Ǧylym bır orynda tūrmaidy. Onyŋ keŋıstıgı kün saiyn odan ärı keŋıp, keremet jaŋalyqtar men taŋǧalarlyq dünielerge tolysuda. Alaida, jaŋa närsenı bılıp, ǧajaiyp närselerdı ūǧynu üşın milliondaǧan jaryq jyldar boiy basqa galaktikalarǧa saiahattaudyŋ qajetı joq - keremet faktıler jaqyn jerde, öz denemızde jasyrylǧan. Adam organizmınıŋ ǧalymdar qanşa tyrysqanymen, bızge özınıŋ barlyq qūpiialary aşylǧan joq. Alaida, qazırdıŋ özınde belgılı närseler sızdı taŋ qaldyruy mümkın. Ol üşın "Adyrna" tılşısınıŋ myna maqalasyn tolyq oqyŋyz.
1. Bız 48 şaqyrym qaşyqtyqtaǧy aimaqty köre alamyz
Bızdıŋ közımız eşqaşan bürkıttıkı sekıldı qyraǧy bolǧan emes. Alaida, adam közınıŋ sezımtaldyǧy sonşalyq, eger Jer tolyq jazyq bolsa, bız 48 şaqyrymǧa deiıngı şamnyŋ jypylyqtaǧanyn anyq köre alamyz.
2. Bızdıŋ kındıgımız tūtas ekojüienı qamtidy
Bız olardy köre almaimyz, bıraq adam aǧzasynda trilliondaǧan kışkentai organizmder bar, mysaly, bakteriialar, olardyŋ milliondary kındık ışınde tūrady. Salystyrmaly türde aitatyn bolsaq, adamnyŋ tek kındıgınde köptegen bakteriialar bar, olar tropikalyq orman kölemındegı ekojüienı qūrai alady.
3. Bızdıŋ terımız ūdaiy ösıp otyrady
Är sekund saiyn 25 million jasuşa jaŋartatynymyzdy eskersek, bızde terınıŋ jaŋa qabattary paida bolady. Ömır boiy adamdar 18 kelıge deiıngı terını joǧaltyp-jaŋartady.
4. Bız tolyǧymen tüktı bolyp kelemız
Tabiǧatta "taz" adam degen ūǧym joq. Ärbır adamnyŋ, onyŋ ışınde äielderdıŋ de denesınıŋ bır şarşy santimetrınde şimpanzenıkı siiaqty şaş-tükterı kezdesedı. Tüktıŋ qysqa, jeŋıl jäne jūqa bolǧany sonşalyq, olardyŋ köpşılıgın közben köru mümkın emes.
5. Bızdıŋ ökpemızde - 1609 şaqyrym kapilliarlar bar
Eger 300.000.000 kapilliardy basynan aiaǧyna deiın sozar bolsaq, syzyq şamamen 1609 kilometrge sozylatyn edı.
6. Bızdıŋ jasuşalar köbeiuın eşqaşan toqtatpaidy
Jasuşalar denenıŋ qūrylys materialy ıspettı. Adam denesınde är sekund saiyn 25 million jaŋa jasuşa paida bolady. Salystyrmaly türde, ärbır 2 sekund saiyn bızdıŋ denemızdegı jasuşalar Ukraina halqyna qaraǧanda köbırek jaŋarady eken.
7. Adam jynystyq qatynasta jiı bolady
Būl fakt adam aǧzasyna tıkelei emes, jalpy adamzatqa qatysty. Alaida soǧan qaramastan, kün saiyn jynystyq qatynas bükıl älemde şamamen 120 million ret kezdesedı.
8. Bızdıŋ jüike impulstarymyz saǧatyna 402 şaqyrym jyldamdyqpen qozǧalady
Auyrsynu sezımı, şyn mänınde, ystyq zatqa tigende nemese inemen şanşylǧanda bırden paida bolady. Bızdıŋ joǧary damyǧan jüike jüiemızdıŋ arqasynda, tıptı milisekundtan az uaqytta aulaq boluymyz kerek närselerge jauap bere alamyz.
Jüike impulsınıŋ jyldamdyǧy sonşalyq, sezımge arnalǧan elektrlık signaldar miǧa orta eseppen 402 şaqyrym jyldamdyqpen taralady.
