Ǵylym bir orynda turmaıdy. Onyń keńistigi kún saıyn odan ári keńip, keremet jańalyqtar men tańǵalarlyq dúnıelerge tolysýda. Alaıda, jańa nárseni bilip, ǵajaıyp nárselerdi uǵyný úshin mıllıondaǵan jaryq jyldar boıy basqa galaktıkalarǵa saıahattaýdyń qajeti joq - keremet faktiler jaqyn jerde, óz denemizde jasyrylǵan. Adam organızminiń ǵalymdar qansha tyrysqanymen, bizge óziniń barlyq qupııalary ashylǵan joq. Alaıda, qazirdiń ózinde belgili nárseler sizdi tań qaldyrýy múmkin. Ol úshin "Adyrna" tilshisiniń myna maqalasyn tolyq oqyńyz.
1. Biz 48 shaqyrym qashyqtyqtaǵy aımaqty kóre alamyz
Bizdiń kózimiz eshqashan búrkittiki sekildi qyraǵy bolǵan emes. Alaıda, adam kóziniń sezimtaldyǵy sonshalyq, eger Jer tolyq jazyq bolsa, biz 48 shaqyrymǵa deıingi shamnyń jypylyqtaǵanyn anyq kóre alamyz.
2. Bizdiń kindigimiz tutas ekojúıeni qamtıdy
Biz olardy kóre almaımyz, biraq adam aǵzasynda trıllıondaǵan kishkentaı organızmder bar, mysaly, bakterııalar, olardyń mıllıondary kindik ishinde turady. Salystyrmaly túrde aıtatyn bolsaq, adamnyń tek kindiginde kóptegen bakterııalar bar, olar tropıkalyq orman kólemindegi ekojúıeni quraı alady.
3. Bizdiń terimiz udaıy ósip otyrady
Ár sekýnd saıyn 25 mıllıon jasýsha jańartatynymyzdy eskersek, bizde teriniń jańa qabattary paıda bolady. Ómir boıy adamdar 18 kelige deıingi terini joǵaltyp-jańartady.
4. Biz tolyǵymen túkti bolyp kelemiz
Tabıǵatta "taz" adam degen uǵym joq. Árbir adamnyń, onyń ishinde áıelderdiń de denesiniń bir sharshy santımetrinde shımpanzeniki sııaqty shash-túkteri kezdesedi. Túktiń qysqa, jeńil jáne juqa bolǵany sonshalyq, olardyń kópshiligin kózben kórý múmkin emes.
5. Bizdiń ókpemizde - 1609 shaqyrym kapıllıarlar bar
Eger 300.000.000 kapıllıardy basynan aıaǵyna deıin sozar bolsaq, syzyq shamamen 1609 kılometrge sozylatyn edi.
6. Bizdiń jasýshalar kóbeıýin eshqashan toqtatpaıdy
Jasýshalar deneniń qurylys materıaly ispetti. Adam denesinde ár sekýnd saıyn 25 mıllıon jańa jasýsha paıda bolady. Salystyrmaly túrde, árbir 2 sekýnd saıyn bizdiń denemizdegi jasýshalar Ýkraına halqyna qaraǵanda kóbirek jańarady eken.
7. Adam jynystyq qatynasta jıi bolady
Bul fakt adam aǵzasyna tikeleı emes, jalpy adamzatqa qatysty. Alaıda soǵan qaramastan, kún saıyn jynystyq qatynas búkil álemde shamamen 120 mıllıon ret kezdesedi.
8. Bizdiń júıke ımpýlstarymyz saǵatyna 402 shaqyrym jyldamdyqpen qozǵalady
Aýyrsyný sezimi, shyn máninde, ystyq zatqa tıgende nemese ınemen shanshylǵanda birden paıda bolady. Bizdiń joǵary damyǵan júıke júıemizdiń arqasynda, tipti mılısekýndtan az ýaqytta aýlaq bolýymyz kerek nárselerge jaýap bere alamyz.
Júıke ımpýlsiniń jyldamdyǵy sonshalyq, sezimge arnalǵan elektrlik sıgnaldar mıǵa orta eseppen 402 shaqyrym jyldamdyqpen taralady.
9. Bizde besten astam sezim múshesi bar
Adamdarda bes negizgi sezim múshesi bar. Odan ózge tepe-teńdik, temperatýra, aýyrsyný jáne ýaqyt sııaqty 10-nan astam mańyzdy sezim músheleri bar. Bizde tunshyǵý, shóldeý jáne toqtyq sezimderi bar.
