler de kiretin paıdalanylmaıtyn áskerı múlik Qazaqstannyń Qorǵanys mınıstrliginiń menshigi bolyp tabylmaıdy. Memlekettiń áskerı blokty qaıta-qaıta qurylymdaýy jáne reformalaýy aqyr sońynda armııanyń múlkine Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligine baǵynatyn «Qaztehnologııalar» AQ-y, «Qazarnaıyeksport» RMK sekildi kompanııalardyń ıelik etýine soqtyrdy.
Jambyl oblysy sekildi Qazaqstannyń táýelsizdigi jyldarynda bolǵan onshaqty tragedııa osy kompanııalardaǵy bylyqtan bastaý alady. Bul kompanııalarǵa áskerıler esh yqpal ete almaıdy. OsyndaıTJ-lardan keıin áshkerelengen buzýshylyqtar qatarynda – qaýipsizdik tehnıkasyn elemeý, oq-dárilerdi bólshekteý úshin áldebir korrýpııalyq shemalarmen satyp alynǵan jaramsyz jabdyqtardy paıdalaný, áskerı múlikti ýtılızaııalaýǵa kóshedegi kezdeısoq adamdardy, tiptiqaıyrshy-qańǵybas, belgili orny-mekeni joq adamdardy jumyldyrý sekildi soraqy tirlikter kezdesedi. Endeshe bul IIDM-ge baǵynatyn kompanııalardaǵy bylyqtyń bir ushy sekildi kórinedi.
Onyń ústine, mysaly, qoldanys merzimi bitken oq-dárilerdi kádege jaratýmen aınalysatyn «Qaztehnologııalar» AQ-y birneshe jyldan beri jumyssyz bos qańtarylyp turdy, ıaǵnı qyzmetkerleri jalaqysyz otyrdy. Mundaı jaǵdaıda kadrlyq quramnyń degradaııaǵa ushyraýy, kásibı biliktiligin joǵaltýy – ábden tabıǵı nárse.
Qynjyltatyny sol, munyń bári aqyr sońynda qaıǵyly oqıǵaǵa soqtyrady. Eger buryn jarylystardan tek «Qaztehnologııalar» AQ-nyń qyzmetkerleri ǵana zardapshekse, endi áskerıler jáne órt sóndirýshiler opat bolypjatyr.
Biraq sózdiń qorytyndysy: Jambyl oblysynda bolǵan apat úshin jaýapkershiligin ekige bólý kerek sııaqty. Birinshi – qoımada ot shyqqan úshin. Ol – sol áskerı bólimniń áskerı qyzmetshilerdiń jaýapkershilik ekeni aıdan anyq. Biraq, adam ómirler shyǵyndarynyń sebebi sonda emes. Óıtkeni, qaza tapqandardyń bári – dál sol jerde órt sóndirip júrgen qyzmetshiler. Azamattyq turǵyndardyń birde bir adam mertbolmaǵan tipti aýrýhanaǵa da jatqyzylmaǵan. Áskerı adamdar,sonyń ishinde órt sóndirýshilerdiń qaza tapqannyń sebebi – olardyń evakýaııanyń ornyna órt sóndirýin jalǵastyryp jatqany. Ondaı sheshimge órt sóndirý jumysyna basshylyq etetin laýazymdy tulǵa jaýapty. Alaıda, naqty sol jerde, sol jaǵdaıda sheshim qalaı qabyldandy, qazir eshkim aıtalmaıdy.
Bul bireýdiń qaıǵyly qatesi bolsa da, kiná emes ekeni sózsiz.
