«Adam ómiri, quqyǵy men bostandyǵy memlekettiń eń qymbat qazynasy» dep táýelsiz elimizdiń basty qujaty Konstıtýııamyzda kórsetilgen. Zań – hanǵa da, qaraǵa da ortaq. Kinálisiń be, jazańdy óte. Biraq, jalǵan jala men nalanyń qurbanyna aınalyp, naqaqtan-naqaq 10 jyldy arqalaǵan jazyqsyz jannyń taǵdyry qalaı sheshiledi?
2019 jyldyń shilde aıynda Aqtóbe qalalyq «Aqbóbek-Vostok» balalar lagerinde bolǵan oqıǵa halyqty alańdatpaı qoımady. Dál osy oqıǵada Aqtóbe oblystyq qylmystyq ister jónindegi mamandandyrylǵan soty qandaı da bir jetkilikti dálel, dáıeksiz Álibı Ótepbergendi QR qylmystyq Kodeksiniń 124-babynyń 3-tarmaǵy boıynsha aıypty dep tanyp, 10 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý týraly úkim shyǵardy. Alaıda «jalǵan jala men bala oıynan qurylǵan qaqpanǵa túsken Álibıdiń taǵdyryna ádil sheshim taǵaıyndalsa» deıdi jas talanttyń jazyqsyz ekenine kózi jetken, ómiri men bolashaǵyna alańdaýly qanshama qazaqstandyqtar.
Álibıdi Qazaqstannyń mádenıeti men ónerinde ózindik orny bar QR eńbek sińirgen qaıratkerleri, belgili jýrnalıster, ónerdegi rýhanı ustazdary qoldap otyr. Álibı ustazdarynyń senimindegi bala bolǵandyqtan, Merýert Ótekeshova, Bekbolat Qurmanǵojaev, Ashat Maemırov, Aınur Bermuhambetova, jýrnalıst Bıbigúl Dáýletbekqyzy, ónerdegi aǵa-apalary Asanáli Áshimov, Bıbigúl Tólegenova, Sveta pen Qanat Aıtbaevtar, Maıra Ilıasova, Núrken Óteýilov, Sáken Maıǵazıev, Dáýren Serǵazın, Merýert Túsipbaeva, Altynaı Jorabaeva, Ádil Ahmetov, Ashat Sadyrbaı, Móldir Muqanovalar jas órenniń taǵdyryna shyryldap arasha surap otyr.Óner álemine aıaq basyp, darynyn shyńdap, qanatyn keńge jaıyp kele jatqan Álibı Ótepbergenniń ustazy Ashat Maemırov «Daryny janartaýdaı jarqyldaǵan jas jigit Álibıdi 10 jylǵa sottaý – ádiletsizdik» deıdi.
Búgingi kúni Álibıdiń basyndaǵy mán-jaıǵa qanyq bolǵan soń halyq arasynda da qoldaýshylar sany kúnnen kúnge artyp, Álibı isine baılanysty úlken rezonans týýda. Áleýmettik jelilerde ınstagramdaǵy@alibige_adildik jáne feısbýktegi AlibideAdildik paraqshalary júrgizilýde. Halyq qyzý qoldap otyr. Halyqtyń jazǵan kommentarıılerinde balasynyń bolashaǵy úshin alańdaıtyndar, mynadaı soraqyny kórip otyrǵan soń jastar arasynda ata-analary balalarynyń muǵalim bolýyna qarsylyq kórsetip otyrǵandar sany artýda. Munyń sońy jaqsylyqqa aparmaıtyny anyq. Qazaqstannyń túpkir-túpkirinen sany sheksiz qazaqstandyqtar Álibıdi qoldaý maqsatynda vıdeoúndeýler túsirýde. Arasha suraýda.«Estir qulaq, kórer kóz bolsa» degen halqynyń nıeti zor.
Álibı qylmysqa baratyn bala emes edi
Ótepbergen Álibı – Qazaq Ulttyq Óner Ýnıversıtetinde qazaqtyń Qyz Jibegi – Merýert Ótekeshova sheberhanasynyń stýdenti. Kópbalaly otbasynan shyqqan tárbıeli, ónerli, jalyndaǵan jigerli 23 jastaǵy Álibı top starostasy boldy. Álibı basqarǵan top uıymshyldyǵymen, aýyzbirshiligimen, ónerge degen qulshynysymen erekshe kózge túsetin. Aralaryndaǵy kóshbasshysy, uıytqysy – Álibı bolatyn. Synaq kitapshasyndaǵy baǵalary da joǵary. Ýnıversıtet qabyrǵasynda qandaı is-shara bolsa da aldyńǵy qatardan kórinetin.Joǵary oqý ornyna túskenshe de óner ortalyqtarynda tájirıbe jınap, onyń ishinde balalarmen jumys isteýdi meńgergen, úlkenmen de, kishimen de ortaq til tabysa biletin kommýnıkabeldi azamat.
Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń 2 kýrsyn aıaqtaǵan Álibı Ótepbergen aqyly bólimde oqıtyn bolǵan soń jazǵy demalys kezinde oqýyna qosymsha qarajat tabý maqsatynda 2019 shilde aıynda óziniń týyp-ósken Aqtóbe oblysyndaǵy «Vostok-Aqbóbek» jazǵy lagerine tálimger bolyp ornalasyp, qyzmetine kiriskennen keıin 4-aq kúnnen soń «jasóspirim balalarǵa azǵyndyq jasady» dep aıyptalyp, bıylǵy jyldyń 26 naýryzdaǵy sot Úkimimen joǵarydaǵydaı jazaǵa kesildi. Álibı Ótepbergenniń qorǵaýshylary tarapynan Aqtóbe oblystyq sotyna apellıaııalyq shaǵym jasaldy. Apellıaııalyq sotta 4 ata-ananyń 3-eýi balalarynyń birlese oılastyrǵan ótirigi ekenin aıtty. Apellıaııalyq sotta is 6 otyrysqa sozyldy. Tergeý kezinde jiberilgen óreskel qatelikter men bastapqyda aryzdanǵan ata-analardyń «balamyz ótirik aıtypty» degen sózderi sot tergeýin qaıta júrgizýge sebep boldy.
Barlyǵyna naqty dálelder bar. Eń bastysy, sot medıınalyq saraptamasy qorytyndysyna saı Ótepbergen Álibı Qanybekuly buryn, ıaǵnı «qylmys jasady» degen kezde jáne qazirgi ýaqytta (zertteý sátinde) qandaı da bir psıhıkalyq buzylysqa shaldyqpaǵan, sonymen qatar jynystyq basymdylyǵynyń pedofılııa túrinde buzylý belgileri joq ekenin anyqtaǵan. Alaıda, eshteńege qaramastan, 8 maýsym 2020 jyly Aqtóbe oblystyq soty barlyq dálelge kóz juma qarap, Álibı Ótepbergen isiniń apellıaııalyq shaǵymyn qanaǵattandyrýsyz, QR qylmystyq Kodeksiniń 124-babynyń 3-tarmaǵy boıynsha 10 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý týraly úkimin ózgerissiz qaldyrdy. Is boıynsha budan basqa da zańsyzdyqtar jeterlik deıdi sarapshy mamandar.
Óreskel qatelikke toly tergeý isi
Osy oraıda, Álibı Ótepbergenniń ákesi Qanybek Tabyshov áleýmettik jelilerde balasyna taǵylǵan úkimmen kelispeıtini jáne de barlyq sotqa qoǵamdyq qorǵaýshysy retinde qatysyp, tergeý kezinde jiberilgen óreskel qatelikter týraly jazba qaldyrǵan edi:
«Balam Álibıdiń ústinen qylmystyq is qozǵalǵannan beri men qoǵamdyq qorǵaýshysy retinde barlyq sotqa qatysyp keldim. Aqtóbe oblystyq qylmystyq ister jónindegi mamandandyrylǵan sot úkimine narazylyq bildirip, Aqtóbe oblystyq sotyna apellıaııalyq shaǵym túsirdik. Apellıaııalyq sottyń 6 otyrysy boldy. Tergeý kezinde tómendegideı óreskel qatelikter jiberildi:
– 26 shilde 2019 jyly qalaı №4 qalalyq polıııa ınspektory baıanat jasady, sodan bastap bári zań buzǵan. Sol kúnniń ózinde olar qylmystyń bolǵan, bolmaǵandyǵyn teksermegen. Ol túsken aryzda da «qyz balalarǵa tıisti» delingen. Qazirgi iste, qarap tursańyz, aryzdanǵan birde-bir qyz balanyń ata-anasy joq. Bul jalǵan aryz bolsa da baıanat toltyrylǵan.
– Tergeýge zańsyz qosylǵandar da bar. Qalalyq polıııa bóliminiń basshysy laýazymdyq ókilettigin asyra paıdalanyp, oblystyq polıııa Departamentiniń tergeý basqarmasynyń aǵa tergeýshisin tergeý tobyna qosady. Biraq aǵa tergeýshini tergeý tobyna qosý qalalyq polıııa basshysy quzyrettiliginde emes. Demek, aǵa tergeýshi bul iske zańsyz qosylyp tur. Al, tergeý amaldary kezindegi barlyq qujattarda osy tergeýshiniń qoly qoıylǵan.
– Kámeletke tolmaǵan balalardan jaýap alǵanda mindetti túrde ókili, zańdy ókili, pedagog-psıholog qatystyrylýy tıis. Biraq jábirlenýshi balalardy tergeý kezinde tek ata-anasy, bala jáne tergeýshi bolǵan. Bul úlken zańbuzýshylyq. Tergeýge pedagog-psıhologtyń, advokattyń qatystyrylmaǵanyn sotta jaýap alý kezinde jábirlenýshi jaqtyń ata-analary da rastap otyr.