10. Biz qarańǵyda jarqyraımyz
Tereń teńizdegi tirshilik ıeleri sııaqty, adamdar da tabıǵı túrde bıolıýmınesentti bolady, demek, biz qarańǵyda jarqyraımyz. Alaıda, biz shyǵaratyn jaryq álsiz. Adamnyń kózi ony ajyrata almaıdy.
11. Bizdiń kóz jasymyz emoııalarymyzdy biledi
/imgs/2018/08/08/16/2347837/931b9ad0be062e4675892c99c82dd8e83a9af338.jpg)
Bizdiń jylaýymyzdyń sebepterine baılanysty adamdar ártúrli qurylymdy kóz jastaryn shyǵarady. Qaıǵy, kiná, qaıǵy nemese baqyt sııaqty emoııalar kóz jasynyń molekýlalyq qurylymynyń túbegeıli ózgerýine ákeledi. Qar sııaqty, birde-bir kóz jasy molekýlalyq jaǵynan birdeı emes.
12. Bizdiń mıymyzdyń kóp bóligi sýdan turady
Bizdiń mıymyzda suıyqtyqqa qaraǵanda et pen ulpa az. Bizdiń mıymyz 80 paıyz sýdan turady. Aıtpaqshy, adam denesiniń de kóp bóligi sýdan turady.
13. Adam túshkirigi jelden kúshtirek
Túshkirý praktıkalyq qyzmet atqarady. Ol muryn qýysy men tamaqtaǵy kez-kelgen nárselerdi ketiredi. Túshkirý kúshiniń qattylyǵy sonshalyq, onyń jyldamdyǵy saǵatyna 160 shaqyrymnan asyp túsedi.
14. Bizdiń DNQ-myz banandardykimen uqsas
Adam shımpanzeden bir ǵana hromosomamen erekshelenetinin bilersiz bálkim. DNQ-nyń dáldigi sonshalyq, kishkene ózgeris sizdi jańa túrge aınaldyra alady. Belgili bolǵandaı, adam DNQ-synyń 50 paıyzy qalypty, qarapaıym jáne dámdi bananmen uqsas bolyp keledi.
15. Mıymyz aýyrsynýdy sezbeıdi
Mı deneniń basqa bólikterindegi aýyrsyný sezimderin qabyldap, óńdeı alady. Alaıda mıdyń ózi aýrýdy sezinýge qabiletsiz. Mı sizdiń qolyńyz, aıaqtaryńyz nemese deneniń basqa bólikteri sııaqty aýyrsyný reeptorlaryna ıe emes.
16. Bizdiń boıymyz kún saıyn birneshe ret ózgeredi
Adam denesi túnde ósedi. Adam tańerteń keshke qaraǵanda 1 santımetrge uzyn. Kúndizgi ýaqytta artqy jaǵyndaǵy dıskiler kishireıip, denemiz qysqa bolatyny sodan.
17. Adam denesinde galaktıka juldyzdaryna qaraǵanda atomdar sany kóp
Barlyq materııa molekýlalardan, al molekýlalar atomdardan turady. Eresek adam 7 oktıllıon atomnan turady (7-den keıin 27 nól). Bul qazirgi kezdegi Álemdegi juldyzdar sanynan eki ese kóp.
18. Súıekterimiz granıt sııaqty qatty
Bizge adamnyń súıekteri synǵysh bolyp kórinýi múmkin. Alaıda súıekter granıt sııaqty berik keledi. Sirińke qorapshasynyń ólshemindegi bir súıektiń ózi 8 tonnalyq qattylyqqa tóze alady.
19. Bizdiń júregimiz deneniń basqa bulshyqetterine qaraǵanda kúshti
Adamnyń júregi aptasyna 7 kún, táýligine 24 saǵat boıy denemizdegi barlyq tamyrlar arqyly qan aıdaı alatyndaı kúshti bolýy kerek. Onyń kúshtiligi sonsha, ol qandy 9 metrge deıin shashyratýǵa jetkilikti qysym jasaı alady.
20. Bizdiń jasýshalarymyz kóbine "adamı" emes
Adam aǵzasyn quraıtyn mıllıardtaǵan jasýshalardyń 10 paıyzǵa jýyǵy ǵana «adamı». Qalǵan 90 paıyzy ártúrli sańyraýqulaqtar men bakterııalardan turady.
"Adyrna" ulttyq portaly
