Ölımdı özek etken dezinformasiia: Jambyldaǧy jarylystyŋ qūrbany nege bırneşe äskeri boldy?

Jambyl oblysy Baizaq audanyndaǧy qoima örtke oranyp, jarylys bolǧan soŋ ıle-şala Qazaqstan TJM-ınıŋ zardap şekken qyzmetkerınıŋ sūhbaty äleumettık jelılerdı şarlap kettı. Onyŋ sendıruınşe, belgısız bır äskeri ofiser oq-därılerdıŋ jarylmaitynyn aityp, jaŋylystyrǧan-mys. Däl osy sebeptı olar jarylystyŋ qaq ortasynda qalyp, saldarynan 15 jalpy äskeri adam qaza tapqan. Onyŋ sözınşe, äskeriler bolsa, ört söndıruşılerdı ajal apanyna tastap, özderı taiyp tūrǧan körınedı. Būl jaŋsaq sözder Qorǧanys ministrlıgıne jäne bükıl qazaqstandyq Qaruly küşterge baǧyttalǧan alapat heitke, «laǧynet legıne» sebep boldy. Bet baqtyrmaǧan «trollderdı», tıptı öz qyzmetkerınıŋ sözın joqqa şyǧarǧan TJ ministrı Iýrii İlinnıŋ mälımdemesı de toqtata almady.

«Mert bolǧandar arasynda Qorǧanys ministrlıgınıŋ de, Tötenşe jaǧdailar ministrlıgınıŋ de qyzmetkerlerı bar. Sondyqtan ärkım öz ornynda tiıstı qyzmettık paryzyn oryndaǧanyn aitqym keledı», – dedı İlin.

Äitkenmen TJM basşysy öz vedomstvosyn qorǧaştaimyn dep, ekıūşty jauap qatty. İlinnıŋ aituynşa, ört söndıruşıler Qorǧanys ministrlıgınıŋ qoimasynda jarylys qaupın töndıretın eşteŋe joq degen habar alypty.

«Trotil şaşkalary saqtalǧan qoima jalynǧa oranǧany rastaldy. Qorǧanys ministrlıgınde, basqasynda qabyldanǧan nūsqaulyqtar, barlyq parametrler boiynşa būl şaşkalar detonatorsyz saqtalǧan jäne jarylys qaterın töndırmegen», – dep mälımdedı ol.

Onyŋ mälımetınşe, trotilderdıŋ nege jarylǧanyn tergeuşıler anyqtap jatyr. Alaida, mynandai sūraq tuyndaidy: ört söndıruge kelgen käsıbı ört söndıruşıler aty-jönı belgısız bır adamnyŋ sözben nūsqauyn tyŋdauǧa tiıs pe? Al, TJ ornynda bır adam emes, bırneşe adam är türlı aqyl-keŋes berıp tūrsa, sonda qaisysyn tyŋdaityn bolasyzdar?

Qorǧanys ministrlıgı ört söndırudıŋ qoldanystaǧy hattamasyna qatysty anaǧūrlym anyq mälımdeme jasady. Vedomstvonyŋ deregınşe, ört bastalǧanda äskeri bölımnıŋ ştattaǧy ört söndıru komandasy ört söndıruşı eseptoptardyŋ keluın kütpei-aq, dereu «tılsız jaumen» küresuge kırısıp ketken. Sonymen bırge Jambyl oblysy boiynşa TJD-ge oqiǧa jönınde dabyl joldaǧan.

«Ary qarai Işkı ıster ministrınıŋ 2017 jylǧy 26 mausymdaǧy №446 būiryǧymen bekıtılgen ört söndırudıŋ qoldanystaǧy qaǧidalaryna säikes, kelıp jetken TJD ört söndıru komandasynyŋ jetekşısı  jalyndy auyzdyqtauǧa tıkelei basşylyq ete bastaidy. Bıryŋǧai basşylyq qaǧidatyna säikes, däl osy ört söndıru ısınıŋ jetekşısı otty söndıruge  qatysyp jatqan bükıl jeke qūramdy jäne qosymşa tartylǧan küşterdı özı basqarady. Osy maqsatta TJD-nıŋ ört söndıru qyzmetı eldı mekendegı barlyq ört qaupın tudyratyn obektıler turaly habardar boluǧa tiıs», – dep tüsınıkteme berdı Qorǧanys ministrlıgı.  

