Qazaq «Auru – astan» dep tegın aitpasa kerek. Qazırgı taŋda dūrys tamaqtanbau saldarynan elımızde ölım-jıtım köp oryn aluda.
Dūrys tamaqtanbau temekı şeguden de ziian
Lancet medisinalyq jurnaly rasionnyŋ qūnarsyz ärı dūrys bolmauynan düniejüzınde jyl saiyn 11 million adam köz jūmatynyn mälımdedı. Sondai-aq, olar tūzdyŋ adam ömırın qysqartatyn qauıptı azyq-tülık ekenın atap öttı. Keltırılgen derekterge süienetın bolsaq, älemde tūzdyŋ şamadan tys qoldanyluynan 3 million, jemıs jetkılıksızdıgınen 2 million ölım tırkeledı eken.Jyl saiyn elımızde 40 myŋǧa juyq adam dūrys tamaqtanbaǧannan qaza tabady
Qazaqstan dūrys tamaqtanbau saldarynan adam ölımı jiı oryn alatyn memleketterdıŋ ondyǧyna kıredı. Būl zertteu Düniejüzılık Densaulyq saqtau ūiymynyŋ tapsyrysymen jürgızılgen. «Qauıptı taǧam»tūtynatyn elderdıŋ alǧaşqy ondyǧy tömendegıdei:1. Özbekstan (dūrys tamaqtanbau saldarynan 100 myŋ adamǧa şaqqanda 394 adam qaitys bolǧan); 2. Türıkmenstan (376 kısı ölımı); 3. Qyrǧyzstan (350 kısı ölımı); 4. Ukraina (349 ölım); 5. Moldova (328 ölım); 6. Äzırbaijan (319 ölım); 7. Belarus (313 ölım); 8. Täjıkstan (310 ölım); 9. Qazaqstan (306 ölım); 10. Resei (291 ölım).
Jastar arasynda qauıptı ışek aurulary köbeiude
Bügınde är qalada türıktıŋ donerı, ūiǧyrdyŋ samsasy, özbektıŋ palauy jaŋbyrdan keiıngı şyqqan saŋyrauqūlaqtardai samsap tūr. Alaida düŋgırşekterdıŋ sanitarlyq tazalyǧy köŋıl köŋşıtpeidı. Ötken jylǧy epidemiologiialyq zertteu derekterıne säikes, Qazaqstanda Kron auruynyŋ taraluy 100 myŋ tūrǧynǧa şaqqanda 35,8 jaǧdaidy, oiyq jaraly kolit – 100 myŋ tūrǧynǧa şaqqanda 91,5 jaǧdaidy qūraǧan.Densaulyqqa qandai taǧamdar paidaly?
Süt
Süt qūramynda adam ömırıne qajettı barlyq mikroelementter bar. Siyrdyŋ sütı nesep aurularyna paidaly. Būl taǧam tännıŋ jūqpaly aurularǧa küresın küşeitedı.Jūmyrtqa
Jūmyrtqa qorektık ärı paidaly önım. Onyŋ aquyzy aminqyşqyldardyŋ qalpyna keluın rettese, sary uyzy öz kezegınde denenı gormonaldy tepe-teŋdıkte ūstaidy.Jaŋǧaq
Jaŋǧaqtyŋ qūramy aquyz ben qanyqpaǧan mai qyşqyldaryna toly. Kündelıktı rasionǧa jerjaŋǧaq, keşiu jäne braziliialyq jaŋǧaqtardy qosu arqyly jürek dertıne şaldyǧu qaupın 30% tömendetuge bolady.Teŋız önımderı
Teŋız önımderı oŋai sıŋırıledı jäne ūzaq uaqytqa toqtyq sezımın beredı. Balyqtyŋ aquyzynda 20 türlı aminqyşqyly bar. Onyŋ segızı (lizin, metionin, triptofan, valin, leisin, izoleisin, treonin, fenilalin), adam organizmı üşın öte qajettı zat bolyp esepteledı.Diana ASAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
