Túrkııada 2010 jyldardan bastaý alǵan áskerı ushaq óndirý týraly memlekettik joba bar. Ushaq bolǵanda da jasandy ıntellekttiń sońǵy jetistikteri qoldanylatyn 5 býyn ushaǵyn óndirý. Bul tıptegi ushaqty AQSh óndirýge kúsh salýda. F35 bombalaýshy ushaqtary sonyń bir baspaldaǵy ǵana. Reseı men Qytaıdyń óz jobalary bar. Franııa men Germanııa 2040 jyldary birlesip osy tektes ushaq shyǵarýdy josparlap otyr.
Túrkııa 2023 jyly bombalaýshy ushaǵyn alǵash ret angardan shyǵaryp, jetildirip, testten ótkizip, 2025 jyly ushyrýdy josparlap otyr. Ushaq odan ármen testten ótip, mamandar kemshilikterin tolyqtyryp, túrik qarýly kúshterine 2030 jyldary tapsyrýdy maqsat tutýda.
Bul jobaǵa qatysty qyzyq derekter:
1. Jobanyń quny shamamen 15-20 mlrd dollar.
2. Bir ushaqtyń baǵasy 140-150 mıllıon dollar bolmaq.
3. Ushaq 2030 jyldary qarýly kúshterge tapsyrylǵannan keıin 2070 jylǵa deıin óndiriletin bolady. 40 jyl óndiristen túspeıdi.
4. Joba aıasynda 3 myń túrik ınjınerleri jumys isteıdi. Bir ushaqty qurastyryp, óndiriske shyǵarý úshin 3 myń tehnokrat jumyla iske kirisedi.
5. Osy joba aıasynda Túrkııa JOO-daǵy talantty tehnokrat jastardy memleket qamqorlyǵyna alyp, ushaq óndirý isine tarta bastaǵan.
6. Memleket shetelde túrli salada eńbek etip jatqan bilikti túrik ınjınerlerin atalǵan jobaǵa tartý úshin jaǵdaılaryn jasap, Túrkııaǵa jumysqa shaqyrýdy qolǵa alǵan.
7. Joba aıasynda 3 qurylym negizgi jumystardy ózara bólip alǵan. Olar:
"TUSAS" ushaqty jobalaý, ıstrıbıteldiń tehnıkalyq múmkindikterin jetildirý boıynsha eńbek etedi.
"TEI" ushaqtyń motoryn jasaýmen shuǵyldanady.
"TAI" ushaq korpýsy men ózge de detaldardy qurastyrýǵa at salysady.
8. Bespılotnık Bayraktardyń radarlaryn shyǵaryp kelgen "Aselsan" kompanııasy arnaıy osy ushaqqa arnalǵan radarlar shyǵarýǵa kirisedi.
9. Ushaq 18600 metr bıiktikke deıin kóterile alatyn, jasandy ıntellektpen jabdyqtalǵan, zamanaýı ushaqtardyń biri retinde AQSh úkimeti Túrkııaǵa satpaı qoıǵan F35 ushaqtaryna alternatıva bolmaq.
Jalpy AQSh pen Izraıl bombalaýshy ushaqtar satpasa, Baıraktar shyǵaratyn, F35 ushaǵyn satpasa óziniń 5 násil ushaǵyn shyǵarýǵa umtylatyn ne degen qaıtpaıtyn saıasatker deımin Erdoǵandy. 2010 jylǵa deıin tynysh júretin. Ábden kúsheıip, ózine-ózi kelgennen keıin eshkimge boı bermeı, Túrkııany alǵa bastap barady.
Elindegi kedergi keltirip, balaqqa jabysqannyń bárin "Sender úkimette bolǵan 80 jylda ne istedińder? Bılikte az otyrmadyńdar ǵoı" - dep, tas-talqan etti. Biraq nátıje bar. Al saıasatta eń bastysy nátıje. Mundaı tehnologııalyq nátıjege Túrkııa eshqashan jetpegen. Eshbir prezıdenttiń, premer-mınıstriniń mundaı ambıııalyq jobalardy qolǵa alyp, naqty nátıjege jetýi tarıhta qolynan kelmegen. Al Erdoǵan iske asyryp keledi. Osy jetistigi de ony ózine deıin 80 jyl memleketti basqarǵan ózge saıasatkerlerden, anaý da mynaý partııalardan ereksheleıdi.
Baýyrjan SERIKBAEV,
"Adyrna" ulttyq portaly
