Qarajan Úkibaev kim?

4248
Adyrna.kz Telegram

  Almaty qalasy Din isteri jónindegi basqarmasynyń qoldaýymen «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestiginiń uıymdastyrýymen «Alash Orda»: ulttyq ıdeıa jáne din máseleleri» atty respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik konferenııaǵa usynylǵan Muratbek Kenemoldınniń materııalyn nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz. 

Arhıvten alynǵan aıǵaqtar

 Alashorda tarıhyna qatysty jergilikti muraǵat qujattarynan Alash tileginde bolǵan Semeı óńiriniń birqatar dáýletti adamdarynyń esimderi jıi kezdesip qalatyny belgili. Osy oraıda Qarajan Úkibaev kim edi jáne onyń Alashorda úkimetine qandaı qatysy boldy degen zańdy suraq týyndary sózsiz.

Alash kósemi Álıhan Bókeıhanovtyń 1913 jyly aıaýly dosy, uly Abaıdyń daryndy inisi Kákitaı Ysqaquly kenetten aýyryp qaıtys bolǵanda «Qazaq» gazetine jazǵan qazanamasynda «Men abaqtydan shyqqan soń bir tún Qarajan úıinde birge bolyp, meni Qarqaralyǵa Omarbek, Kákitaı shyǵaryp salyp, qosh aıtysqan jerde qushaqtasyp jylasty» [1], - dep eske alatyny bar. Bul arada ol patsha úkimetine qarsy narazylyq bildirip, I Reseı Memlekettik Dýmasynyń depýtaty retinde Vyborg úndeýine qol qoıýyna baılanysty 1908 jyly Semeı túrmesinde qylmystyq jazasyn ótep shyqqan jaǵdaıyn, sonda Abaı elinen Shákerim, Kákitaı, Týraǵuldyń amandyq suraı kelip, biraz kóńil kótergenderin aıtady. Munyń ózi Semeıdiń ataqty baı-kópesi Qarajan Úkibaevtiń táýelsizdikti murat etken Alash qaıratkerleriniń ıdeıasymen burynnan tanys ekenin kórsetedi.

muratbek-kenemoldin

1917 jyldyń jeltoqsanynda Orynborda Alashorda úkimeti qurylyp, alaıda ol saıası qaqtyǵystarǵa baılanysty ýaqytsha turatyn ornyn Semeıge aýystyrǵanda Qarajan Úkibaev, Ábdirahman Júsipov, Ánııar Moldabaev tárizdi taǵy basqa elge belgili baı adamdar ózderiniń basy artyq úılerin, dúnıe-múlikteri men malyn Alashtyń azattyq jolyndaǵy kúresine paıdaǵa jaratýǵa tartý etken. Mysaly, Ahat Shákerimuly «Meniń ákem, halyq uly – Shákerim» atty esteliginde Belgibaıdyń qyzy daýyna baılanysty oqıǵany baıandaı kelip, Jańasemeı bazarynyń joǵarǵy jaǵynda ornalasqan Qarajan baıdyń mektepke jalǵa bergen úıinde Alashorda sotynyń keńsesi qonys tepkenin aıtady. Shynynda, Semeı qalasyndaǵy Qazirgi zaman tarıhynyń qujattama ortalyǵynda (orysshasy VKO DNI) saqtalǵan qujattar1918-1919 jyldary Qarajannyń úıinde oblystyq qazaq sotyna qosa ýezdik Zemstvo basqarmasynyń keńsesi de ornalasqanyn aıǵaqtaıdy. 1918 jyldyń 11 naýryzynda Semeı ýezdik Zemstvo basqarmasynyń tóraǵasy Ahmetjan Qozybaǵarovtyń qol qoıýymen Alash mektepteri jónindegi komıssııanyń múshelerine jiberilgen resmı shaqyrtý qaǵazynda:

«Semıpalatınskaıa Ýezdnaıa Zemskaıa Ýprava ot 11/26 marta 1918 goda.

 

Povestka

 

chlenam Semıpalatınskoı ýezdnoı Zemskoı shkolnoı komıssıı.

Otdel narodnogo obrazovanııa prosıt t.t. chlenov komıssıı pojalovat na zasedanııa, naznachennoe na 14 marta s.g. (chetverg) v pomeenıı Zemskoı Ýpravy - g. Alash, dom Ýkýbaeva, k 5 chasam vechera...» [2], - dep kórsetiledi.

