"Memleket dinge qarsy bolmaýy kerek",-deıdi Telibekov

10180
Adyrna.kz Telegram

Memlekettiń din salasyndaǵy qazirgi saıasaty qanshalyqty ózara teń? Memleket dinge qatysty ustanymyn kúsheıtýi kerek pe, nemese, kerisinshe, odan alystaýy kerek pe? Qazaqstanda barlyq konfessııalar memleketten tys bolýy kerek degen qaǵıda saqtala ma? Bul taqyryptardy musylman qoǵam qaıratkeri Murat Telibekov talqylap, pikir bildirdi, dep jazady «Adyrna» ulttyq portaly Qmonitor.kz saıtyna silteme jasap.

"Búginde din-saıasatkerlerdiń jiti nazarynda. Sebebi, mıllıondaǵan adamdardyń sanasyn basqarýǵa múmkindik beretin bul qýatty "qural" qaýip tóndirýi de yqtımal dep sanaıdy. Dindi jaqsy maqsatta qoldanýǵa bolady nemese ony atom bombasyna uqsas joıqyn kúshimen ólimge ákeletin qarýǵa aınaldyrýǵa bolady. Eger álemdik derjavalar ıadrolyq qarýdyń taralýyn baqylaýdy ózderiniń mindeti dep sanasa, onda dinı salada bolyp jatqan proester mundaı baqylaýdan tys qalady dep sený qısynsyz. Eń aldymen, bul eń passıonarly din bolyp tabylatyn jáne kóptegen elderde saıası turaqsyzdyqtyń qaınar kózine aınalǵan ıslamǵa qatysty.

Ázirge Qazaqstan dinı ekstremızmniń taralýyna qarsy turýda jáne salmaqty saıasat júrgizýde. Keıbir Orta Azııa respýblıkalarynan aıyrmashylyǵy, bizde musylmandarǵa saqal qoıýǵa tyıym salynbaıdy, memlekettik qyzmetshiler Mekkege qajylyqqa baryp, namaz oqıdy. Men bıliktiń minez-qulqyndaǵy belgili bir ıkemdilikti atap ótkim keledi. Esterińizde bolsa, birneshe jyl aldyn burynǵy QR Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrligi qoǵamdyq oryndarda párenje kııýge tyıym salýdy kózdeıtin zań jobasyn usynǵan bolatyn, alaıda musylman áıelder áli kúnge deıin qala kóshelerinde musylmanǵa tán párenje, hıdjab kıimderin emin-erkin kıip júr.

Mundaı normanyń absýrdtyǵyn túsinip, depýtattar zań jobasyn uzaq merzimdik qorapqa jaılap ıterip jiberdi, sodan keıin ol týraly múldem umytyp ketti. Bul maǵan óte unaıdy. Memleket qaıratkerleri shetelde bolyp jatqannyń bárin oılanbastan qaıtalaı otyryp, totyqusqa uqsaı almaıdy. Belgili bolǵandaı, franýz prezıdenti Sarkozı bir ýaqytta párenje kııýge tyıym salatyn zań shyǵardy jáne kóptegen bıleýshiler bul tájirıbeni birden qabyldady. Ol, árıne, aqymaq jigit, biraq keıde ony da qoldaıtyndar tabylady. Al, franýzdar eń qısynsyz zań týraly surasań, ıegin qasyp, úndemeı qalady.

Memlekettiń dinı ómirge qatysýyn jandandyrýy kerek pe? Bul máselege ekinshi jaǵynan keleıik. Jasyratyny joq, búginde din qoǵamnyń adamgershilik tárbıesimen baılanysty mıssııany óz moınyna aldy. Munyń esh jaman jeri joq. Bul barlyq ýaqytta boldy: tolyqqandy ulttyq ıdeologııasy joq elde bul júkti jıi din óz moınyna alatyny zańdylyq. Bizdiń memlekettik sheneýnikter kommýnıstik moraldy almastyra alatyn nárseni oılap tabýǵa qansha tyryssa da, odan áli eshteńe shyqpady.

