11 jeltoqsanda Almaty mańynda qýaty 4,3 baldyq jer silkinisi tirkeldi. Bul týraly Seısmologııalyq tájirıbe-ádistemelik ekspedıııanyń baspasóz qyzmeti habarlady.
«QR BǴM ǴK STÁE» MM seısmıkalyq stanııalar jelisi 2020 jylǵy 11 jeltoqsanda Almaty ýaqytymen 04 saǵat 05 mınýt 55 sek (2020 jylǵy 10 jeltoqsanda Grınvıch boıynsha 22 saǵat 05 mınýt 55 sek) jer silkinisin tirkedi. Jer silkinisiniń epıentri Almaty qalasynan soltústik-shyǵysqa qaraı 79 km jerde Qazaqstan aýmaǵynda ornalasqan», – delingen habarlamada.
Almaty – seısmıkalyq qaýipti aımaq
Qazaqstan aýmaǵynda ońtústik pen ońtústik shyǵys aýdandarynda jer silkinisi kóp bolady. Qaýipti aýdandardyń tizimi tómendegideı:
- Shyǵys Qazaqstan oblysy
- Almaty oblysy
- Jambyl oblysy
- Túrkistan oblysy
Al eń qaýipti seısmıkalyq qala – Almaty qalasy. Ol 9 balldyq jáne odan da joǵary jer silkinisi bar qaýipti seısmıkalyq aımaqta ornalasqan. Seısmologtardyń aıtýynsha, qalanyń kez kelgen turǵyny jer silkinisine daıyn bolýy tıis. «Japonııada ár úıde zilzalany habarlap otyratyn qurylǵy ornatylady. Al bizde bar bolǵany Japonııa syılaǵan 5 qondyrǵy bar. Olar qalanyń ár aımaǵynda ornalasqan. Sol qondyrǵylar arqyly jer silkinisiniń birinshi tolqynynan keıin qosymshaǵa habarlama barady. Adamdar dúmpýdiń kelesi tolqyny bolǵansha qaýipsiz jerge shyǵyp úlgere alady. Árıne, tolyqqandy aqparat berý úshin qural-jabdyqtar jetkilikti bolýy shart. Onyń barlyǵy qazir qarastyrylýda», – dedi Vladımır Kýchkın inbusiness.kz tilshisine bergen suhbatynda.
Zilzala kezinde qaıtpek kerek?
Bul týraly QR Elektrondyq úkimetiniń resmı saıtynda jazyldy.
Eń aldymen, sý men elektr qýatyn, gazdy óshirý qajet. Eger jer silkinisiniń kúshi kóp bolsa (dúmpý kúshi bes jáne odan da joǵary balldy qurasa), jáne siz ǵımarattyń ekinshi jáne odan joǵarǵy qabattarynda bolsańyz, ǵımarattan shyǵyńyz. Ishki qabyrǵanyń, buryshtyń, esik jaqtaýynyń qaýipsiz jerine turyńyz, vannaǵa jata qalyńyz. Kereýettiń nemese oryndyqtyń astyna kirińiz - olar sizdi qulaýy múmkin zattardan jáne synyqtardan qorǵaıdy. Tereze men aýyr jıhazdan alys turyńyz. Lıftini paıdalanbańyz.
Eger siz kóshede bolsańyz, ǵımarattar men elektr berýshi jeliden ashyq alańǵa qaraı alystańyz, úzilgen elektr symdaryna jaqyndamańyz. Ǵımarat janynan júgirmeńiz jáne olarǵa kirmeńiz.
Eger siz avtomobılde bolsańyz, dúmpýler toqtaǵanǵa deıin avtomobılden shyqpaı ashyq alańda qala berińiz.
Este saqtańyz: jer silkinisi kezinde adam óliminiń sırek kezdesetin sebebi bolyp jer qabatynyń qozǵalysy tabylady. Jer silkinisi kezindegi qaıǵyly oqıǵalardyń basty sebepteri bolyp tabylatyndar:
- ǵımarattyń jekelegen bólikteriniń synýy;
- synǵan shynylardyń qulaýy;
- úzilgen elektr symdary;
- páterdegi aýyr zattardyń qulaýy;
- órt;
Jer silkinisinen keıin:
Qajet jandarǵa medıınalyq kómek kórsetińiz.