Osyndaı taǵy bir resmı qujatta tómendegideı másele aıtylǵan:

«Semıpalatınskaıa Ýezdnaıa Zemskaıa Ýprava ot 12 avgýsta 1918 goda, N 3755. g. Semıpalatınsk.

Povestka

 

Nastoıaım Semıpalatınskaıa Ýezdnaıa Zemskaıa Ýprava prıglashaet Vas pojalovat na zasedanııa (g. Alash, dom Karajana Ýkýbaeva) segodnıa, 12 (30) avgýsta s.g., v 8 chasov vechera dlıa obsýjdenııa dogovora po mıasnoı zagotovke.

Zam. Predsedatel ZemÝpravy Vorobev» [3].

Atalmysh qujatta bul jıynǵa sol kezdegi Semeıdiń Alash tileginde bolǵan baı adamdary Andamasov, Kúshikbaev, Bolathanov, Dúısenbaev, Ońalbaev, Balǵabaev, Qulǵarınniń kelip qatysýy mindettelgen. Olardyń arasynda Ahmetjan Andamasov, aǵaıyndy Bekqoja jáne Bekmolla Qulǵarınder, Ahmádı Ońalbaev syndy taǵy basqa da dáýletti adamdar Alashorda úkimetin qoldap, únemi materıaldyq járdem jasap turǵan. Óz kezeginde Qarajan Úkibaevtiń de 1918 jyly «Abaı» jýrnalyn shyǵarýǵa qarjylaı kómek bergenin bilemiz. Alashshyl bul basylymnyń redaktorlary qazaqtyń qos arysy Muhtar Áýezov pen Júsipbek Aımaýytov boldy. Odan soń ol kóp uzamaı Semeıdiń aǵaıyndy tatar baılarynan «Járdem» baspahanasyn satyp alyp, ony Alashorda úkimetine syıǵa tartqan.

1917-1919 jyldary bul baspahanadan «Abaı» jýrnaly men «Saryarqa» gazeti, al 1920 jyldary «Qazaq tili» gazeti shyǵyp turǵan. Semeı qalasyndaǵy Qazirgi zaman tarıhynyń qujattama ortalyǵyndaǵy «Spısok organızatorov Alashskogo konnogo partızanskogo polka, ýchastnıkov organızaıı protıv Sovetskoı vlastı v 1918 goda pravıtelstva Vostochnoı Alash-Ordy» degen resmı qujatta Qarajan Úkibaevtiń esimi Alash áskerin uıymdastyryp, qurýshylardyń biri retinde atalady.

Alash tilegindegi baılar demekshi, bul arada Ahat Shákerimuly esteliginde aıtylatyn áıgili Orazbaıdyń da (Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» romanynyń keıipkeri) Belgibaıdyń qyzy daýyna baılanysty Shákárim qajy basqarǵan sot sheshimine kelispeı: «... men Alashqa qyryq at bergem. Jesirimdi qaıtaryp bersin. Áıtpese ketisem...» dep qatty ashý shaqyrýy beker bolmasa kerek. Alashorda úkimetine árdaıym kómek qolyn sozyp kelgen Orazbaıdyń jekemenshiginde  úsh myń jylqysy bolsa, al Qarajan Úkibaevqa alty myń bas jylqy bitken.

Shákárimniń án murasyn zertteýshi Arǵynbek Ahmetjanov «Sazdy sapar» atty kitabynda Qarajannyń jastaıynan kózi ashyq, eti tiriligimen saýda jasap keremetteı baıyǵanyn, al onyń ákesi Úkibaı týraly: «Ol óz zamanynda el aralap, baılar men kedeılerdiń tapsyrysyn oryndap etik tikken. Eshkimge táýeldi bolmaı, besaspap óneri, qoly ismer sheberligimen kún kórgen. Sóıtip, Úkibaı – «atynyń qabyrǵasyn qalyp tesken Úkibaı» atanyp ketken» dep jazady. El aýzynda Úkibaıdyń osy etikshiligine qatysty mynadaı bir áńgime bar. Birde Semeıdiń belgili baı-saýdageri Qarajan qalyń toptyń arasynan Ertis óńirine áıgili Esenbaı aqyndy kórip qalyp: «Áı Esenbaı, men týraly bir aýyz óleń shyǵarshy» depti. Esenbaı: «Qarajan-aý, men saǵan aıtsam, jaı aıtpaımyn ǵoı. Abaısyzda tilim batyp ketse qaıtesiń...», - degen eken. Qarajan: «qysylma, aıta ber», - depti. Sonda ol:

Shoqannyń Baıǵanasy táýir edi,

Az ǵana qoregi bar aýyl edi.