9. Bızde besten astam sezım müşesı bar
Adamdarda bes negızgı sezım müşesı bar. Odan özge tepe-teŋdık, temperatura, auyrsynu jäne uaqyt siiaqty 10-nan astam maŋyzdy sezım müşelerı bar. Bızde tūnşyǧu, şöldeu jäne toqtyq sezımderı bar.
10. Bız qaraŋǧyda jarqyraimyz
Tereŋ teŋızdegı tırşılık ielerı siiaqty, adamdar da tabiǧi türde bioliuminessenttı bolady, demek, bız qaraŋǧyda jarqyraimyz. Alaida, bız şyǧaratyn jaryq älsız. Adamnyŋ közı ony ajyrata almaidy.
11. Bızdıŋ köz jasymyz emosiialarymyzdy bıledı
/imgs/2018/08/08/16/2347837/931b9ad0be062e4675892c99c82dd8e83a9af338.jpg)
Bızdıŋ jylauymyzdyŋ sebepterıne bailanysty adamdar ärtürlı qūrylymdy köz jastaryn şyǧarady. Qaiǧy, kınä, qaiǧy nemese baqyt siiaqty emosiialar köz jasynyŋ molekulalyq qūrylymynyŋ tübegeilı özgeruıne äkeledı. Qar siiaqty, bırde-bır köz jasy molekulalyq jaǧynan bırdei emes.
12. Bızdıŋ miymyzdyŋ köp bölıgı sudan tūrady
Bızdıŋ miymyzda sūiyqtyqqa qaraǧanda et pen ūlpa az. Bızdıŋ miymyz 80 paiyz sudan tūrady. Aitpaqşy, adam denesınıŋ de köp bölıgı sudan tūrady.
13. Adam tüşkırıgı jelden küştırek
Tüşkıru praktikalyq qyzmet atqarady. Ol mūryn quysy men tamaqtaǧy kez-kelgen närselerdı ketıredı. Tüşkıru küşınıŋ qattylyǧy sonşalyq, onyŋ jyldamdyǧy saǧatyna 160 şaqyrymnan asyp tüsedı.
14. Bızdıŋ DNQ-myz banandardykımen ūqsas
Adam şimpanzeden bır ǧana hromosomamen erekşelenetının bılersız bälkım. DNQ-nyŋ däldıgı sonşalyq, kışkene özgerıs sızdı jaŋa türge ainaldyra alady. Belgılı bolǧandai, adam DNQ-synyŋ 50 paiyzy qalypty, qarapaiym jäne dämdı bananmen ūqsas bolyp keledı.
15. Miymyz auyrsynudy sezbeidı
Mi denenıŋ basqa bölıkterındegı auyrsynu sezımderın qabyldap, öŋdei alady. Alaida midyŋ özı aurudy sezınuge qabıletsız. Mi sızdıŋ qolyŋyz, aiaqtaryŋyz nemese denenıŋ basqa bölıkterı siiaqty auyrsynu reseptorlaryna ie emes.
16. Bızdıŋ boiymyz kün saiyn bırneşe ret özgeredı
Adam denesı tünde ösedı. Adam taŋerteŋ keşke qaraǧanda 1 santimetrge ūzyn. Kündızgı uaqytta artqy jaǧyndaǧy diskıler kışıreiıp, denemız qysqa bolatyny sodan.
17. Adam denesınde galaktika jūldyzdaryna qaraǧanda atomdar sany köp
Barlyq materiia molekulalardan, al molekulalar atomdardan tūrady. Eresek adam 7 oktillion atomnan tūrady (7-den keiın 27 nöl). Būl qazırgı kezdegı Älemdegı jūldyzdar sanynan ekı ese köp.
18. Süiekterımız granit siiaqty qatty
Bızge adamnyŋ süiekterı synǧyş bolyp körınuı mümkın. Alaida süiekter granit siiaqty berık keledı. Sırıŋke qorapşasynyŋ ölşemındegı bır süiektıŋ özı 8 tonnalyq qattylyqqa töze alady.
19. Bızdıŋ jüregımız denenıŋ basqa būlşyqetterıne qaraǧanda küştı
Adamnyŋ jüregı aptasyna 7 kün, täulıgıne 24 saǧat boiy denemızdegı barlyq tamyrlar arqyly qan aidai alatyndai küştı boluy kerek. Onyŋ küştılıgı sonşa, ol qandy 9 metrge deiın şaşyratuǧa jetkılıktı qysym jasai alady.
