Keshe Almaty qalasy Ishki saıasat basqarmasynyń qoldaýymen «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestigi 1916 jylǵy ult azattyq kóterilistiń 100 jyldyǵyna oraı, «Alash arystary ult-azattyq kóterilis tusynda» degen taqyryppen dóńgelek ústel ótkizdi.
Jalpy «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestigi uıymdastyrǵan dóńgelek ústelderge ártúrli salanyń ókilderi qatystyrylyp keledi. Bul joly Shámek Tileýbaev, Rashıd Orazov, Berik Ábdiǵalı jáne taǵy basqa tarıhshy ǵalymdardyń qatysýymen ótken dóńgelek ústelge «Nur Otan» partııasy «Jas Otan» jastar qanaty men «Jasyl El» maýsymdyq uıymdarynyń músheleri jınaldy. Dóńgelek ústel barysynda jastar 1916 jylǵy kóterilis kezindegi Alash kósemderiniń ustanymdaryn kókeılerine túıip, túrli saýaldarǵa jaýap alyp qaıtty.
Tarıhshy Berik Ábdiǵalıevtyń baıandamasynan úzindi keltireıik. Birinshi dúnıejúzilik soǵysqa jumysshy retinde adam berý kerek pe, joq pa degen másele tóńireginde qazaq qoǵamy men zııalylarynyń ózi bólindi. Alǵashynda orys bıligi qara jumysqa jarty jylǵa shaqyrdy, sol úshin aıyna 1,5 rýbl aqsha tólep turamyz dedi. Qara jumys degende, tek ıaıdanda okop qazý emes, sonymen birge soǵysqa soldat bolyp ketken orys jumysshylary men sharýalarynyń oryndaryna zaýyt-fabrıkter men egis alqaptaryna da jumys isteýge de shaqyrdy. Osylaısha, qazaqtar Donbass shahtalarynda, basqa da kásiporyndarda, tipti, Qazan men Máskeý vokzaldarynda júk tasýshy bolyp jumys istedi. Al maıdanǵa ketken qazaqtarǵa keletin bolsaq, Álıhan Bókeıhanov sııaqty Alash zııalylarynyń bastamasymen Batys maıdanǵa 13,5 myń qazaq azamaty ketti. Qalǵan maıdandarǵa qansha adam ketkeni belgisiz. Kerek deseńiz, Bókeıhanov soǵysta júrgen qazaqtarmen jumys isteıtin bólim ashyp, ózi bastap, ony Mirjaqyp Dýlatov sııaqty azamattar qoldap, bári birigip, maıdanǵa baryp júrdi, qazaqtarǵa aǵartý jumystaryn júrgizip otyrdy. Sol kezde ult zııalylary «Qazaq» gazetin shyǵaryp, «Maıdanǵa baraıyq, úıreneıik. Orys halqy qınalyp júr. Bir jaǵynan, kómekteseıik, ekinshi jaǵynan, tájirıbe jınaıyq, keıin ol ózimizge kerek bolady» dep gazet arqyly uran tastady. Kóbisi olardy túsinbeı, «satqyn», «orystyń tyńshysy» dep aıyptap, maıdanǵa adam jiberýge qarsy shyqty. 1916 jylǵy Ult-azattyq kóterilis sonyń negizinde týyndady. Biraq, sonymen birge, Alash arystarynyń úndeýine qulaq asyp, biraz aımaqtardyń azamattary maıdanǵa attanyp jatty. Jańaǵy 13,5 myń adam sonyń aıǵaǵy.
Shara barysynda dástúrli ánshiler J. Qujımanov, E. Nurhanov, J. Saqaevtar «On altynshy jyl» (Samaltaý), «Alash marshy», «Jigitter» ánderin áýelete shyrqady.
Jasulan Naýryzáli
«Adyrna» ulttyq-enografııalyq birlestiginiń múshesi