Qarajan, baı boldym dep maqtanasyń,

Úkibaı qamyt qaqqan jaýyr edi» -

degende, Qarajan baı myrs etip kúlip, teris aınalyp júre beripti. Mine, osy shaǵyn áńgimeden-aq onyń taban astynda taýyp aıtylǵan bir aýyz sózge toqtap, aqyndyq ónerdi joǵary baǵalaı biletin kókiregi oıaý, kózi ashyq zııalylyǵyn kóremiz.

Qarajan Úkibaev, shyn máninde Álıhan Bókeıhan bastaǵan Alash zııalylary úlken qurmet tutyp syılaıtyn, oqyǵan-toqyǵany mol adam bolǵan. Arǵynbek Ahmetjanov joǵaryda atalǵan kitabynda, Qarajan Úkibaevtiń kezinde daryndy ánshi Ámire Qashaýbaevtyń el arasynda ataq-dańqynyń taralýyna, sondaı-aq Muhtar Áýezovpen pikirles ári qyzmettes bolǵan, 1937-38 jyldary stalındik repressııaǵa ushyraǵan Ámze Naqymjanov, Shaımardan Toqjigitov synda qazaq zııalylarynyń alǵash bilim alyp, úlken azamat bolyp qalyptasýyna da kóp qolǵabys tıgizgeni jaıynda birqatar derekter aıtylǵan.

Jalpy, 1917 jylǵy aqpan tóńkerisinen keıingi osynaý alasapyran kezdiń ózinde-aq burynǵy Alash (qazirgi Jańasemeı) qalasynda Abaı, Alashorda, Tinibaı, Altaıbaev, Andamasov, Úkibaev dep atalatyn kósheler bolǵan. Bul el arasynda Alash zııalylarynyń bedeli óte zor bolǵanyn ańǵartady. Máselen, Semeıdegi birneshe saýda dúkenderi men teri óńdeıtin ehtardyń, mal soıatyn qasaphanalardyń, sondaı-aq qyrdaǵy esepsiz myńǵyrǵan maldyń ıesi Qarajan Úkibaevtiń osy Alash qalasynyń «Okean» bazary aýmaǵyndaǵy Svobodnaıa, 50 kóshesinde ornalasqan, áýelgide mektepke dep, odan soń oblystyq qazaq soty men ýezdik Zemstvo basqarmasyna bergen jańaǵy kók shatyrly, bıik qaqpaly úlken aǵash úıi keńes ókimeti tusynda uzaq ýaqyt jetim balalardyń mektep-ınternat úıi retinde paıdalanylyp keldi. Alaıda, 1970 jyldardyń sońyna qaraı bul mańda kóp qabatty turǵyn úılerdiń qaýyrt salyna bastaýyna baılanysty Qarajan baıdyń úıi buzylyp tastaldy.

Alashtyń janashyry Qarajan Úkibaevtiń osy úıi týraly Semeı qalasynyń qurmetti azamaty, soǵys jáne eńbek ardageri Qabysh Omarov óz áńgimesinde: «Uly Muhańnyń «Abaı joly» roman-epopeıasynda aıtylatyn Abaıdyń ómirlik aınymas dosy Bazaralynyń qasyndaǵy Ábdi bizdiń úlken atamyz. Bazaraly men Ábdi birge týysqan. Sol Ábdiniń balasy Aqtan, al Aqtannyń uly Omar stalındik repressııalaý kezinde Semeı túrmesinde atyldy. Endi osy áýletten qalǵan jalǵyz men edim. Meniń de jetimdik pen «halyq jaýynyń balasy» degen túrtpekteýden tartpaǵan azabym az bolmady.

1930 jyldary Semeıdegi Qarajan baıdyń úıinde ashylǵan jetim balalardyń mektep-ınternat úıinde tárbıelendim. Áli esimde, bala bolǵan soń, álgi úlken aǵash úıdiń aýlasynda tyǵylmaq oınaımyz. Sonda onyń jertólesinde eski qymbat jıhazdar: kúmispen kómkerilgen bolyskeı kereýet, júkaǵash, sandyq, kreslo, shkaf jáne t.b. basqalar shań basyp jatatyn. Muny jasy úlken adamdar Qarajan baıdiki deıtin. Keıinen bildim, ol Alashordaǵa tilektes bolǵan Abaı eliniń ardager azamaty eken. Al endi Qarajannyń úıinen Ertis ózenine qaraıǵy tómende Jaqııa qajy, Ahmádı jáne Isabek baı sekildi dáýletti adamdardyń úıleri boldy» deıdi.

