TRAIBALIZM QÝATTANDYRMAIDY...
Qolda enepgetık. Traıbalızm máselesin oılanyp otyrmyn. Eń qatty unatpaıtyn taqyryp, biraq bul qoǵamda bar qubylys. Jáne tek qazaqtarda ǵana emes, kóptegen álem elderinde bar.
Mysaly Ortalyq Azııa elderi boıynsha kórshiles Qyrǵyzstanda bul qubylys qatty. Zertteý nátıjeleri de, saıası úrdisterdiń júrý qubylysy da sony kórsetedi. Atambaev pen Jıenbekovtyń arasyndaǵy qaqtyǵysty bilemiz. Atambaev Talas jazyqtyǵynan bastap Ystyq kólge deıingi aralyqtaǵy soltústik klandy, al Jıenbekov ońtústik klandy bildiretin tulǵalar. Sonaý XV-XVI ǵasyrdan bergi eki aımaqtyń talasy áli jalǵasyp keledi. Ol talas-tartys KSRO kezinde bitkendeı kóringenimen, tek ishki tynyshtyq kúıinde turǵan eken. KSRO qulaǵan soń qaıta burq ete qaldy.
Kanadalyq tarıhshy Edvard Shatstyń "Qannyń saıasaty" atty zertteý kitaby bar, sonda osy traıbalızm jaıly kóp aıtady. Osy taqyrypty zerttep tastaǵan ǵoı qysqasy. Ortalyq Azııadaǵy traıbalızm, onyń ishinde Qazaqstandaǵy úrdis, kórshiles elderdegi aıaq alysy, taǵysyn taǵylardy zerttep, maqala men kitaptardy qarsha boratqan jan.
Qazaqstanda da traıbalızm bar. Ony joqqa shyǵarý aqymaqtyq qoı. Kóp qazaq endi tanysqan sátte atyńdy, artynsha rýyńdy surap jatady. Ózim ondaılardyń qatarynan emespin.
Traıbalıstik kózqaras bizde 90-jyldardyń sońy men 2005-2006-jylǵa deıin qatty bolǵan desedi. Qyzmette alýǵa, oqýǵa túskende, mansaptyq ósýde keı aımaqtarda adamnyń jeke qasıetine emes, shyqqan rýyna qarap sheshimder qabyldanǵan sátter bolypty. Bul keri ketken qoǵamnyń bir kórinisi ǵoı. Afrıkadaǵydaı. Qazir ol azaıǵan sııaqty. Qanshama adammen birge jumys istedim, ujymdarynda san túrli rýdan shyqqan qazaqtar dos-qurby bolyp qyzmet etýde dep oılaımyn. Mine, bul durys. Jalpy ulttyq deńgeıge kóterilý mańyzdy.
Qazaq bar sátte, rý da bola beredi. Ony joıýǵa tyrysý aqymaqtyq. Rýdy qan tazalyǵyn saqtaý, ótken-ketkenińdi bilý úshin qoldansa jetkilikti. Eýropada shejire qaǵazǵa jazylsa, bizdiń shejiremiz osy rýlyq ınstıtýt boldy. Sol maqsatta júre bergeni durys shyǵar. Al memlekettik, qoǵamdyq baılanystarda eshqashan rýlyq sıpat almaýy qajet. Tek qana ulttyq, adamı sıpat bolýy mindetti.
PySy: Energetıkti satyp ákelgen adam (dosym), meniń shyqqan rýlyq tegime qarap alǵan bolýy múmkin. Qýanyp qalady degen shyǵar. Deı-tura "Naıman" ba, "Adaı" ma, "Arǵyn" ba, "Qońyrat" ıakı basqa rý ma, maǵan ol mańyzdy emes. Ishe beretin edim. A jalpy mundaı marketıngtik qadamdy durys sanamaımyn. Qajeti joq. Energetık qýattandyrady, traıbalızm álsiretedi.
Ashat QASENǴALI,
"Adyrna" ulttyq portaly
