Qazir búkil álem koronavırýs indetinen japa shegýde. Jer sharyn indet sharpyǵaly kóp elge baryp-qaıtýdyń jóni bolmaı tur. Karantın kesirinen biraz eldiń týrızmi turalap qalǵany ras. Ásirese, bul árbir eldiń ekonomıkasyna úlken soqqy bolyp otyr.
Týrızm kez kelgen el úshin JIÓ-di arttyryp, qosymsha saýda men jumys oryndaryn ashýǵa kómektesedi. Sondyqtan, elimiz úshin týrızm- óte qajetti sala. Búginde bul salanyń damýy úshin memleketten az qarjy bólinip jatqan joq. Karantın sharalaryna deıin endi-endi etek alyp, damyp kele jatqan el týrızminiń búgingi kúnde jaıy qandaı?
El týrızmin endi ǵana qarqyn alýda deıtin sebebimiz, 2019 jyly bul salanyń el ekonomıkasyna qosqan úlesi- 5,6 paıyzdy quraǵan. Jospar boıynsha bul kórsetkishti 2025 jyldarǵa deıin 8 paıyzǵa kóterý belgilengen. Olaı bolsa, shetten adam shektelgen qazirgi jaǵdaıda eldegi týrızmdi ózimiz kóterýimiz qajet sekildi.
2017 jyly ótkizilgen «EHRO-2017» álemdik kórmesiniń arqasynda Qazaqstanǵa keıingi jyldary keletin shetel azamattarynyń sany 6 mln-ǵa jetken. Óıtkeni, 2019 jyldyń alǵashqy on aıynda elimizge 6,4 mln shetel azamaty kelgen. Bul aıtarlyqtaı úlken kórsetkish. Qazaqstanǵa qydyryp keletin kóbinese Reseı, Ýkraına, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstan, Qytaı, Túrkııa, Úndistan eliniń azamattary. Onyń ishinde alǵashqy úshtikti quraıtyn elder – Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Reseı. Elimizge keletin shetel týrısteriniń deni-TMD elderi bolsa, Eýropa elderinen keletin Italııa, Germanııa, Franııa, Túrkııa týrısteriniń mólsheri 1 paıyzdan aspaıdy. Amerıka qurlyǵynan arnaıy keletin saıahatshylardyń sany da kóp emes. Iaǵnı, budan Qazaqstan tek irgeles kórshi elderge ǵana qyzyqty ári qolaıly el bolǵany ma degen qorytyndy shyǵady. Qazaq halqy ózindik kóne tarıh pen turmys-tirshilikke, erekshe salt-dástúrge óte baı. Elimizde at basyn buryp arnaıylap baratyn tarıhı ólkeler men qasıetti oryndardyń sany kóp. Shet eldegideı kóz toımaıtyn erekshe tumsa tabıǵat bizde de bar. Munyń barlyǵy bizdiń órkenıetimizdi quraıdy. Al, shetel azamattaryn únemi ózge halyqtyń órkenıeti qyzyqtyrady. Irgeles ózbek baýyrlarymyz osy úrdisti utymdy paıdalanǵan. Myńdaǵan ǵasyrlyq sáýleti men tarıhy ushtasqan Samarqan, Buhara, Hıýa jáne Qoqan sekildi kóne qalalardy qazir týrızm oryndaryna aınaldyrdy. Qyrǵyzstan men Ózbekstanǵa keletin týrıster sany bizdiń elimizden eki ese kóp. Sondyqtan, endigi kezekte zamanaýı Nur-Sultan men Almaty emes, órkenıet pen mádenıetten habar beretin Saraıshyq, Otyrar, Túrkistan sekildi kóne eskertkish qala oryndarynyń juldyzyn jaǵýymyz qajet.