Aıtsa aıtqandaı, keńes ókimeti kezinde Alash zııalylarynyń otqa órtelgen rýhanı qundylyqtary sekildi «tap jaýynyń dúnıe-múlki» degen jeleýmen talaı materıaldyq ıgilikterimiz de tarydaı shashylyp dalada qaldy emes pe... Sózdiń reti kelgende toqtala keteıik, osy Alash qalasyndaǵy «Okean» bazary aýmaǵynda jalǵyz Qarajannyń ǵana emes, Alashordaǵa paıdalanýǵa bergen Ábdirahman Júsipov, Aleksandr Erykalov (shoqynǵan qazaq) sııaqty baı-kópesterdiń de jekemenshik úıleri boldy. Taǵy da Ahat Shákerimuly esteliginde: «Ákem Belgibaıdyń qyzy daýyn sheshkennen keıin, erteńinde Jańasemeıdegi Abdrahman baıdyń úıindegi Alashtyń keńsesine kelip kirdi» deıtin sol Ábdirahman Júsipovtiń on bólmeli qyzyl kirpishten salynǵan úıi jańaǵy Qarajannyń kók shatyrly, bıik qaqpaly úlken aǵash úıimen qatarlas qol sozym jerde turdy. Mine, osy Ábdirahman baıdyń úıinde Alashorda úkimetiniń keńsesine qosa, «Saryarqa» gazetiniń redakııasy men «Járdem» baspahanasy da ornalasty. Ábdirahmannyń úıi de keńes úkimeti ýaqytynda «Qazaqstan» degen atpen qonaqúı, restoran retinde paıdalanylyp, keıinde buzylyp tastaldy. Al endi Alashorda úkimetine qatysty muraǵat qujattarynda Alash qalasyndaǵy burynǵy Erykalov, qazirgi Kolhoznaıa kóshesindegi Aleksandr Erykalovtyń eki qabatty jekemenshik turǵyn úıi áýelgide, zemstvolyq qolóner ýchılıesiniń oqý ǵımaraty, odan keıinde Alash áskeriniń shtaby jáne áskerı gospıtali retinde paıdalanylǵany týraly aıtylady.

Abaı aýyly azamattarynyń, jalpy Alash zııalylarymen qoıan-qoltyq tyǵyz aralasýyna, eń aldymen Álıhan Bókeıhanovtyń aǵa sultan Qunanbaı urpaqtarymen rýhanı jaqyndyǵy jáne týystyq baılanysta bolýy sebep bolǵanǵa uqsaıdy. Ol týraly belgili ádebıetshi-ǵalym, professor Arap Espenbetov «Tuńǵysh jınaq – Abaıtanýdyń alǵashqy qarlyǵashy» maqalasynda Álıhannyń ákesi Nurmuhamedtiń áıeli tobyqty Mamaı batyrdan taraıtyn Dýlat batyrdyń qyzy Bekjan hanym ekenin, sondaı-aq osy Dýlat batyrdyń ekinshi qyzy Boshantaı Qudaıberdi áıeli, Qunanbaı kelini bolǵanyn aıta kelip: «... Abaı eli men Bókeı áýletinde qarǵa tamyrly qazaqtyqtyń izi saırap jatyr: bir jaǵynan naǵashy-jıen, ekinshi jaǵynan sarsúıek quda. Rýhanı týystyq pen qandas qaryndastyqtyń, qımas jaqyndastyqtyń toǵysyp ketýi jaratýshynyń urpaqtar peshenesine syılaǵan taǵdyr-talaıy edi», [4] - degen pikir túıedi. Onyń dálelin Álıhan Bókeıhanovtyń Shákerim, Kákitaı, Týraǵul  týraly jazbalarynan anyq kóremiz.

