Jaza-jaza jaýyr, aıta-aıta aqjem bolǵan taqyrypqa qaıta-qaıta oralýǵa týra keledi. Ol – aty-jónimizdi jazýdy biryńǵaıǵa keltirý máselesi. Mysaly, «-ov», «-ın» – qosymshalary orys jurtyn, «-ıan» – armıan jurtyn, «-oǵly» – túrik jurtyn, «-shvılı», «-dze» grýzın jurtyn, sondaı-aq yqshamdylyǵymen erekshelenetin Kım, oı, Lı, Pak, Ten syndy famılııalar káris halqyn ózgelerden daralap turady. Al bizde aty-jónimizdi jazýda orys tiliniń «-ov (-ev)», «-ın (-ına)» qosymshalary bylaı tursyn, «baba», «ata», «áýleti», «uly», «qyzy», «nemeresi», «kelini», «urpaǵy», «tegi» sózderin qosyp jazý, atasynyń atyn parsynyń «-ı» qosymshasymen birge jazý, arabtyń «ál» artıklin jazý, shyǵys septigi, ilik+táýeldik jalǵaýlary arqyly jazý, aty men atasynyń atyn qosymshasyz qatar jazý, rýyn kórsetip jazý sııaqty kóptegen úlgiler qoldanylyp júr.
Barǵan saıyn qazaqty ózge ulttan tegine qarap aıyrý qıyndap barady. Ulttyq sıpatymyzǵa saı bir izge túsirmesek bolmas. Bul másele boıynsha qadaý-qadaý marǵasqa azamattardyń biri, QR UǴA akademıgi Sherýbaı Qurmanbaıuly «Tolǵaýly Til» atty eńbeginde bylaı deıdi: «Aty-jónimizdi jazýdyń barsha qazaqqa ortaq resmı belgilengen úlgileri eki-úshten aspaýy tıis. Bizdińshe, eń negizgi úlgi – ákeniń atyna «uly», «qyzy» sózderin qosyp jazý, ekinshisi – qosymshasyz jazý dep sanaımyz. Ekinshi úlgi boıynsha pasportqa jáne basqa da qujattarǵa «Erlan Qazbekuly Asqarbek» túrinde tolyq jazyp, al ózge jaǵdaılarda qajetine qaraı «Erlan Asqarbek» nemese «Erlan Qazbekuly» dep qoldana berýge bolady. Sondaı-aq ızafettik úlgini de aty-jón jazýdyń úshinshi nusqasy retinde qabyldaý máselesin mamandar talqysyna salǵan oryndy dep bilemiz».
Al QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń 1996 jyldyń 2 sáýirindegi Jarlyǵynda «Ulty qazaq azamattar ózderiniń tegi men ákesiniń atynyń jazylýyn qazaq tiline tán emes affeksti alyp tastaı otyryp, ózgertýge haqyly, alaıda, tegi men ákesiniń atynyń túbirlik negizi saqtalýy tıis. Bul rette jynysyna qaraı «uly» nemese «qyzy» sózderi qosylyp, birge jazylady» delingen. Iaǵnı, zańdyq turǵydan alǵanda da ákeniń atyna «uly», «qyzy» sózderin qosyp jazýǵa bolady.
Qoryta aıtqanda, aty-jónimizdi tolyq jazǵanda «Jumabek Shákenuly Ysqaq» úlgisin qoldanǵanymyz jón dep oılaımyn. Aty-jóndi durys jáne qazaqy tásilmen jazý «býy burqyraǵan» taqyryptardyń biri bolyp turǵany anyq. Eń bastysy – birizdendirýdi keshiktirmeý.
A.Baıtursynuly atyndaǵy
Til bilimi ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, PhD
Qýanysh Jumabekuly
