"Qazaq valsiniń koroli" atanǵan uly kompozıtor, Qazaqstannyń halyq ártisi, QR-nyń ánuran áýeniniń avtory Shámshi (Jámshıd) Qaldaıaqovtyń týǵanyna bıyl - 90 jyl.
Sazger 1930 jyly Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Qyzylqum aýdanynda, Qaldaıaq otbasynda dúnıe esigin ashqan. Qazaqtyń án ónerine jańa tynys, jyly lep ákelgen án padıshasy atanǵan áýezdi sazger esimin ákesi áýelde Jámshıd patshanyń atymen yrymdap ataǵanmen, qujatqa Shámshi bolyp jazylyp ketken eken. Alaıda Shámshi adamdardyń emes, án patshasy atandy.Búginde Shámshiniń ánin bilmeıtin qazaq kemde kem.
Kórnekti sazger arman jetelegen án álemimen túbegeıli túrde 1950 jyldan bastap óz ómir jolyn baılanystyrdy. Shámshi ánderi ǵajaıyp sazdylyǵymen, lırıkalyq nazdylyǵymen erekshelendi. Birtýar kompozıtor 300-ge jýyq án jazǵan. «Arys jaǵasynda», «Teriskeı», «Ana týraly jyr», «Moıynqumda aýylym», «Aq bantık», «Keshikpeı kelem dep eń», «Qýanysh valsi», «Dúngen qyzy», «Jaqsygúl», «Ánim sen ediń» jáne taǵy basqa ánderi árbir qazaq júreginen oryn ala bilgeni sózsiz.
Uly kompozıtordyń shabytpen jazǵan dúnıeleriniń árqaısysynyń ózindik shyǵý tarıhy bar. Sonyń biri de biregeıi «Meniń Qazaqstanym» halyqtyń otanshyldyq notasyn tap basqan án. Shámshi Qaldaıaqov «Meniń Qazaqstanym» ániniń týý tarıhyn Aqmolany elınograd dep atap, bes oblysty bir ólke etip, ony Reseı jaqqa bermekshi bolyp júrgen kezben baılanystyrǵan eken. Qazaq jeri bólshektengeli jatqanda onyń asqaqtyǵyn jyrlaıtyn án kerektigin sezedi. Sóıtip, osy án týady. 2006 jyldan bastap egemendi elimizdiń ánurany bolyp bekitildi. Ult jigerin janıtyn, ánuranda qazaqtyń rýhy, armany, namysy toǵysqan. Týǵan eline, jerine degen uly mahabbat talaı ánniń jaryq kórýine sebepshi boldy.
«Ana týraly jyry» 1961 jyly jaryqqa shyqty. Kishkentaıynan alaqanyna salyp, aıalap ósirgen anasy qaıtys bolǵanda der kezinde kele almaı, qatty tebireniske túsken kompozıtor anasynyń qurmetine án shyǵarýǵa bel býady. Bul týyndy shynynda, kúlli qazaq jurtynyń kóńilinen shyqty.
Talaıdy óz óner týyndylarymen tamsandyrǵan qalamgerdiń ónerine tek qazaq halqy ǵana emes, álem elderi de óz baǵasyn bergen. Qazaq estradasynyń án patshasynyń ónerine tipti aǵylshynnyń óner qaıratkeri Robert Faıler de tańdanysyn bildirip: «Men qazaqtyń uly kompozıtorymen tanysqanyma qýanyshtymyn. 300-ge jýyq án shyǵarý degen – uly erlik! Sizge eskertkish ornatý kerek» - degen eken. Tek bul ǵana emes, kezinde Dinmuhammed Qonaevtyń ózi úndi eline barǵanda Shámshi ánin qazaq tilinde oryndap jatqan úndi jurtyn kórip, ózge elde shyrqalǵan qazaq ánin estip, tań qalǵanyn tilge tıek etken bolatyn.
Álemdi moıyndatqan qazaq án janrynyń áıgili maıtalmany Shámshi Qaldaıaqovtyń atynda búginde elimizde kóptegen mektepter, mýzeıler, kósheler men eskertkishter bar. Sazgerdi eske alý maqsatynda 1992 jyldan bastap Qaldaıaqov atyndaǵy halyqaralyq baıqaý-festıval dástúrli túrde ótkizilip turady. Sonymen qatar Shymkent qalasynda oblystyq fılarmonııa, Shymkent, Almaty men Astana qalalarynda kóshe attary, sazger týǵan ólke – Sháýildir aýylyndaǵy mýzyka mektebi – Qaldaıaqov esimimen atalady. Al Shymkent fılarmonııasynyń aldynda Qaldaıaqov eskertkishi ornatylǵan. Uly kompozıtordyń 90 jyldyq mereıtoıyna oraı ózi týyp-ósken Otyrar aýdanyndaǵy Shámshi aýylynda mýzeı úıi ashyldy.
«Ólse óler tabıǵat, adam ólmes» - dep Abaı atamyz aıtqandaı, ózi ómirden ótkenimen, asa daryndy sazger ánderi qazaq halqynyń jadynda máńgi saqtalady, ólmeıdi.
Danat Janataev, f.ǵ.k., Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ doenti
Tólen Dınara, Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
fızıka-tehnıkalyq fakýltetiniń magıstranty,
"Adyrna" ulttyq portaly