Álıhanmen sondaı jaqsy qatynasta bolǵan dáýletti baı adamdardyń biri – Ánııar Moldabaev edi. Hakim Abaıdyń tárbıesin kórip, kómegimen oqyp bank mamandyǵyn meńgergen ol 1917 jyly «Alash» partııasy qurylǵanda, sonyń tekserý komıssııasyn basqaryp, qyzmet atqarǵan. Alashtyń aqıyq aqyny Mirjaqyptyń qyzy Gúlnar Dýlatova «Alashtyń sónbes juldyzdary» atty estelik-kitabynda 1921-1922 jyldary Semeıde áke-sheshesi men Álıhan Bókeıhanovtar otbasynyń Komıssarskaıa, 169 kóshesindegi Ánııar Moldabaevtyń eki qabatty jekemenshik úıinde turǵandaryn, jaz aılarynda Gúlnar tátesi ekeýi Shyńǵystaýǵa Týraǵul Abaıuly, Ómirtaı Aqberdınniń aýyldaryna baryp demalyp qaıtatyndary jaıly áńgime etedi.

Alashordanyń jaqtasy, Semeıdiń baı-kópesi Qarajan Úkibaevtiń qaı jyly týyp, qashan qaıtys bolǵany týraly ártúrli pikirler aıtylady. Mysaly, Shákerimniń án murasyn zertteýshi, áýesqoı sazger Arǵynbek Ahmetjanovtyń «Sazdy sapar» kitabynda Semeı gýbernııasynyń Shaǵan bolysyna qarasty Sarjal aýylynda dúnıege kelgen Qarajannyń ákesi Úkibaıdyń qoly isker aǵash sheberi, etikshi bolǵanyna toqtalyp, ony Tobyqty eliniń qulyq rýynan taratady. Al endi Úkibaıdyń Qarajannan basqa Temirǵaly, Aımaǵanbet atty úlken uldary bolǵan. Sonda Qarajan uldyń kenjesi bolyp keledi. Kezinde ortanshysy Aımaǵanbettiń balasy Jumjuma Aımaǵanbetov te Alashqa tanymal bedeldi azamat bolǵan. 1917 jyly ol Shákerim Qudaıberdiuly, Halel Ǵabbasov, Álimhan Ermekov, Mustaqym Maldybaev, Názıpa Quljanova, Ahmetjan Qozybaǵarov, Kókbaı Janataev syndy t.b. Alash zııalylarymen birge Semeı ýezdik Zemstvosyna depýtat bolyp saılanǵan [5]. Sondaı-aq el aýzynda onyń ákesi Aımaǵanbettiń esepsiz óte iri baı bolǵany, Naıman elindegi janaı rýynyń bolysy Túgelbaıdyń qyzy Bátish sulýdy qalyń malǵa júz taılaq berip aıttyryp alǵany týraly da túrli áńgimeler aıtylady. Keıinde sol Bátish sulý el ishinde Júztaılaq bolyp atanyp ketipti.

1927-28 jyldary jergilikti keńes úkimeti organdary baı-kýlaktardyń mal-múlkin jappaı tárkilep, ózderin bala-shaǵasy, týǵan-týystarymen qosaqtap Sibirge jer aýdaryp jatqanda, osy saıası naýqanǵa Shyńǵystaý óńiriniń Alash qalasynda turatyn Qarajan Úkibaev, Ike Ádilov, Musataı Moldabaev tárizdi t.b. dáýletti baı adamdary da iligedi.

Zertteýshi ǵalym Bolatbek Násenovtiń «Abyraly – qandy jyldarda (1905-1945 jj.)» atty kitabyndaǵy 1927 jyldyń 8 sáýirinde toltyrylǵan Semeı gýbernııalyq OGPÝ-diń N44570 aıyptaý isiniń hattamasynda Qarajan Úkibaevtiń ózin kináli emes dep esepteıtindigi aıtylyp, «Ýkýbaev Karajan, baı – rodonachalnık, 58 let, ımeet krýpnoe skotovodcheskoe hozıaıstvo, ranshe ne sýdılsıa, lıshen ızbıratelnyh prav kak byvshıı krýpnyı torgove ı volostnoı ýpravıtel» degen derekter berilgen. Soǵan qosa munda Qarajan Úkibaev, Ike Ádilov, Musataı Moldabaevtyń úsh jylǵa Qazaqstannan kórshiles Sibir ólkesiniń Rýbovsk okrýgyna jer aýdarylǵany kórsetiledi.