«Covid -19» indeti bastalǵaly álemdik týrızmniń 70-80 paıyzy shyǵynǵa ushyrady. Bul salanyń qaıtadan qalpyna kelýi úshin sarapshylar eki jyl kóleminde ýaqyt kerek ekenin aıtady. Bul jaǵdaı búginderi qarqyn alyp jatqan el týrızmine de óz áserin tıgizdi. Biraq, edáýir japa shekken kóbinese týrıstik agenttikter men kompanııalar. Elimizde 450-500 kóleminde týrıstik kompanııalar bolsa, olardyń 80-90 paıyzy shet elge jumys jasap kelgen. Alpaýyt memleketter kelýshilerge shekteý qoıǵan alǵashqy karantın kezeńderinde týrıstik agenttikterdiń birazy shyǵyn bolyp, salyq tóleýde qıyndyqtarǵa ushyrap, memleketten kómek suraǵan edi. Týrıstik kompanııalar ókilderiniń aıtýy boıynsha, qazir ishki týrızmdi paıdalana otyryp, halyqtyń qaltasy kóteretindeı týr paketter jasalynyp usynýda. Saıyp kelgende, kóp sarapshylar qazirgi ahýal ishki týrızmdi damytýǵa qolaıly ýaqyt ekenin aıtady. Bastapqy karantın sharalary kezinde elimizdegi barlyq kýrorttyq demalys oryndary epıdemıologııalyq jaǵdaıǵa sáıkes sanıtarlyq algorıtmdi saqtaýǵa májbúr boldy. 700 myń kóleminde turaqty kelýshisi bar tek Alakól byltyr jaz mezgilinde ShQO-daǵy aýrýdyń kúsheıýine baılanysty kelýshilerden PTR testti talap etti. Irgeles Aqmola mańyndaǵy 300-ge jýyq demalys oryndary da ótken jyly biraz kelýshilerinen aıyrylǵan edi. Adamdardyń azaıýy bul búkil óńirdegi demalys oryndaryna qıyndyqtar ákeldi. Biraq, týrızm ókilderiniń sózinshe, qandaı jaǵdaıǵa qaramastan, eldegi týrızm óz jumysyn toqtatpaýǵa tyrysýda. Óıtkeni, jylyna shetel asatyn 4,5 mıllıon jarym qazaqstandyqtardyń endigi kezekte demalys baǵyty óz elimizde bolýy qajet.
Týrıstik kompanııalardyń ishki demalys oryndaryna arnalǵan týr paketteri qansha turady? Qazaqstanǵa qaraǵanda, shetelge qydyryp qaıtý tıimdi ári arzan degen sózder bar. Bul qanshalyqty ras?
Túrkııa, Egıpet, Grýzııa, Dýbaı memleketterine ár túrli týrıstik kompanııalardyń týr paketteri 150 myń teńgeden bastap, qonaq úılerdiń juldyzyna qaraı 400-500 myń teńgege deıin barady. Al, byltyr kóktemde naǵyz epıdemıologııalyq ahýal órship turǵan shaqta ashylǵan Aqtaýdaǵy «Rixos Water World» bes juldyzdy qonaq úıine 3 túnge qoný úshin eki eresek adamǵa 459 myń teńge dep kórsetken. Qazir Almaty mańy, Býrabaı, Qaton-Qaraǵaı jerleriniń tabıǵatyn kórýge jáne Alakól, Balqash kólderine saparlap qaıtý úshin bir-eki kúndik týr paketter kóbeıgen. Mysaly, Almatydaǵy Kólsaı, Qaıyńdy, Sharyn shatqalyna 2 kúndik sapar 35 myń teńge bolady eken. Sapar ishinde baryp-qaıtý transporty, qonaq úı -3 mezgil tamaǵymen jáne gıd. Alakólge de 2 kúndik sapar dál osyndaı týr jıyntyǵymen 20-25 myń teńge shamasynda bolsa, Balqashqa eki kúndik sapar 30-35 myń teńgege jýyqtaıdy. Al, Qaton-Qaraǵaı jerine bir apta bolyp qaıtamyn deseńiz, 100 myńdaı aqshańyz daıyn bolsyn. Bul týrıstik agenttikterdiń usynyp otyrǵan arnaıy jasaqtalǵan paketteri. Ózińiz erkin júrip-turamyn deseńiz, Qazaqstannyń qaı-qaı demalys ornyna baryp-qaıtý týrıstik kompanııalar usynyp jatqan bir shetelge barýdyń aqshasyna jetip qalady.
