Aǧaiynǧa arnau nemese ana tılımızdıŋ erteŋı turaly paiym
Qūrmettı Maraltai Raiymbekūly ! Äleumettık jelıde maǧan arnap joldaǧan jazbaŋyz ben qoiǧan saualdaryŋyzdy mūqiiat oqyp şyqtym. Osy rette, özım erekşe syilaityn ziiatker zamandasym, ana tıldıŋ bılgırı, sondai-aq, qazaq tılınıŋ ahualymen etene tanys adam retınde Sızge tarqata tüsındırgendı jön sanadym. Sonymen bırge emosiiasyz, eşkımnıŋ jeke basyna tiıspei, syndarly ärı jüielı sūraq qoiǧanyŋyz üşın de Özıŋızge jauap bergım keledı. Sebebı sezımge erık beru oŋai bolǧanymen, mäselenıŋ baiybyna baryp, parasatty ūstanymǧa ūmtylu ärdaiym maŋyzdy. Bırınşı. Sız alǧaşqy saualyŋyzda egemendık alǧanymyzǧa 30 jyl ötse de el azamattarynyŋ 90 paiyzy älı de orysşa bıluı jäne balalardyŋ 30 paiyzy orysşa oquy masqara emes pe dedıŋız. Qazaqtar 2-3 tıl bılse, onyŋ nesı aiyp? Halqymyz «Jetı jūrttyŋ tılın bıl, jetı türlı bılım bıl» demeuşı me edı? Keşegı äl-Farabi 70-ke tarta tıl bılse, ūly aqynymyz Abai Qūnanbaiūly arab, parsy, şaǧatai, orys tılderın bılgendıkten de adamzat ruhaniiatynyŋ biıgıne köterıldı emes pe? Elbasy ekı tılde emın-erkın söilegesın, halyqty ūiystyryp, şekaramyzdy şegendep, aumaly-tökpelı uaqyttan aman-esen ötken joq pa edı? Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūlynyŋ BŪŪ resmi alty tılınıŋ törteuın jetık meŋgeruı meimanamyzdy tasytyp, talai kelıssözdıŋ el paidasyna şeşıluıne jol aşpai ma? Tıl – adam men adamdy bailanystyratyn, örısımızdı keŋeitetın, öremızdı arttyratyn qūral. Qazır bız jahandanu däuırınde ömır sürıp jatyrmyz. Bügıngınıŋ basty kapitaly – aqparat. Aqparat – tıl bıletın adamnyŋ qolynda. Özgelermen terezesı teŋ, eşkımge esesın jıbermeuı üşın de qazaq balasy köp tıl bılgenı jön dep esepteimın. Alaida orys nemese aǧylşyn tılın bılu qazaq tılın meŋgeruge kedergı bolmauǧa tiıs. Sebebı bız «Öner aldy qyzyl tıl» dep, mädenietımız ben dästürımızdı ana tılımızge syiǧyzǧan halyqpyz. Ruhani bailyǧymyz ben ūlttyq kodymyz da tılımızden körınıs tabady. Bır sözben aitqanda, qazaqty tanu üşın tılın üirenu kerek. Sondyqtan da egemendık jyldary qazaq tılın damytu baǧytynda jüielı, öte auqymdy jūmystar jasaldy. Ony eşkım de joqqa şyǧara almaidy. Älı esımde, auyldan kelıp, Almatyǧa oquǧa tüskenımde bızdıŋ fakultettegı segız toptyŋ jeteuı – orysşa, bıreuı ǧana qazaqşa boldy. Al qazırgı jaǧdai kerısınşe, iaǧni ainalasy jiyrma şaqty jyl ışınde tübegeilı özgergenın köz körıp otyr. Elımızde qazaq mektepterınıŋ sany 10% ǧana bolǧan uaqytty ūmytqan joqpyz. Bügınde ol 70% qūraidy. Alaida, būl bır-ekı jyldyŋ ışınde özınen-özı op-oŋai bola salǧan dünie emes. Jaŋa oqulyqtar men ädıstemelık qūraldar jazyp, fizika, matematika jäne basqa da pänderdı qazaq tılınde oqytatyn mūǧalım tärbielep şyǧaru üşın qanşama ter tögılıp, küş jūmsaldy. Bır kezderı balamyzdy beretın qazaq balabaqşasyn tappaitynbyz. Bügınde elımızde 6 myŋnan astam qazaq balabaqşasy bar. Eger ana sütımen sıŋgen tuǧan tılımızdıŋ erteŋıne bei-jai qaraityn bolsaq, älemnıŋ eŋ bedeldı klassikalyq tuyndylaryn, oqulyqtaryn qazaqşaǧa audaramyz ba? Qazaq tılın televidenie men radionyŋ tılıne ainaldyrar ma edık? Eŋ aqyry, balalarymyzǧa «Älıppenı» qaitarudyŋ özegınde de ana tılımızge degen janaşyrlyq jatqan joq pa? Ekınşı. Osy tūsta qazaq tılın qandai ädıs arqyly üiretıp, qalai damytamyz degen mäsele tuyndaidy. Men nege keibır belsendılerdı «peşernyi nasionalist» dep aittym? Men qazaq tılınıŋ bolaşaǧyna alaŋdaityn adamnyŋ bärın syilaimyn. Äsırese, qazaq tılı men ädebietı pänın oqytatyn är mūǧalımdı, repetitordy, balalarǧa arnap memlekettık tılde kıtap şyǧaryp, multfilm, kino, serial tüsırıp jürgen ärbır avtordy erekşe qūrmetteimın. Alaida, tıl siiaqty näzık ärı sezımtal mäselenı baiyppen emes, haippen jäne laikpen şeşkısı keletınderge qarsymyn. Qoǧamǧa jık salyp, qaqtyǧys tuǧyzudy közdeitınderdıŋ äreketın qūptamaimyn. Būl – menıŋ azamattyq ūstanymym! Mäke, dörekılıkke tap bolǧan sol satuşy azamattar keşırım sūraǧan soŋ qazaq tılın oquǧa kırısedı dep oilaisyz ba? Joq. Kerısınşe, bız qandai da bır qysym qarsylyq tuyndatady, qazaq tılın jekkörınıştı etıp körsetıp, adamdy üirenuge degen nietınen aiyrady. Osy rette bır ǧana Dimaş bauyrymyzdyŋ qazaq tılın damytu üşın jasap jürgen qyzmetıne köz salaiyqşy. Dünienıŋ tükpır-tükpırınde onyŋ önerın baǧalaityn jüzdegen, tıptı, myŋdaǧan fanattary qazaq änderın üirenıp jür, bızdıŋ tılımız ben dästürımızdı zertteude, elımızdıŋ taŋǧajaiyp qyrlarymen tanysu üşın Qazaqstanǧa kelıp jatyr. Sol üşın ana tılımızdı damytu ısınıŋ köşbasynda mädenietımız ben bılım beru jüiemızdı nasihattaityn «jūmsaq küş» boluǧa tiıs. Jer men tıl – halqymyzdyŋ eŋ basty qos qūndylyǧy. Būlardy qazaqtyŋ jany men bary deuge de bolady. Alaida, osy ekı taqyryp arqyly qoǧamdaǧy alauyzdyqty qoldan qozdyryp, türlı aila-şarǧy arqyly bıreudı satqyn, endı bıreudı halyq jauy jasau oŋai. Keşe ǧana bilık jerdı şeteldıkterge satyp jıberedı dep şulaǧandar köp boldy emes pe? Al qazır jaǧdai qalai boldy? Bilık qandai zaŋ qabyldady? Bız bıreuge süiemdei jer berdık pe? Joq. Otanyn süietın, elıne jany aşityn patriottar tek Feisbukta emes ekenıne sendırgım keledı. Endı üşınşı mäselege kelsek. Qazaq tılı mındettı türde ūltaralyq qarym-qatynas tılıne ainalady. Bızdıŋ būǧan qatysty alǧan baǧytymyz aiqyn, qadamymyz nyq. Alaida, taǧy da qaitalap aitqym keletını, bärı bır sätte bolmaidy. Bıreudı kamera aldynda keşırım sūratyp, öz azamattarymyzdy öz elınde şettetu arqyly būǧan mülde qol jetkıze almaimyz. Bız dana halyqpyz. Bıraq bızdıŋ boiymyzdaǧy tözımdılık, sanalylyq pen sabyrlylyq siiaqty qasietterdı älsızdıkke balauǧa bolmaidy. Kerısınşe, būl – myqtylar ǧana körsete alatyn ūly küş. Bızdıŋ ūmtylysymyz ben jıgerımız taudy tesken sudai dıttegen jerıne jetetını anyq. Esıŋızde bolsa, osydan bır ǧasyr būryn, aştyq näubetınen keiın halyq sany million adamǧa deiın azaiyp ketken edı. Bügın, şükır, on toǧyz millionǧa jettık. Almatynyŋ halqy 2 million bolsa, Elordamyz ben Şymkenttıŋ halqy millionnan asty. Mūnyŋ bärı – beibıtşılık pen amanşylyqtyŋ arqasy. Eger jık-jıkke bölınıp, bır-bırımızben qyrqyssaq mūndai küige jeter me edık? Sol üşın berekelı tırlıktıŋ kıltı – tatulyqta. Aǧaiyn mūny jaqsy tüsınedı degen senımdemın.Däuren Abaev
Maraltai Raiymbekūlynyŋ aşyq hatyn myna sıltemeden oqi alasyz.