Qoryta aitqanda, äskeri qoimalardaǧy örtke qatysty şaqyruǧa attanǧan ört söndıruşıler barlyq yqtimal täuekel turaly jäne janyp tūrǧan zattardyŋ qasietterı turaly bıluge tiıs. Būl – Işkı ıster ministrınıŋ (būryn ört söndıru qyzmetı IIM-nıŋ qūramynda edı) būiryǧymen bekıtılgen ört söndıru erejelerınde jazylǧan. QM-daǧy derekköz būl nūsqany rastady.

«Bılesız be, ört söndıruşıler komandasy kelıp jete salysymen oqiǧany basqarudyŋ tızgını solarǧa ötedı. Obektınıŋ pasporty da solardyŋ qolynda jäne onyŋ ışınde ne jatqanyn olar bıledı. Demek, ört bolyp jatqan jerge jetkenşe nemese naqty ört bolyp jatqan orynda olar barlau jäne jaǧdaidyŋ baǧalau jürgızıp, şeşım qabyldaidy», – dedı aty-jönın qūpiia ūstauǧa tılek bıldırgen Qorǧanys ministrlıgınıŋ qyzmetkerı.  

Şynynda, oilanaiyqşy: eger TJD-nıŋ «pojarnikter» ört qauıpsızdık masatynda äskeri bölımşelerdı ünemı tekserıp jüretın bolsa, sonda sol äskeri bölımşelerdıŋ ört qauıpsızdık üşın kım jauap beruge tiıs? Basqa bır mysal: ört söndıruşıler janyp tūrǧan AZS-qa kelgende, benzin, soliarka «jaryla ma, jarylmai ma» bıreuden sūrai ma? Tıptı mūndai sūraqqa jauap bere alatyn adam bar ekenıne kım kepıldık beredı?

Onyŋ deregınşe, sūhbatta «äskerilerdıŋ qaşuy» depatalǧan, al şynynda äskeri qyzmetşılerdı evakuasiialaudyŋ mänısı qarapaiym: atalǧan äskeri bölımşede komandirovkada bolǧan merzımdı qyzmettegı  jasjauyngerlerdı qauıptı orynnan tezdetıp alyp ketu qajet edı.    

«Būlar – merzımdı äskeri qyzmetke şaqyrylǧandar. Täjıribesı şamaly, ömır körmegen jas jıgıtter. Oqiǧa qauıptı bola bastaǧandyqtan, olardy ärine, evakuasiialady. Al kontrakt boiynşa qyzmet etetın barlyq täjıribelı äskeri oryndarynda qaldy. Keibır aqparat qūraldary aitqandai, eşqandai qaşu bolǧan joq. Jas jıgıtterdıŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz ettık, bız üşın būl asa maŋyzdy faktor edı», – dedı memorgandaǧy derekköz.

Osylaişa, ört söndıruşılerdı qūrban etken kım degensūraqqa jauap tabu üşın – örttı söndıru nemese söndırmeu jäne evakuasiialau turaly kım şeşım qabyldauǧa qūqyly eken degen sūraqqa jauap beru kerek.  Äskeriler de, qūtqaruşylar da ol jerde injenerlık oq-därılerdıŋ, sondai-aq detonatory salynbaǧan trotil şaşkalarynyŋ saqtalǧanyna senımdı bolǧan. 2019 jyly Arysta jarylǧan artilleriialyq snariadtar, zymyrandar jäne basqasy, äskerilerdıŋ sendıruınşe, myna qoimada bolmaǧan. İä, Arystan äkelıngen bırneşe tonna jarylmaǧan, qauıpsızdık tekseruden ötken injenerlık oq-därıler boldy. Bıraq, injenerlık jäne artillertialyq oq-därıler – ekı bölek.

https://youtu.be/OlveR6Xl_5E

Aita ketetın jait: Daniiar Äşımbaevtyŋ telegram-kanalynda körsetkendei, 2020 jyly sol kezdegı qorǧanys ministrı Nūrlan Ermekbaevtyŋ būiryǧyna säikes, däl solqoimadan 2009 jylynan berı saqtalyp jatqan, 500 tonnadan astam eŋ qauıptı reaktivtı jäne artilleriialyq oq-därılerı basqa şalǧaidaǧy qoimaǧa tasymaldady. Oljasalmasa, osy jarylystyŋ saldary älde-qaida auyrbolar edı. Nege deseŋız: saperlerdıŋ aituynşa, tazalau nätijesınde eŋ alys qaşyqtyqqa ūşqan fragmentter 200-400 metr qaşyqtyqta tabyldy. Al artilleriialyq jäne reaktivtık oq-därıler bolsa, fragmentterdıŋ ūşu qaşyqtyǧy 15 kilometrge deiın jetu mümkın bolatyn edı.