Juma namazy kezinde meshitterde ne bolyp jatqanyna qarańyz. Birde-bir partııa jınalysy mundaı úlken aýdıtorııany jınamaıdy. Munyń sebebi nede?! Jaýap kóńilge qonymsyz, sondyqtan men ony aıtpaımyn. Men bir ǵana nárseni aıtaıyn: memleket dinge qarsy bolmaýy kerek, ony bóten jáne dushpandyq nárse retinde qarastyrmaýy kerek. Din - adamzat órkenıetiniń ajyramas bóligi. Álemde dinı senimde bolmaıtyn birde-bir halyq joq. Biraq eń tańqalarlyq nárse-bul basqa. Ǵylym men tehnologııanyń deńgeıi neǵurlym joǵary bolsa, órkenıet neǵurlym progressıvti bolsa, senýshiler az bolýy kerek sııaqty. Alaıda, is júzinde biz kerisinshe sýretti kóremiz. Bul úshin utymdy túsinik joq. Sondyqtan ony basqa tustan izdeý kerek. Ázirge biz bul jumbaqty sheshe almaımyz.

Qazaqstanda barlyq konfessııalardyń zań aldyndaǵy teń quqylyǵy qaǵıdasy saqtala ma? Árıne. Eger senýshi qylmys jasasa, onda ol úshin Qylmystyq kodekste arnaıy bap qarastyrylmaǵan. Eger biz saıası ómirge qatysý týraly aıtatyn bolsaq, onda jaǵdaı basqasha. Rojdestvo men Qurban Aıt bizdiń elimizde memlekettik merekeler dep jarııalandy, al evreı nemese Krıshna ataýly kúnderi olarǵa jatpaıdy. Munda dıskrımınaııa bar ma? Abstraktili túsinikti ádilettilik turǵysynan-ıá. Jerdegi shyndyq turǵysynan-joq. Bul adam quqyqtaryn retteıtin ámbebap kodeks joq degen pikirge taǵy bir dálel. Ár el, ult, órkenıet ózindik qundylyqtar shkalasyn jasaıdy.

Eger meshitter men dinı ýnıversıtetterdi memlekettik qarjylandyrý týraly aıtatyn bolsaq, meniń oıymsha, bul durys saıasat. Mundaıdy óz betimen jiberýge bolmaıdy. Qatań jolyn kesý tipti suryqsyz qubylys bolar edi. Bizdiń dinı qaıratkerler  qarjylandyrý kózin shetelden izdeıdi, din úshin sheteldik qoldaýshyǵa alaqan jaıady. Aqsha beretin adam, árıne, óz sharttaryn belgileıdi jáne saıyp kelgende, ne isteý-istemeý erejelerin de anyqtaıdy.

Memleket pen dinı ınstıtýttar arasyndaǵy qazirgi qarym-qatynas elimizdiń Konstıtýııasyna tıisti ózgerister engizý qajettigin kórsetedi. Men ne aıtaıyn? Birinshiden, bar shyndyq. Ol memleket rýhanı mekemelerdiń ómirin baqylaıdy, Bas múftıdi taǵaıyndaıdy, QMDB saıasatyn anyqtaıdy, dinı kadrlardy daıarlaýǵa qamqorlyq jasaıdy, din qyzmetkerlerine qarjylyq kómek kórsetedi, ekstremıstik úrdisterdi basady, meshitter salýǵa kómektesedi. Kóptegen adamdar úshin bul aıqyn nárseler saıası qupııa bolyp tabylady. Bizdiń resmı toptar osy máselege kenetten kerisinshe daý aıta bastaǵanda, bul árıne, kúlki týdyrady.

Osylaısha, Konstıtýııada joǵaryda aıtylǵandardy zańdastyryp, "árkimniń ar-ojdan bostandyǵyna quqyǵy bar" degen keń maǵynada emes, dinniń onyń damýyna jaýap beretin memlekettiń ajyramas bóligi ekenin kórsetý kerek. Sondaı-aq, 1-baptan Qazaqstan zaıyrly memleket bolyp tabylady degen tujyrymdy alyp tastaý qajet dep sanaımyn. Mundaı saralaý XIX ǵasyrdyń ónimi bolyp tabylady. Ejelden beri din kez-kelgen memlekettiń organıkalyq bóligi bolǵan jáne "zaıyrly memleket" nemese "dinı memleket"degen sózderdiń qajeti joq. Bul Qazaqstannyń mádenı memleket, óıtkeni onda mádenıet bar, nemese ǵylymı memleket, óıtkeni onda ǵylym damıdy degen pikirmen teń. Mundaı ataýlar eskirdi, biz olardy ınerııa arqyly maǵynasy týraly oılamaı-aq jıi qoldanamyz..."

Orys tilinen aýdaryp, daıyndaǵan

Raýana DIMAShQYZY,

«Adyrna» ulttyq portaly.

Foto ashyq derekkózden alyndy.

Pikirler