Sol sııaqty Semeı qalasyndaǵy Qazirgi zaman tarıhynyń qujattama ortalyǵy qoryndaǵy «Vypıskı ız protokolov №3,7 zasedanııa Chıngıstaýskoı raıonnoı komıssıı po provedenııý dekreta KIK ı SNK  ot 27 avgýsta 1928 goda, sostoıavshegosıa 27, 28, 29 ı 30 sentıabrıa 1928 goda o konfıskaıı ı vyselenıı Ýkýbaeva Karajana» [6] atty resmı qujatta Qarajan Úkibaevtiń 62 jasta, jalpy otbasynda 4 adam, máselen, birinshi áıeli Aıtjan – 58, ekinshi áıeli Qazy – 40, balalary Toqtaǵazy – 23, Beketǵazy – 8, Slıamǵazy – 7, Ámirǵazy – 5 jasta ekeni, jekemenshiginde 150-deı iri qara maly, turǵyn úı, qoıma, mal qoralary bary, biraq ta onyń bári memleket esebine tárkilenip alynǵany, al qazir Ike Ádilovke qosylyp qashyp júrgeni týraly aıtylady.

Bul resmı qujattardan kóńilge bir túıetini, Qarajan Úkibaevtiń týǵan jyly men otbasy múshelerine qatysty derekter. Mysaly, onyń jas mólsheri OGPÝ-diń hattamasynda 58, al Shyńǵystaý aýdandyq komıssııasynyń hattamasynda 62-de dep jazylady. Al endi Qarajanyń qazaǵa ushyraýyna kelsek, 1926 jyly Semeı gýbernııalyq OGPÝ-diń úshtiginiń sheshimimen Rýbovsk okrýgine jer aýdarylǵan ol óz aýyldasy Ike Ádilovpen birge keńes ókimetine qarsy kúresip, Shyńǵystaý kóterilisine qatysady.1928 jyly 8 mamyrda Qarajan men Ikeniń áıelderi Máskeýdegi OGPÝ-diń basshysy Menjınskııge kúıeýlerine arasha túsýin surap ótinish hat ta jazǵan eken, biraq odan esh nátıje shyqpaǵan. Alaıda, «Ańdyǵan jaý almaı qoımaıdy» degendeı, 1930 jyly qolǵa túsip, osy kóterilisti uıymdastyrýshylar retinde Qarajan Úkibaev bastaǵan, sonyń ishinde onyń nemere inisi Jumjuma Aımaǵanbetov, Rústem Abylǵazın, aǵaıyndy Butabaı jáne Nesiphan Aǵybaevtar bar, jıyny bes adam OGPÝ úshtiginiń sheshimimen RSFSR Qylmystyq isteriniń 58 jáne 59 baptary boıynsha aıyptalyp, ólim jazasyna kesiledi.

Keńes ókimetiniń qýdalaýynan Qarajan Úkibaevtiń áýleti qyrǵyz jerin baryp panalaıdy. Úlken uly Toqtaǵazy (Toqtash) erterekte Peterbýrgte fınans ınstıtýtyn oqyp bitiripti. Sonyń kózi ashyq, eti tirligimen búkil Úkibaı áýletiniń urpaqtary qyrǵyzdyń astanasy Bishkekke jınalyp, birge ómir súrgen.  Toqtash fınans tehnıkýmynyń dırektory bolyp istegen. Biraq aýyryp, mezgilsiz qaıtys bolǵan.

1960 jyldary Qarajannyń ekinshi uly Beketǵazy týǵan jeri Semeıge kelip qaıtqan eken. Árıne, qazirgideı emes, ol ýaqytta Alash arystary áli aqtala qoımaǵan kez edi. Eldiń aıtýynda, ákesi Qarajannyń Alashordaǵa syıǵa tartqan úlken aǵash úıiniń aldynda eki kózden aqqan ystyq jasyn tyıa almaı uzaq turyp, qımaı qosh aıtysyp ketken kórinedi.


 

Muratbek KENEMOLDIN,

Abaıdyń memlekettik qoryq-mýzeıiniń

jetekshi ǵylymı qyzmetkeri.


Paıdalanylǵan ádebıetter

  1. Qazaq, 1915, №105, 18 fevral.
  2. VKO DNI, fond-37, opıs-01, delo-10.
  3. Sonda, fond-37, opıs-01, delo-10.
  4. Abaı, 2009, №3. 6-10 better.
  5. VKO DNI. Fond-37, opıs-01, delo-55.
  6. VKO DNI. Fond-74, opıs-4, delo-716 lısty-16,18.

 

Pikirler