20. Bızdıŋ jasuşalarymyz köbıne "adami" emes
Adam aǧzasyn qūraityn milliardtaǧan jasuşalardyŋ 10 paiyzǧa juyǧy ǧana «adami». Qalǧan 90 paiyzy ärtürlı saŋyrauqūlaqtar men bakteriialardan tūrady.
Bızdıŋ közımız eşqaşan bürkıttıkı sekıldı qyraǧy bolǧan emes. Alaida, adam közınıŋ sezımtaldyǧy sonşalyq, eger Jer tolyq jazyq bolsa, bız 48 şaqyrymǧa deiıngı şamnyŋ jypylyqtaǧanyn anyq köre alamyz.
2. Bızdıŋ kındıgımız tūtas ekojüienı qamtidy
Bız olardy köre almaimyz, bıraq adam aǧzasynda trilliondaǧan kışkentai organizmder bar, mysaly, bakteriialar, olardyŋ milliondary kındık ışınde tūrady. Salystyrmaly türde aitatyn bolsaq, adamnyŋ tek kındıgınde köptegen bakteriialar bar, olar tropikalyq orman kölemındegı ekojüienı qūrai alady.
3. Bızdıŋ terımız ūdaiy ösıp otyrady
Är sekund saiyn 25 million jasuşa jaŋartatynymyzdy eskersek, bızde terınıŋ jaŋa qabattary paida bolady. Ömır boiy adamdar 18 kelıge deiıngı terını joǧaltyp-jaŋartady.
4. Bız tolyǧymen tüktı bolyp kelemız
Tabiǧatta "taz" adam degen ūǧym joq. Ärbır adamnyŋ, onyŋ ışınde äielderdıŋ de denesınıŋ bır şarşy santimetrınde şimpanzenıkı siiaqty şaş-tükterı kezdesedı. Tüktıŋ qysqa, jeŋıl jäne jūqa bolǧany sonşalyq, olardyŋ köpşılıgın közben köru mümkın emes.
5. Bızdıŋ ökpemızde - 1609 şaqyrym kapilliarlar bar
Eger 300.000.000 kapilliardy basynan aiaǧyna deiın sozar bolsaq, syzyq şamamen 1609 kilometrge sozylatyn edı.
6. Bızdıŋ jasuşalar köbeiuın eşqaşan toqtatpaidy
Jasuşalar denenıŋ qūrylys materialy ıspettı. Adam denesınde är sekund saiyn 25 million jaŋa jasuşa paida bolady. Salystyrmaly türde, ärbır 2 sekund saiyn bızdıŋ denemızdegı jasuşalar Ukraina halqyna qaraǧanda köbırek jaŋarady eken.
7. Adam jynystyq qatynasta jiı bolady
Būl fakt adam aǧzasyna tıkelei emes, jalpy adamzatqa qatysty. Alaida soǧan qaramastan, kün saiyn jynystyq qatynas bükıl älemde şamamen 120 million ret kezdesedı.
8. Bızdıŋ jüike impulstarymyz saǧatyna 402 şaqyrym jyldamdyqpen qozǧalady
Auyrsynu sezımı, şyn mänınde, ystyq zatqa tigende nemese inemen şanşylǧanda bırden paida bolady. Bızdıŋ joǧary damyǧan jüike jüiemızdıŋ arqasynda, tıptı milisekundtan az uaqytta aulaq boluymyz kerek närselerge jauap bere alamyz.
Jüike impulsınıŋ jyldamdyǧy sonşalyq, sezımge arnalǧan elektrlık signaldar miǧa orta eseppen 402 şaqyrym jyldamdyqpen taralady.
9. Bızde besten astam sezım müşesı bar
Adamdarda bes negızgı sezım müşesı bar. Odan özge tepe-teŋdık, temperatura, auyrsynu jäne uaqyt siiaqty 10-nan astam maŋyzdy sezım müşelerı bar. Bızde tūnşyǧu, şöldeu jäne toqtyq sezımderı bar.
10. Bız qaraŋǧyda jarqyraimyz
Tereŋ teŋızdegı tırşılık ielerı siiaqty, adamdar da tabiǧi türde bioliuminessenttı bolady, demek, bız qaraŋǧyda jarqyraimyz. Alaida, bız şyǧaratyn jaryq älsız. Adamnyŋ közı ony ajyrata almaidy.
11. Bızdıŋ köz jasymyz emosiialarymyzdy bıledı
Bızdıŋ jylauymyzdyŋ sebepterıne bailanysty adamdar ärtürlı qūrylymdy köz jastaryn şyǧarady. Qaiǧy, kınä, qaiǧy nemese baqyt siiaqty emosiialar köz jasynyŋ molekulalyq qūrylymynyŋ tübegeilı özgeruıne äkeledı. Qar siiaqty, bırde-bır köz jasy molekulalyq jaǧynan bırdei emes.
12. Bızdıŋ miymyzdyŋ köp bölıgı sudan tūrady
Bızdıŋ miymyzda sūiyqtyqqa qaraǧanda et pen ūlpa az. Bızdıŋ miymyz 80 paiyz sudan tūrady. Aitpaqşy, adam denesınıŋ de köp bölıgı sudan tūrady.
13. Adam tüşkırıgı jelden küştırek
Tüşkıru praktikalyq qyzmet atqarady. Ol mūryn quysy men tamaqtaǧy kez-kelgen närselerdı ketıredı. Tüşkıru küşınıŋ qattylyǧy sonşalyq, onyŋ jyldamdyǧy saǧatyna 160 şaqyrymnan asyp tüsedı.
14. Bızdıŋ DNQ-myz banandardykımen ūqsas
Adam şimpanzeden bır ǧana hromosomamen erekşelenetının bılersız bälkım. DNQ-nyŋ däldıgı sonşalyq, kışkene özgerıs sızdı jaŋa türge ainaldyra alady. Belgılı bolǧandai, adam DNQ-synyŋ 50 paiyzy qalypty, qarapaiym jäne dämdı bananmen ūqsas bolyp keledı.
15. Miymyz auyrsynudy sezbeidı
Mi denenıŋ basqa bölıkterındegı auyrsynu sezımderın qabyldap, öŋdei alady. Alaida midyŋ özı aurudy sezınuge qabıletsız. Mi sızdıŋ qolyŋyz, aiaqtaryŋyz nemese denenıŋ basqa bölıkterı siiaqty auyrsynu reseptorlaryna ie emes.
16. Bızdıŋ boiymyz kün saiyn bırneşe ret özgeredı
Adam denesı tünde ösedı. Adam taŋerteŋ keşke qaraǧanda 1 santimetrge ūzyn. Kündızgı uaqytta artqy jaǧyndaǧy diskıler kışıreiıp, denemız qysqa bolatyny sodan.
17. Adam denesınde galaktika jūldyzdaryna qaraǧanda atomdar sany köp
Barlyq materiia molekulalardan, al molekulalar atomdardan tūrady. Eresek adam 7 oktillion atomnan tūrady (7-den keiın 27 nöl). Būl qazırgı kezdegı Älemdegı jūldyzdar sanynan ekı ese köp.
18. Süiekterımız granit siiaqty qatty
Bızge adamnyŋ süiekterı synǧyş bolyp körınuı mümkın. Alaida süiekter granit siiaqty berık keledı. Sırıŋke qorapşasynyŋ ölşemındegı bır süiektıŋ özı 8 tonnalyq qattylyqqa töze alady.
19. Bızdıŋ jüregımız denenıŋ basqa būlşyqetterıne qaraǧanda küştı
Adamnyŋ jüregı aptasyna 7 kün, täulıgıne 24 saǧat boiy denemızdegı barlyq tamyrlar arqyly qan aidai alatyndai küştı boluy kerek. Onyŋ küştılıgı sonşa, ol qandy 9 metrge deiın şaşyratuǧa jetkılıktı qysym jasai alady.
20. Bızdıŋ jasuşalarymyz köbıne "adami" emes
Adam aǧzasyn qūraityn milliardtaǧan jasuşalardyŋ 10 paiyzǧa juyǧy ǧana «adami». Qalǧan 90 paiyzy ärtürlı saŋyrauqūlaqtar men bakteriialardan tūrady.
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