Būl paradokstai körınuı mümkın, bıraq ışıne oq-därıler de kıretın paidalanylmaityn äskeri mülık Qazaqstannyŋ Qorǧanys ministrlıgınıŋ menşıgı bolyp tabylmaidy. Memlekettıŋ äskeri blokty qaita-qaita qūrylymdauy jäne reformalauy aqyr soŋynda armiianyŋ mülkıne İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu ministrlıgıne baǧynatyn «Qaztehnologiialar» AQ-y, «Qazarnaiyeksport» RMK sekıldı kompaniialardyŋ ielık etuıne soqtyrdy.

Jambyl oblysy sekıldı Qazaqstannyŋ täuelsızdıgı jyldarynda bolǧan onşaqty tragediia osy kompaniialardaǧy bylyqtan bastau alady. Būl kompaniialarǧa äskeriler eş yqpal ete almaidy. OsyndaiTJ-lardan keiın äşkerelengen būzuşylyqtar qatarynda – qauıpsızdık tehnikasyn elemeu, oq-därılerdı bölşekteu üşın äldebır korrupsiialyq shemalarmen satyp alynǧan jaramsyz jabdyqtardy paidalanu, äskeri mülıktı utilizasiialauǧa köşedegı kezdeisoq adamdardy, tıptıqaiyrşy-qaŋǧybas, belgılı orny-mekenı joq adamdardy jūmyldyru sekıldı soraqy tırlıkter kezdesedı. Endeşe būl İİDM-ge baǧynatyn kompaniialardaǧy bylyqtyŋ bır ūşy sekıldı körınedı.  

Onyŋ üstıne, mysaly, qoldanys merzımı bıtken oq-därılerdı kädege jaratumen ainalysatyn «Qaztehnologiialar» AQ-y bırneşe jyldan berı jūmyssyz bos qaŋtarylyp tūrdy, iaǧni qyzmetkerlerı jalaqysyz otyrdy. Mūndai jaǧdaida kadrlyq qūramnyŋ degradasiiaǧa ūşyrauy, käsıbi bılıktılıgın joǧaltuy – äbden tabiǧi närse.

Qynjyltatyny sol, mūnyŋ bärı aqyr soŋynda qaiǧyly oqiǧaǧa soqtyrady. Eger būryn jarylystardan tek «Qaztehnologiialar» AQ-nyŋ qyzmetkerlerı ǧana zardapşekse, endı äskeriler jäne ört söndıruşıler opat bolypjatyr.

Bıraq sözdıŋ qorytyndysy: Jambyl oblysynda bolǧan apat üşın jauapkerşılıgın ekıge bölu kerek siiaqty. Bırınşı – qoimada ot şyqqan üşın. Ol – sol äskeri bölımnıŋ äskeri qyzmetşılerdıŋ jauapkerşılık ekenı aidan anyq. Bıraq, adam ömırler şyǧyndarynyŋ sebebı sonda emes. Öitkenı, qaza tapqandardyŋ bärı – däl sol jerde ört söndırıp jürgen qyzmetşıler. Azamattyq tūrǧyndardyŋ bırde bır adam mertbolmaǧan tıptı auruhanaǧa da jatqyzylmaǧan. Äskeri adamdar,sonyŋ ışınde ört söndıruşılerdıŋ qaza tapqannyŋ sebebı – olardyŋ evakuasiianyŋ ornyna ört söndıruın jalǧastyryp jatqany. Ondai  şeşımge ört söndıru jūmysyna basşylyq etetın lauazymdy tūlǧa jauapty. Alaida, naqty sol jerde, sol jaǧdaida şeşım qalai qabyldandy, qazır eşkım aitalmaidy.

Būl bıreudıŋ qaiǧyly qatesı bolsa da, kınä emes ekenı sözsız.