Qazaq «Aýrý – astan» dep tegin aıtpasa kerek. Qazirgi tańda durys tamaqtanbaý saldarynan elimizde ólim-jitim kóp oryn alýda.
Durys tamaqtanbaý temeki shegýden de zııan
Lancet medıınalyq jýrnaly raıonnyń qunarsyz ári durys bolmaýynan dúnıejúzinde jyl saıyn 11 mıllıon adam kóz jumatynyn málimdedi. Sondaı-aq, olar tuzdyń adam ómirin qysqartatyn qaýipti azyq-túlik ekenin atap ótti. Keltirilgen derekterge súıenetin bolsaq, álemde tuzdyń shamadan tys qoldanylýynan 3 mıllıon, jemis jetkiliksizdiginen 2 mıllıon ólim tirkeledi eken.
Jyl saıyn elimizde 40 myńǵa jýyq adam durys tamaqtanbaǵannan qaza tabady
Qazaqstan durys tamaqtanbaý saldarynan adam ólimi jıi oryn alatyn memleketterdiń ondyǵyna kiredi. Bul zertteý Dúnıejúzilik Densaýlyq saqtaý uıymynyń tapsyrysymen júrgizilgen. «Qaýipti taǵam»tutynatyn elderdiń alǵashqy ondyǵy tómendegideı:
1. Ózbekstan (durys tamaqtanbaý saldarynan 100 myń adamǵa shaqqanda 394 adam qaıtys bolǵan);
2. Túrikmenstan (376 kisi ólimi);
3. Qyrǵyzstan (350 kisi ólimi);
4. Ýkraına (349 ólim);
5. Moldova (328 ólim);
6. Ázirbaıjan (319 ólim);
7. Belarýs (313 ólim);
8. Tájikstan (310 ólim);
9. Qazaqstan (306 ólim);
10. Reseı (291 ólim).
Jastar arasynda qaýipti ishek aýrýlary kóbeıýde
Búginde ár qalada túriktiń doneri, uıǵyrdyń samsasy, ózbektiń palaýy jańbyrdan keıingi shyqqan sańyraýqulaqtardaı samsap tur. Alaıda dúńgirshekterdiń sanıtarlyq tazalyǵy kóńil kóńshitpeıdi. Ótken jylǵy epıdemıologııalyq zertteý derekterine sáıkes, Qazaqstanda Kron aýrýynyń taralýy 100 myń turǵynǵa shaqqanda 35,8 jaǵdaıdy, oıyq jaraly kolıt – 100 myń turǵynǵa shaqqanda 91,5 jaǵdaıdy quraǵan.
Densaýlyqqa qandaı taǵamdar paıdaly?
Sút
Sút quramynda adam ómirine qajetti barlyq mıkroelementter bar. Sıyrdyń súti nesep aýrýlaryna paıdaly. Bul taǵam tánniń juqpaly aýrýlarǵa kúresin kúsheıtedi.
Jumyrtqa
Jumyrtqa qorektik ári paıdaly ónim. Onyń aqýyzy amınqyshqyldardyń qalpyna kelýin rettese, sary ýyzy óz kezeginde deneni gormonaldy tepe-teńdikte ustaıdy.
Jańǵaq
Jańǵaqtyń quramy aqýyz ben qanyqpaǵan maı qyshqyldaryna toly. Kúndelikti raıonǵa jerjańǵaq, keshıý jáne brazılııalyq jańǵaqtardy qosý arqyly júrek dertine shaldyǵý qaýpin 30% tómendetýge bolady.
Teńiz ónimderi
Teńiz ónimderi ońaı sińiriledi jáne uzaq ýaqytqa toqtyq sezimin beredi. Balyqtyń aqýyzynda 20 túrli amınqyshqyly bar. Onyń segizi (lızın, metıonın, trıptofan, valın, leıın, ızoleıın, treonın, fenılalın), adam organızmi úshin óte qajetti zat bolyp esepteledi.
Dıana ASAN,
«Adyrna» ulttyq portaly