Eldegi qyzmet kórsetý deńgeıin sóz qylatyndar kóp. Qazaqstannyń ár aýmaǵynda qyzmet kórsetý ár túrli. Baǵasy ortasha nemese tómen demalys oryndarynda servıs tómen bolady. Al, baǵasy joǵary demalys oryndarynda sáıkesinshe, servıs te kóńilden shyǵady. Qazir áleýmettik jelilerde túrli trevel-blog júrgizetinder kóbeıdi. Olardyń aıtýynsha, joǵary deńgeıdegi qyzmet kórsetý Býrabaıdaǵy «Rixos Borovoe» qonaq úıi, ShQO-daǵy shıpajaılar men Almatydaǵy Kólsaı mańyndaǵy demalys oryndary Eýropa elderinen kem túspeıtinin aıtady. Biraq, elde qyzmet kórsetýde biryńǵaı standart joq. Ony qalyptastyrý úshin birneshe jyldar qajet. Qyzmet kórsetýi joǵary jerlerge barýǵa halyqtyń 60-70 paıyzynyń jaǵdaıy tarta bermeıdi.
Karantın sharalary kúsheıip turǵan shaqta ishki týrızm úshin úlken jańalyq bolǵan bul Túrkistanda Ortalyq Azııadaǵy eń iri «Kerýen –Saraı» týrıstik kesheniniń ashylýy. Týrıstik keshenniń ınvestıııasyna 87 mıllıard teńge quıylǵan. Bir ýaqytta 10 myń týrısti qabyldaı alatyn keshenniń qurylysy 2019 jyldyń sońynda bastalǵan bolatyn. Kópfýnkııanaldy keshenge «Jibek Joly» dáýirindegi saýdagerler men qolónershiler kóshesi, at shoýyn ótkizetin amfıteatr, Shyǵys bazary men saýda oryndary, meıramhanalar men qonaq úıler, SPA-oryndary men fıtnes ortalyqtary, kınoteatr, otbasylyq oıyn-saýyq ortalyǵy kiredi. Aqparattar boıynsha keshende 4 myńnan asa turaqty jumys orny qurylǵan. Barlyq qurylymdar sý arnasy arqyly baılanysady. Sýdaǵy «qaıyq sherýi» teatrlandyrǵan shoýy kóp kelýshiniń kóńilinen shyǵyp jatyr. «Qazaqstannyń Veneııasy» atanǵan jańasha Túrkistannyń kelbetin tamashalaý úshin osy kúni elimizdiń túkpir-túkpirinen aǵylyp jatqan adamdar kóp. Mamandardyń aıtýynsha, bolashaqta keshenge jylyna 300-400 myńdaı adamnyń kelýine jaǵdaı jasalmaq. Bul jańa keshenge jolyńyz túse qalsa, qyzmet kórsetýi joǵarǵy qonaq úıde bir kúnińizge 25-50 myń teńge arasynda oryn taba alasyz.
Álemdi aýrý dendep turǵanymen, elimizdegi týrızmniń jaıy jaqsy. Tek qaltańyzda aqshańyz bolsa bolǵany. Keıbir demalys oryndaryn qymbat desek te, áli de ishki týrızmde básekelestik artpaı otyr. Suranys kóbeıse, sózsiz básekelestik te artady. Biraq, áli de otandastarymyz elden góri shet elde qydyrýdy jón kóredi. Ótken jyly BAÁ-ne áýe joly ashylyp, qazaqstandyqtar bılettiń birin qaldyrmaı satyp alǵany týraly jańalyq shyqqan edi.
Qazaqstandaǵy týrızmdi arttyrý úshin óz órkenıetimiz ben mádenıetimizdi tıimdi qoldaný kerek bolyp tur. Týrızm jaıynda másele kóterip júrgen professor Ordenbek Mazbaev BAQ-taǵy bergen óz sózinde týrızmniń ındýstrııa salasyn damytý qajet ekenin aıtyp júr. Onyń biri -kıiz úı shyǵaratyn zaýyt. Kórshi qyrǵyz baýyrlarymyzdyń kıiz úıdi ishki týrızmde qalaı tıimdi paıdalanyp jatqanyn kórip júrmiz. Shetelden keletinder kóp bolsyn desek, eldiń órkenıetin týrızmmen bite qaınatý kerek. Qoryta kelgende, elimizde týrızm salasyndaǵy biraz máselelerdi sheshý úshin halyq aıtpaqshy, óz aldyna jeke mınıstrlik qajet sekildi.
Súıkim Aıapbergenqyzy