Qaterge shaldyqqandardy qoqystan aryltyńyz, eger ol úshin qosymsha jasaqtaýdy talap etpese. Radıoqabyldaǵyshty qosyńyz. Múmkindigińizshe sý qubyry men gazdy toqtatyńyz jáne energııa jabdyqtaýshyny sóndirińiz.Ashyq otty paıdalanbańyz. Jer silkinisi kezinde ózińiz bolǵan ǵımarattan shyǵar aldynda abaı bolyńyz. Radıony qosýly kúıinde ustańyz, qyzmetterdiń belgilerin tyńdańyz.
Anyq zardap shekken ǵımaratqa jaqyndamańyz jáne oǵan kirmeńiz. Qaıtalama dúmpýge daıyn bolyńyz, mundaı jaǵdaılarda edáýir qaýipti bolyp jer silkinisinen keıingi alǵashqy eki-úsh saǵat tabylady, degenmen olar birneshe táýlik, apta jáne tipti aı ótkennen keıin de bolýy múmkin. Birinshi jer silkinisinen kóp ýaqyt ótken saıyn, soǵurlym qaıtalaný yqtımaldyǵy az.
Kresh-sındrom dep atalatyn uzaq ýaqyttaǵy janjý sındromy - eń qaýipti jaraqattardyń biri. Aýyr zattardyń: quyrylys jıyntyqtarynyń synyqtary, synǵan aǵashtardyń dińgekteri, massıvti jıhaz ben sol tektes zattardyń adamnyń qoly nemese aıaǵyna uzaq ýaqyt boıy janshýy kezinde - aıaq-qoldardaǵy qan aınalymy toqtap qalady. Bul adam aǵzasyndaǵy zat almasýynyń buzylýyna ákeledi. Kresh-sındromnyń saldary ampýtaııamen kóp jaǵdaıda baılanysty.
Zardap shekken adamda uzaq ýaqyttaǵy janshý sındromy bar ekenin anyqtaǵan ýaqytta, zardap shekkendi qarap shyǵyńyz; aýrýdy basatyn dármek berińiz; janshylǵan jerinen joǵary buraý qoıyńyz; keńistikti bosatyp alyp, ony jylytyńyz. Este saqtańyz, bir mınýtty da joǵaltpaý kerek. Adamdy aýrýhanaǵa dereý jetkizińiz.
Ǵımarattyń qulaýy
Aıaqasty ǵımarattyń tolyq nemese jekelegen qulaýy - bul ǵımaratty jobalaý kezinde ketken qatelikter, qurylys jumystaryn júrgizgen ýaqyttaǵy jobadan alshaqtaý, ǵımaratty nemese onyń bólikterin eksplýataııalaý kezindegi montaj erejelerin buzý saldarynan týyndaǵan tótenshe jaǵdaılar, sonymen qatar tabıǵı nemese tehnogendi tótenshe jaǵdaılardyń saldary.
Qulaýǵa kóp jaǵdaıda terrorlyq akt saldary bolyp tabylatyn jarylystar, turmystyq gaz qubyrlarynyń qate eksplýataııalanýy, otty qaýipti paıdalaný, ǵımarat ishinde jeńil janatyn jáne jarylys qaýipi bar zattardy saqtaý da septigin tıgizedi.
Kenetten qulaý ǵımarattyń uzaq ýaqyt boıynda qatardan shyǵýyna, órttiń tutanýyna, kommýnaldyq-energetıkalyq jelilerdiń isten shyǵýyna, qoqystardyń jınalýyna, adamdardyń jaraqattanýy men ólimine ákelip soǵady.
Aldyn-alý is-sharalary
Ǵımarattyń kenetten qulaýy kezinde áreket etý josparyn aldyn-ala oılastyryńyz jáne olarmen óz otbasyńyzdyń barlyq mushelerin tanystyryńyz. Olarǵa kenetten qulaý jaǵdaıynda áreket etý tártibi men alǵashqy medıınalyq kómek kórsetý erejelerin túsindirińiz. Mindetti túrde jınaqtalǵan medıınalyq qobdıshańyz ben órt sóndirgishińiz bolsyn jáne qoljetimdi jerde saqtańyz. Ýlyhımıkattary, ońaı órtenýshi suıyqtyqtar men ózge de qaýipti zattardy senimdi jerde ustańyz. Páterge gaz ballondaryn qajet bolmaǵan jaǵdaıda kirgizbeńiz. Elektr qýaty kóziniń ornyn, gaz ben sý qubyrlarynyń magıstraldi batyrmalaryn, elektr kózin, gaz ben tokty kenetten toqtata bilińiz.
