Abai şyǧarmalarynyŋ akademiialyq basylymyn daiarlap basyp şyǧaru ısı qiyndyǧy mol, jauapkerşılıgı joǧary, asa kürdelı şarua. Sondyqtan da mūndai maŋyzdy ıske jyldar ötkızıp baryp oralyp otyrady. Būl jinaq ta 1995 jylǧy ekı tomdyqtan keiın 25 jyldan soŋ jaryq körıp otyr. Künı bügınge deiın Abai şyǧarmalarynyŋ tolyq jinaǧy on märte (1909, 1922(24), 1933, 1939, 1945, 1954, 1957, 1961, 1977, 1995 ) jaryq körgen eken. Solardyŋ basym köpşılıgı M.O. Äuezov atyndaǧy Ädebiet jäne öner institutynyŋ qabyrǧasynda (M. Äuezovtyŋ basşylyǧymen) daiyndalǧan. Būl oraida, asa zor tabandylyq pen tereŋ bılım-bılık tanytqan M. Äuezov eŋbegıne bas iemız, älı künge baǧdarşam tūtamyz. Abai şyǧarmalaryna tekstologiialyq zertteu jürgızudıŋ basty qiynşylyǧy - aqynnyŋ öz qoltaŋbasynyŋ bızge jetpeuınde. Ekınşıden, aqyn şyǧarmalaryn hatqa tüsırgen adamdardyŋ qoljazbalarynyŋ ala-qūlalyǧynda. Mäselen, Mürseiıt Bıkıūly qoljazbalarynyŋ özınde bırkelkılık (1905,1907, 1910) joq. Üşınşıden, Abai qoljazbalarynyŋ barlyǧy derlık eskı (qadymşa) arap jazuynda jazylǧan. Būl - mätındı oquda köp qiynşylyq keltıredı. Öitkenı ertede jazylǧan (A. Baitūrsynov älıpbiı şyqqanǧa deiın) qoljazbalarda qazaq tılınıŋ orfografiiasy da, punktuasiiasy da bolmaǧan, tıptı, kei jaǧdaida dauysty dybystar jazylmauy da mümkın. Onyŋ üstıne ol ärtürlı qoltaŋbamen sauaty türlı deŋgeidegı adamdar qolymen köşırılse, mätıntanuşylardyŋ jūmysyn odan ärı kürdelendıre tüsedı. Sol siiaqty, 1909 jyly şyqqan jinaqtyŋ özınde baspagerler tarapynan ketken aqaulyqtar da joq emes. (Ony jinaqty qūrastyruşy Käkıtai Ysqaqūly da atap körsetken). Ökınışke orai, osy jinaqtyŋ Käkıtai, Tūraǧūl qolymen jinaqtalǧan qoljazba nūsqasy da bızge jetpedı. Mıne, mūnyŋ bärı mätıntanuşy ǧalymdardan arab jazuyn ejelep oqi bıletın sauattylyqty, yjdahattylyqty, tözımdılıktı, abaitanudyŋ arǧy-bergı tarihyna bailanysty köp ızdenıstı talap etetın mehnatty şarua. Jaŋa jinaqty daiarlauda ılkı täjıribelerı barynşa eskerıldı. Eŋ aldymen, osy uaqytqa deiın jaryq körgen basylymdar salystyrylyp, tügel qaita qaraldy. Olardaǧy M. Äuezov qalyptastyrǧan ūstanymdar basty nazarda ūstaldy. Äsırese, 1933, 1957, 1961 jyldardaǧy jinaqtarǧa bas abaitanuşy qolymen engızılgen jaŋa şyǧarmalar men oǧan berılgen tüsınıkter molynan paidalanyldy. Al jaŋa jinaqtyŋ mazmūny men qūrylymyn jüieleude Abai şyǧarmalarynyŋ eŋ soŋǧy tolyq basylymy jäne tarihi-mädeni mūra retınde IýNESKO qorǧauyna alynǧan 1995 jylǧy nūsqanyŋ qūrylymy men negızgı arqauyn saqtauǧa tyrystyq. Ärine, şyǧarmalardaǧy aqaulyqtar tüzetıldı, tüsınıkter qaita jazyldy. Abaidyŋ “qara sözder” atalyp ketken ǧaqliialyq şyǧarmalary da qaita qaralyp, arab-parsy sözderı men dıni terminderge tüsınıkter (Q. Törälı, P. Äuesbaeva) berıldı. Äsırese, Abai qara sözderınıŋ ışındegı eŋ kürdelısı bolyp sanalatyn 38 – sözı (Kitabi tastiq - İman kıtaby) qaita audarylyp, tüpnūsqa transkripsiiasymen qosa, auqymdy tüsınık (T. Qydyr) jazyldy. Jinaq Abaidyŋ muzykalyq mūrasymen tolyqtyryldy (daiyndaǧan muzykatanuşy E. Şükıman, redaksiiasyn qaraǧandar: T. Qoŋyratbai, T. Şapai). “Bıraz söz qazaqtyŋ tübı qaidan şyqqany turaly", “Senatqa hat”, Abai belsendı qatysyp, qolyn qoiǧan “Qaramola sezınde qabyldanǧan Ereje” siiaqty şyǧarmalar tüpnūsqalarymen astarlastyrylyp berıldı. Akademiialyq tolyq şyǧarmalar jinaǧynyŋ üşınşı tomyna aqynnyŋ tūŋǧyş jinaǧynyŋ (1909) litografiialyq köşırmesı men qazırgı qazaq jazuyna tüsırılgen nūsqasy, Mürseiıt Bıkıūly köşırmelerı bastatqan on bır qoljazbanyŋ keŋeitılgen sipattamasy berıldı. Jinaq auqymyna syimai qalǧan materialdar tolyǧymen İnstitut saityndaǧy “Abaitanudyŋ elektrondy kıtaphanasyna” jinaqtalatyn bolady. Jaŋa akademiialyq jinaqty äzırleuge ŪǦA akademikterı: S. Qirabaev, S. Qasqabasov, ŪǦA korrespondent- müşesı K. Matyjanov, filologiia ǧylymdarynyŋ doktorlary: M. Myrzahmetov, T. Jūrtbai, Q. Mädıbaeva, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidattary: T. Şapai, S. Qorabai, P. Äuesbaeva, T. Qydyr, jas mamandar B. Tūrsynbai, A. Jūmataevalar qatysty. Örkeniettı elderde, ärbır klassik jazuşynyŋ akademiialyq basylymy ūlt ruhaniiaty üşın ülken mädeni qūbylys bolyp tabylady. Ǧylymi negızde daiyndalǧan mätın qalyŋ oqyrmannan bastap, baspagerler men mektep oqulyqtarynyŋ avtorlaryna deiın qūnyǧa bas qoiatyn ruhani igılıgıkke ainalady. Jaŋa basylymdar men sözdıkterdıŋ sapasyn arttyrady. Bylaişa aitqanda, akademiialyq jinaq klassikalyq mätınnıŋ ömır süruınıŋ jaŋa sapasyn anyqtaidy, onyŋ otandyq jäne älemdık mädenietke degen yqpalyn eselep arttyrady. Sondyqtan, ūly oişyldyŋ akademiialyq basylymyn äzırlep, basyp şyǧaru - bügıngı «Ruhani jaŋǧyru» kezeŋınıŋ eŋ asqaraly ısı. Şyndap kelgende, danyşpan babamyzdyŋ mereitoiynan qalatyn eŋ asyl belgı - jaŋarǧan, jasarǧan, qaita tülegen asyl mūrasy boluy kerek. “Jüregıŋe süŋgı de, tübın közde, Sodan tapqan - şyn asyl, tastai körme”, - dep aqynnyŋ özı aitqan - bärımızdıŋ “jüregımızdıŋ tübındegı” eŋ qymbat, azbaityn, tozbaityn danalyqtyŋ jaryq nūry osy. Ol – halyqtyŋ da, qoǧamnyŋ da ardaqtap, aialap ūstaityn, ūrpaqtan ūrpaqqa amanat etetın qasterlı jädıgerı. Odan basqanyŋ bärı ekınşı qatardaǧy, sodan tuyndaityn ūlaǧattar. Abaidan qalǧan asyl mūranyŋ bır sözın joǧaltu bız üşın ūlttyq qasıret, al oǧan jasalǧan janaşyrlyqtyŋ qandaiy bolmasyn qasterlı ıs bolmaq. Sonda ǧana bız qazaq qoǧamyn Abaidyŋ parasat biıgıne kötere alamyz. Dana Abaidyŋ ösietterı jürekterıŋızge nūr qūisyn, ardaqty ALAŞ jūrty!
K.S. Matyjanov
M.O. Äuezov atyndaǧy Ädebiet jäne öner institutynyŋ direktory, QR ŪǦA-nyŋ korrespondent-müşesı
