Şyǧys Qazaqstan oblysy – Alaş tarihynda erekşe oryn alatyn şejırelı meken. Adamzat damuynyŋ tüp bastauynda tūrǧan köne qorǧandardy bylai qoiǧanda, eskertkışter men tarihi oryndar, kümbezder men keseneler alystan köz tartady. Är qiyrynan, är tasynan, är jotasynan tarih ünı estılgendei bolady.
Soŋǧy jyldary asqaq şyŋynan qar ketpes Altai taularyna, qoinauy qūtqa tolǧan Katon-Qaraǧai men Zaisan jaqqa şeteldık ǧalymdar at basyn jiı tıreitın boldy. Şyǧys Qazaqstan oblysyna şyǧystanuşylar men arheologtar zor qyzyǧuşylyq tanytuda. Sol ǧylym nysany retınde Berel qorǧanynan tabylǧan jylqy süiegı men Şılıktıden tabylǧan Altyn adam el tarihynyŋ altyn qoryna ainaldy.
Bügıngı taŋda oblys aumaǧynda memleket qorǧauynda 670 jyljymaityn eskertkış bar, onyŋ 173-ı tarihi, 127-sı säulet, 234-ı arheologiialyq, 136-sy monumentaldy öner eskertkışterı. Oblys aumaǧynda 652 jädıger jergılıktı eskertkışter bolsa, 18-ı respublikalyq maŋyzǧa ie.
Atap aitsaq, Sätbaev auylynda Qanyş Sätbaev eskertkışı (1980 jyly salynǧan), Kökjyra auylynda «Otan-Ana» monumentı (1990) jäne Amangeldı İmanov eskertkışı (1970), Oişılık auylynda Qoibaǧar batyr mazary (XIX ǧasyr) jäne Toǧas batyr eskertkışı, Aiagöz qalasynan soltüstık-batysqa qarai 40 şaqyrym jerde ornalasqan Baraq batyr kesenesı, B.Mailin auylynda Ärıp Täŋırbergenov ziraty, Taŋsyq auylynda Qozy Körpeş – Baian Sūlu kesenesı kelmeske ketken köne tarihtan syr şertedı.
…Küldır-küldır kısınetıp,
Küreŋdı mıner me ekemız?
Küderıden bau taǧyp,
Aq kıreuke kier me ekemız? – dep jyrlaǧan Alaştyŋ suyrypsalma aqyny, jalyndy jyrauy, «Aqtaban şūbyryndy, Alqaköl sūlama» qasıretın közımen körıp, basynan ötkergen, sol bır näubettı joiuǧa at salysyp, joŋǧar şapqynşylyǧynan otanyn qorǧauǧa ölşeusız üles qosqan bahadür babamyz Aqtamberdı Saryūlynyŋ süiegı Abai audanynyŋ Jürekjota dep atalatyn adyryna jerlenıp, keiın sol jerde kesene boi kötergen.
Sözımızdı tüiındei kele, saiyn dalanyŋ san qyrly tarihyna köz jügırtsek, baǧa jetpes qūndylyqtardy häm ruhaniiatymyzdyŋ altyn dıŋgegıne ainalǧan öleŋ men söz qasietı ananyŋ sütımen, babanyŋ qanymen boiymyzǧa darydy. Alaş dalasynyŋ är qiyrynan öşpes önege köremız, taǧylym alamyz, täu etemız. Asyly, osy qūndylyqtar jas ūrpaqtyŋ sanasynda jaŋǧyryp tūrsa, bolaşaǧymyz säulelı bolary sözsız.
Bırjan Ahmer, Abaidyŋ «Jidebai-Börılı» memlekettık qoryq-muzeiınıŋ ǧylymi qyzmetkerı
