"Qazaq valsınıŋ korolı" atanǧan ūly kompozitor, Qazaqstannyŋ halyq ärtısı, QR-nyŋ änūran äuenınıŋ avtory Şämşı (Jämşid) Qaldaiaqovtyŋ tuǧanyna biyl - 90 jyl.
Sazger 1930 jyly Oŋtüstık Qazaqstan oblysynyŋ Qyzylqūm audanynda, Qaldaiaq otbasynda dünie esıgın aşqan. Qazaqtyŋ än önerıne jaŋa tynys, jyly lep äkelgen än padişasy atanǧan äuezdı sazger esımın äkesı äuelde Jämşid patşanyŋ atymen yrymdap ataǧanmen, qūjatqa Şämşı bolyp jazylyp ketken eken. Alaida Şämşı adamdardyŋ emes, än patşasy atandy.Bügınde Şämşınıŋ änın bılmeitın qazaq kemde kem.
Körnektı sazger arman jetelegen än älemımen tübegeilı türde 1950 jyldan bastap öz ömır jolyn bailanystyrdy. Şämşı änderı ǧajaiyp sazdylyǧymen, lirikalyq nazdylyǧymen erekşelendı. Bırtuar kompozitor 300-ge juyq än jazǧan. «Arys jaǧasynda», «Terıskei», «Ana turaly jyr», «Moiynqūmda auylym», «Aq bantik», «Keşıkpei kelem dep eŋ», «Quanyş valsı», «Düngen qyzy», «Jaqsygül», «Änım sen edıŋ» jäne taǧy basqa änderı ärbır qazaq jüregınen oryn ala bılgenı sözsız.
Ūly kompozitordyŋ şabytpen jazǧan dünielerınıŋ ärqaisysynyŋ özındık şyǧu tarihy bar. Sonyŋ bırı de bıregeiı «Menıŋ Qazaqstanym» halyqtyŋ otanşyldyq notasyn tap basqan än. Şämşı Qaldaiaqov «Menıŋ Qazaqstanym» änınıŋ tuu tarihyn Aqmolany Selinograd dep atap, bes oblysty bır ölke etıp, ony Resei jaqqa bermekşı bolyp jürgen kezben bailanystyrǧan eken. Qazaq jerı bölşektengelı jatqanda onyŋ asqaqtyǧyn jyrlaityn än kerektıgın sezedı. Söitıp, osy än tuady. 2006 jyldan bastap egemendı elımızdıŋ änūrany bolyp bekıtıldı. Ūlt jıgerın janityn, änūranda qazaqtyŋ ruhy, armany, namysy toǧysqan. Tuǧan elıne, jerıne degen ūly mahabbat talai ännıŋ jaryq köruıne sebepşı boldy.
«Ana turaly jyry» 1961 jyly jaryqqa şyqty. Kışkentaiynan alaqanyna salyp, aialap ösırgen anasy qaitys bolǧanda der kezınde kele almai, qatty tebırenıske tüsken kompozitor anasynyŋ qūrmetıne än şyǧaruǧa bel buady. Būl tuyndy şynynda, küllı qazaq jūrtynyŋ köŋılınen şyqty.
Talaidy öz öner tuyndylarymen tamsandyrǧan qalamgerdıŋ önerıne tek qazaq halqy ǧana emes, älem elderı de öz baǧasyn bergen. Qazaq estradasynyŋ än patşasynyŋ önerıne tıptı aǧylşynnyŋ öner qairatkerı Robert Failer de taŋdanysyn bıldırıp: «Men qazaqtyŋ ūly kompozitorymen tanysqanyma quanyştymyn. 300-ge juyq än şyǧaru degen – ūly erlık! Sızge eskertkış ornatu kerek» - degen eken. Tek būl ǧana emes, kezınde Dınmūhammed Qonaevtyŋ özı ündı elıne barǧanda Şämşı änın qazaq tılınde oryndap jatqan ündı jūrtyn körıp, özge elde şyrqalǧan qazaq änın estıp, taŋ qalǧanyn tılge tiek etken bolatyn.
Älemdı moiyndatqan qazaq än janrynyŋ äigılı maitalmany Şämşı Qaldaiaqovtyŋ atynda bügınde elımızde köptegen mektepter, muzeiler, köşeler men eskertkışter bar. Sazgerdı eske alu maqsatynda 1992 jyldan bastap Qaldaiaqov atyndaǧy halyqaralyq baiqau-festival dästürlı türde ötkızılıp tūrady. Sonymen qatar Şymkent qalasynda oblystyq filarmoniia, Şymkent, Almaty men Astana qalalarynda köşe attary, sazger tuǧan ölke – Şäuıldır auylyndaǧy muzyka mektebı – Qaldaiaqov esımımen atalady. Al Şymkent filarmoniiasynyŋ aldynda Qaldaiaqov eskertkışı ornatylǧan. Ūly kompozitordyŋ 90 jyldyq mereitoiyna orai özı tuyp-ösken Otyrar audanyndaǧy Şämşı auylynda muzei üiı aşyldy.
«Ölse öler tabiǧat, adam ölmes» - dep Abai atamyz aitqandai, özı ömırden ötkenımen, asa daryndy sazger änderı qazaq halqynyŋ jadynda mäŋgı saqtalady, ölmeidı.
Talaidy öz öner tuyndylarymen tamsandyrǧan qalamgerdıŋ önerıne tek qazaq halqy ǧana emes, älem elderı de öz baǧasyn bergen. Qazaq estradasynyŋ än patşasynyŋ önerıne tıptı aǧylşynnyŋ öner qairatkerı Robert Failer de taŋdanysyn bıldırıp: «Men qazaqtyŋ ūly kompozitorymen tanysqanyma quanyştymyn. 300-ge juyq än şyǧaru degen – ūly erlık! Sızge eskertkış ornatu kerek» - degen eken. Tek būl ǧana emes, kezınde Dınmūhammed Qonaevtyŋ özı ündı elıne barǧanda Şämşı änın qazaq tılınde oryndap jatqan ündı jūrtyn körıp, özge elde şyrqalǧan qazaq änın estıp, taŋ qalǧanyn tılge tiek etken bolatyn.
Älemdı moiyndatqan qazaq än janrynyŋ äigılı maitalmany Şämşı Qaldaiaqovtyŋ atynda bügınde elımızde köptegen mektepter, muzeiler, köşeler men eskertkışter bar. Sazgerdı eske alu maqsatynda 1992 jyldan bastap Qaldaiaqov atyndaǧy halyqaralyq baiqau-festival dästürlı türde ötkızılıp tūrady. Sonymen qatar Şymkent qalasynda oblystyq filarmoniia, Şymkent, Almaty men Astana qalalarynda köşe attary, sazger tuǧan ölke – Şäuıldır auylyndaǧy muzyka mektebı – Qaldaiaqov esımımen atalady. Al Şymkent filarmoniiasynyŋ aldynda Qaldaiaqov eskertkışı ornatylǧan. Ūly kompozitordyŋ 90 jyldyq mereitoiyna orai özı tuyp-ösken Otyrar audanyndaǧy Şämşı auylynda muzei üiı aşyldy.
«Ölse öler tabiǧat, adam ölmes» - dep Abai atamyz aitqandai, özı ömırden ötkenımen, asa daryndy sazger änderı qazaq halqynyŋ jadynda mäŋgı saqtalady, ölmeidı.
Danat Janataev, f.ǧ.k., Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU dosentı
Tölen Dinara, Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU
fizika-tehnikalyq fakultetınıŋ magistranty,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
