Taǧdyr oǧan bolysqan, Tosqauyldan qalqalap. Aman kelgen soǧystan, «Abai jolyn» arqalap. (Jurnalistik folklordan)
Äzaǧaŋ – jetpis jyl boiy üzbei kündelik jazǧan qalamger. Bala küninen öleŋ ördi. Bälkim, önerge bir adamdai talasy bar şeşesi Mūhtardyŋ önegesi şyǧar. Al ömirinde kündelik jazam dep oilap körmepti. Tipti onyŋ ne ekenin bilmeidi de. Äskerge alynǧanǧa deiin-aq ainalasynda bolyp jatqan kündelikti irili-ūsaqty oqiǧalardy tiip-qaşyp qaǧazǧa tüsirip qoiatyn ädet tapty. Ol dünieleriniŋ birli-jarym paraqtary ǧana saqtalǧan. Eŋ alǧaşqy ai-künin körsetken jazbasy 1940 jylǧy 27 mausymnan bastalady. Sol küni bylai dep jazypty: «Tamaǧy toqtyq, jūmysy joqtyq – azdyrar adam balasyn» degen Abai sözi ras eken. Men qalada jürgende, anau-mynau ūsaq öleŋder jaza beruşi em. Kolhozǧa kelgeli eş närsege moinym jar bermeidi». 1941 jyly Almatyda äskeri daiyndyqta boldy. Alma aǧaştary jaiqalǧan äsem şahar. Tütinge tūnşyǧyp körmegen asqaq Alatau. Jol jiegindegi aryqtyŋ suy syldyrap aǧady. Balanyŋ basyndai almalar aǧaştyŋ būtaǧyn jerge jetkenşe iedi. Sabaǧynan üzilip, aryqtyŋ işine aunap tüsken alma aǧynǧa ilesip, köşe jaǧalap ketedi. Jasyl jelek jamylǧan astananyŋ osyndai ädemi äseri oiǧa tüigenin jazǧyzbasqa qoimady. Sodan bastap, ne istep, ne qoiǧanyn qoiyn däpterine türtip otyratyn boldy. Kün saiyn tirşiliktiŋ tüitkilderin qaǧazǧa qattaudan jaŋylmady. Būl onyŋ būljymaityn daǧdysyna ainaldy. Äzilhan aǧanyŋ tura jetpis jylǧa sozylǧan kündelik jazbasy, mine, osylai bastaldy.Ol osy qaladan soǧysqa attandy. Qyp-qyzyl maidan. Kökten ot bürkip, oq borap tūr. Bügin barsyŋ, erteŋ joqsyŋ. Ainalaŋda alapat şaiqas jürip jatqanda, baital tügili bas qaiǧy. Mūndaida birdeŋe jazbaq tügili, öz peşeneŋe ne jazylǧanyn bilmei qinalasyŋ. Kündiz-tüni süirep jüretin zeŋbirekten bir eli ajyramaisyŋ. Sät saiyn qanǧa boialyp, jan tapsyryp jatqan jauyngerler. Sondai kezde sizdiŋ ala qaǧazdyŋ betin ainaldyryp, birdeŋe türtip otyruǧa mümkindigiŋiz bolar ma edi... Aidyŋ-künniŋ amanynda bap tileitin pendeniŋ qolynan kele qoimaidy būl. Al jauynger Nūrşaiyqov kündelik jazudy sonda da tastamady. Soǧan özi de taŋǧalady. Bälkim, ruhtyŋ küştiligi şyǧar. Qyp-qyzyl örttiŋ işinde jazu jazatyndai köŋil-küi qaidan keledi deseŋşi?!
Maidanǧa attanar aldynda bastalǧan kündelik osy qan-qasaptyŋ işinde mäŋgilikke üzilip qaluy da mümkin edi. Kün saiyn talaidyŋ ǧūmyryn jalmap tūrǧan jahandyq soǧys. Ömir men ölimniŋ alapat arpalysy. Qaŋǧyǧan oq tise, bäri de ädire qalady. Sonyŋ bärin bile tūra jaza berdi. Būl ne degen jankeştilik?! Netken qūbylys?! Bir sūhbat alǧanymyzda, osy taqilettes sūraq qoidyq. Äzaǧaŋ sonda bylai dedi: «Saǧan bir ǧajap närse aitaiyn. Men soǧysta ölem dep oilaǧan joqpyn. Ne qūdiret ekenin özim de bilmeimin. Al adamdardyŋ maidanda ajal qūşatynyn özderi sezinetinin baiqadym». «Ony qalai baiqadyŋyz?», – deimiz taqymdap.
«Bilmeimin, äiteuir solai körindi. Birde jau tankisi alǧy şepti būzyp ötti. Sony qūrtuǧa meniŋ zeŋbiregimdi jūmsady. Jeti adambyz. Oq zu-zu etedi. Qaramaǧymda Ahmet Orazov degen törtbaq deneli, iri jigit bar edi. Ol snariad salatyn 30 kelilik jäşiktiŋ ekeuin, keide üşeuin qinalmai köteretin. Sol Orazov mina jarylǧan kezde ürikken attyŋ şalynysqan aiaǧyn ornyna köterip qoia almai, aiaq astynan abdyraǧany. Künde sipap jürgen üirenşikti atynyŋ aiaǧy. Men osydan sekem aldym. Döŋge köterilgenimizde, aldymyzdan şyǧa kelgen jau at-matymyzben jaipap jiberdi. Eŋ qauipti tūsta tūrǧan men ǧaiyptan taiyp, aman qaldym. Zeŋbirektiŋ doŋǧalaǧy opyrylyp tüsti. Onyŋ ornyna meniŋ basym jūlynyp ketui äbden mümkin edi. Ölgen degen osy eken dep oiladym. «Serjant, serjant», – degen dauys şyǧady. Soǧan qarap, tiri ekenimdi bildim. Jeteu edik, beseui tabanda mert bolypty. Attar typyrlap, tūiaq serpip jatyr. Bir serigim keudesinde jany bar, eki közinen qan saulap otyr. Äp-sätte jalǧyz qaldym. Qatty edim, qaisar edim. Sol joly jyladym».
