Kez kelgen adamnyń basynda Qazaqstannyń syrtqa qaryzy 160 mıllıard eken. Adam basyna shaqqanda 8500 dollar. Ár bala týylǵanda avtomatty túrde mynansha dollar qaryzben týylady degen suraq bar. Búgingi áńgime osy memlekettik qaryzdar jóninde bolmaq. Aldymen álem elderin alyp qaraıyq. Álemdegi memlekettiń adam basyna eń qaryzy kóp el Japonııa ekenin bilemiz. Árbir japonnyń jan basyna 100 000 dollardan astam qaryz aqshasy bar. Japonııadan soń JIÓ-men salystyrmaly túrde eń qaryzy kóp el Greııa. Biraq Japonııa sol qaryzdan paıda jasaıdy. Greııa defolt bolady. Nege?
Japonııanyń qaryzy JIÓ-nen 300% joǵary bolsa da Japonııanyń aqsha saıasaty óte durys jolǵa qoıylǵan. Olarda paıyzdyq stavka tómen. Japonııa ol aqshany alyp basqa elderge paıyzyn joǵarylatyp beredi. Aınalyp kelgende Japonııanyń álemge 10 trıllıon dollar qaryzy bolsa da Japonııaǵa basqa elder 12.7 trıllıon dollar qaryz. Japonııa plıýste otyr. Biraq ulttyq bankteriniń paıyzy joǵary elder syrttan joǵary paıyzben kredıt alady. Elde neǵurlym turaqsyzdyq bolsa soǵurlym paıyzdar da óse beredi. Japonııa kredıtorlyq qaryzy bar el bolsa Greııa debıtorlyq qaryzy bar el.
Sosyn álemdegi eń qaryzy kóp el AQSh. Amerıkada týra Japonııa sııaqty jaǵdaıda. Salystarmaly túrde ózimizdiń kórshilerimizdiń syrtqy qaryzdaryn bıýdjetiniń paıyzymen salystyrsaq. Qytaı 52.6%, Qyrǵyzstan 54.6%, Túrkmenstan 29.3%, Ózbekstan 20.4%, Reseı 19%, Qazaqstan 18.8% shamasynda. Qazaqstannyń syrtqy qaryzynyń 8%-y, memlekettik qaryz, 11% kvazımemlekettik qaryz, qalǵany jeke sektordyń. Jeke sektordyń ishindegi 101 mıllıard qaryz eń iri TShO, Qarashyǵanaq jáne Qashaǵanǵa tıesili. Bul kompanııalar munaıǵa aqsha quıǵanda halyqaralyq zańdar boıynsha bizge syrttan qaryz aqsha ákelgendeı bolady eken.
Sábıt RYSBAEV,
"Adyrna" ulttyq portaly