Gazdyń az mólsherde bolsyn taralýy kezinde onyń páterge kirýine tosqaýyl qoıyńyz, ǵımaratty tekserińiz jáne telefon nómiri arqyly "Qalalyq gaz" 104 qyzmetine habarlańyz. Ottyń ashyq kózderin, elektr sóndirgishterdi jáne elektr turmystyq quraldaryn gazdy tolyq jeldenýine deıin paıdalanýǵa qatań tyıym salynady.
Ǵımarattyń dálizderin, saty alańyn, apatty jáne órt joldaryn bógde zattarmen bekimeńiz. Yńǵaıly jerde qujattaryńyzdy, aqshalaryńyzdy, qalta shamy men qosalqy batareıalaryn ustańyz.
Ǵımarattyń kenetten qulaýy kezinde qalaı áreket etý kerek?
Jarylysty estigende nemese ǵımarat óz turaqtylyǵyn joǵaltatynyn baıqaǵanda, qujattardy, aqshany jáne birinshi kezekte qajetti zattardy ala otyryp, ony tez arada tastap ketýge tyrysyńyz. Úı-jaıdan shyǵyp, baspaldaqpen túsip, lıftti paıdalanbańyz, óıtkeni ol kez kelgen ýaqytta isten shyǵuy múmkin. Evakýaııa kezinde úreı, esikterdegi qysymnyń aldyn alyp, balkonnan jáne terezeden birinshi qabattan joǵary sekiretinderdi, sondaı-aq áınektelgen terezeler arqyly toqtatyńyz. Kóshede turyp, ǵımarattardyń janynda turmańyz, ashyq keńistikke ótińiz. Eger siz ǵımaratta bolsańyz jáne odan ketý múmkindigi bolmasa, onda eń qaýipsiz oryndy alyńyz: kúrdeli ishki qabyrǵalardyń oıyqtary, kúrdeli ishki qabyrǵalardyń buryshtary, karkas arqalyqtarynyń astynda. Eger balalar sizben birge bolsa, olardy ózińizben tosqaýyl bolyp jabyńyz. Qajet bolǵan jaǵdaıda ózińizdiń shyǵý múmkindigin qamtamasyz etý úshin páter esigin ashyńyz. Úreılenbeńiz jáne tynyshtyqty saqtańyzdar, qatysýshylarǵa qoldaý kórsetińiz. Terezeden, elektr quraldarynan alys ustańyz, dereý sýdy, elektrdi jáne gazdy óshirińiz. Eger órt paıda bolsa, birden ony óshirýge tyrysyńyz. Telefondy tek quqyqtyq tártip organdarynyń ókilderin (102 tel.), órt sóndirýshilerdi (101 tel.), dárigerlerdi (103 tel.), qutqarýshylardy (112 tel.) shaqyrý úshin paıdalanyńyz. Balkonǵa shyqpańyz. Sirińkeni paıdalanbańyz, sebebi gazdyń shyǵý qaýpi bolýy múmkin.
Úıindi kezinde qalaı áreket etý qajet?
Tereń demalyńyz, daǵbyrǵa boı aldyrmańyz, eń mańyzdysyna oıyńyzdy jınaqtańyz, kez-kelgen jolmen tiri qalýǵa tyrysyńyz, kómektiń mindetti túrde keletinine senińiz. Múmkindiginshe ózińizge alǵashqy medıınalyq kómek kórsetińiz. Bolǵan jaǵdaıǵa ıkemdelýge tyrysyńyz jáne jan-jaǵyńyzǵa qarańyz, múmkin jolyn izdestirińiz. Siz qaıda ekenińizdi, ózge adamdar qasyńyzda bar-joǵyn anyqtaýǵa tyrysyńyz: tyńdańyz, dybys bildirińiz. Adam energııasyn bekerge shyǵyndamaǵan jaǵdaıda shól men ashtyqqa uzaq ýaqyt boıy shydaýy múmkin ekenin este saqtańyz. Qaltańyzdan nemese jaqyn aradan jaryq nemese dybys sıgnaldaryn berýshi (mysaly, qalta shamy, aına, sonymen qatar qubyrdy nemese qabyrǵany urýǵa múmkindik beretin metall zattar, sol arqyly nazar aýdarý) zattardy izdestirip kórińiz. Eger jalǵyz shyǵý joly bolyp tar tesik tabylsa - sol arqyly ótińiz. Ol úshin bulshyqetterińizdi bosańsytyńyz jáne shyntaǵyńyzdy deneńizge búrkep qımyldańyz.
«Adyrna» ulttyq portaly