Äzilhan Nūrşaiyqovty maidanda periştesi būdan keiin de talai ret qaqty. Alla Taǧala oǧan oǧan ünemi oqqaǧaryn ilestirdi de otyrdy. Birde Baimolda Qanapiianov degen zeŋbirek közdeuşisin tank tasasynan qarauylǧa alǧan jau snaiperi sūlatyp tüsiredi. Sol kezde oq keiipkerimizdiŋ maŋdaiynan syzyp ötip, közdeuşiniŋ qūlaq şekesine tiedi. Qatar tūrǧan maidandasy til tartpai ketedi. Al taiap kelgen ajal Äzilhanǧa şeŋgelin batyrmai, tysqary qaldyrady. «Mine, osyndai oqiǧalar meniŋ soǧysta ölmeitinime sendirgendei boldy. Bir qūdiret alǧa jeteledi. Küireuiktik sezim atymen bolǧan joq. Kündeligimdi jaza berdim», – deidi Äzaǧaŋ aǧynan jarylyp. O bastan eŋbekqor bolyp jaratyldy. Soǧysta da şarşap-şaldyqqan joq. Jigitter damyl alǧan sätte būl dereu jazuǧa otyrady. Maidandastary: «Qyp-qyzyl qyrǧynnyŋ işinde mynau ne istep jür?», – dep edireie qaraǧan joq. Qaita olardyŋ erlik şejiresin qattap jürgen būǧan degen qadir-qūrmeti alaböten boldy. Biri snariad jäşiginen şaǧyn üstel qūrastyryp beredi. Endi biri bölek-bölek qaǧazdy büktep tigip, däpter äzirleidi. Qaǧaz degeniŋ öte tapşy. Qolyna ne tüsse, soǧan jazdy. Keide brigada gazetterin şyǧaruşylar tūraqty avtor retinde buma-buma qaǧaz berip jiberetin.
Maidan dalasynda jürgende jazuşy bolam degen oi miyna kelgen joq. Tek oq pen ottyŋ ortasynda birge şaiqasqan azamattardyŋ atyn aq qaǧazda qaldyrudy jön sanady. Soǧystan 16 kündelik alyp keldi. Sodan-aq qandy qyrǧynnyŋ işinde jürip, qalai eŋbek etkenin bile beriŋiz.
Äzaǧaŋ soǧystan tek 16 kündelikpen ǧana qaitqan joq. Ol maidanǧa attanarda Almatynyŋ dükeninen satyp alǧan Mūhtar Äuezovtiŋ «Abai joly» romanyn tört jyl boiy jolqapşyǧyna salyp arqalap jürdi. Är jauynger qoldan-qolǧa tüsirmei oqyǧan soŋ jūlym-jūlymy şyqqan, oq däri iisi siŋgen kitapty elge jetkizip, ūly jazuşynyŋ özine tartu etkeni barşaǧa belgili. Al ot pen oqtyŋ ortasynan kelgen 16 kündeliktiŋ jaiyn eldiŋ bäri bile bermeidi. Būl jazbalar ärqaisysy otyz-otyz bes baspa tabaq bolatyn eki tomdy qūraidy. Közi tirisinde «Äskeri kündelik» degen atpen birinşi tomy ǧana «Öner» baspasynan jaryqqa şyqty. Ekinşi tom tap-tūinaqtai bolyp äzirlengen küiinde daiar tūr.
Äzilhan Nūrşaiyqovtyŋ maidanda jürip, üzbei kündelik jazuy – ekinşi düniejüzilik soǧystyŋ tarihyndaǧy asa qyzyq qūbylystyŋ biri. Özi şaiqasqa kirgen künnen bastap, jeŋis künine deiingi ūrys şejiresi tügel qattalǧan. Reseidiŋ äigili äskeri jurnalisteriniŋ kündelik jazbalary bolǧanyn bilemiz. Al qan maidannyŋ ötinde jaiau äskerdiŋ soŋyn ala zeŋbirek süiretip jürgen serjanttyŋ soǧys bitkenşe damylsyz kündelik jazuy – taŋqalarlyq oqiǧa.
Ajal töbeŋnen tönip tūrǧanda eseŋgiremei eŋseni tiktep, maidan şejiresin qaǧazǧa qattap otyruǧa kimniŋ qūlqy bolar?! Söitip, Äzaǧaŋnyŋ jankeştiliginiŋ arqasynda tūtas bir maidannyŋ är sätiniŋ aiy-künine deiin anyq taŋbalanǧan dälme-däl jylnamasy qolymyzǧa tidi. Myj-myj bolǧan maidan kündelikteri ömirge degen asqan qūştarlyqpen jazylǧan. Jas serjanttyŋ oilarynyŋ bäri jaudy jeŋip, beibit künge tezirek jetsek eken degen aqjoltai nietpen örilgen. Endeşe, jiyrmanyŋ qyzuymen jazylǧan, soǧystyŋ jalyny şarpyǧan būl jazbalardyŋ jeŋisti jaqyndata tüskenine dau joq. 2011 jyl.