– Qujattarda pedagog-psıhologtyń da, advokattyń da tergeýge qatysty degen qoly bar. Biraq bul mamandar tergeý kúni polıııa bólimine múlde kelmegen, ıaǵnı KPP-da kelgendigi jóninde tirkelmegen. Osy tusta mamandardyń, advokattyń qolyn keıin qoıdyrǵany anyqtalyp otyr.
– Tergeýshi 26 shilde kúni, bir ýaqytta úsh jábirlenýshiden jaýap alǵan. Tergeýge psıholog retinde qatystyryldy dep bir ǵana adam kórsetilgen, qol qoıǵan. Sonda bir psıholog úsh baladan birdeı bir ýaqytta jaýap alǵanda úsh kabınetke júgirip júrgen be?» deıdi.
Balalardyń qateliginiń qurbanyna aınaldy
Halyq pen bılik arasyndaǵy altyn kópir sanalatyn elimizdiń buqaralyq aqparat quraldary da halyqtyń nazaryndaǵy Álibıdiń taǵdyryna alańdap, jarysa jazdy, arnaıy habarlar da shyǵardy. Respýblıkalyq Eýrazııa birinshi arnasynyń Álibı isine arnalǵan tikeleı efır túrinde bolǵan «BastyPrime» baǵdarlamasyna aryzdanǵan ata-analar stýdenttiń kinásiz ekenin málimdedi. «Álibıdiń isine baılanysty aryz jazǵan ata-ananyń bireýi menmin. Jazyqsyz balany shyryldatyp qoımaı, ózimizdiń oıymyzdy, adaldyǵymyzdy, adamgershiligimizdi bildireıik, balany sottatpaýdyń amalyn jasap, ózimniń pikirimdi bildirgim keledi.
Eń basynda, qatelikke urynyp, balalardyń sózine senip, aryzymyzdy jazdyq»dedi ana. Áıeldiń aıtýynsha, balasymen sóıleskende psıhologııalyq kúıinen onyń birnárseni jasyryp júrgenin baıqaǵan. «Balamyzben ákesi ekeýmiz sóılese kele mundaı jaǵdaıdyń bolmaǵanyn bilip, sodan keıin obalyna qalarmyz dep aryzymyzdy qaıtaryp aldyq» dedi áıel. Lagerdegi tárbıeshisin aıyptaǵan bala ata-anasymen sóılesken kezinde ózderi aıtqan jaǵdaıdyń bolmaǵynyn moıyndaǵyn. Tipti, ol Álibıdiń óte jaqsy tárbıeshi ekenin, balalarǵa jaqsy qaraǵanyn aıtqan.
«Bizdiń dýshqa kirdi degen de, balalardyń ana jerinen, myna jerinen ustady» degen de, bári jalǵan. Munyń bárin uıymdastyrǵan syrttan kelgen, sary shashty irileý kelgen bala» dep aıtty. Olar ózderi uıymdastyrǵan. «Biz Álibı aǵaıdy sottatamyz, suhbatta akter bolamyz», degen áńgimelerin basqa tárbıeshiler men balalar estigen. Balamyzben sóılese kelip biz osy jaǵdaıdy anyqtadyq» dedi ana. Sonymen qatar, ol jala jabylǵan Álibıdiń sottalýyna qarsy ekenin atap ótti. «Sotta da boldyq. Osynyń bárin aıttyq» dep qorytyndylady áıel.
«Balanyń isi shala» degen sóz bar qazaqta. Oıyn balasynyń da bar nazardy ózine aýdarý úshin oıdan shyǵaryp, bar ótirigin qurastyratyn kezderi de bolady. Osy tusta basa nazar aýdarýdy qajet etetin jaǵdaı, Álibıden buryn dál osy topqa jetekshilik etken Dáýren esimdi azamatty da jumysqa kiriskenine eki kún bolmaı jatyp, osy balalar ústinen aryzdanyp, sol sebepti lager basshylyǵy jumystan shyǵaryp tastaǵan. Bul jaǵdaı týraly Dáýren «Astana» telearnasynan kórsetiletin «Aıtarym bar» áleýmettik jobasynyń Álibı isine arnalǵan baǵdarlamasynda aıtqan bolatyn. Balanyń oıynynan qurylǵan qaqpanyna túsken Álibıge ádil sheshimdi taǵaıyndasa degen tilek bar. Istiń jaıy boıynsha Álibıdiń kinásizdigine qanshama dálelder keltirilip otyrsa da estir qulaq, kórer kóz bolmaı otyrǵany ras. Eldiń bolashaǵy – jastar. Jastarymyzdyń barlyǵyn ótiriktiń qurbandyǵyna shalyp, temir torǵa qamaı beretin bolsaq, el bolashaǵyn kimge senip tapsyramyz?
Ádildik ornaıdy dep senemiz
Álibıdiń jazyqsyz ekenin rastaıtyn qanshama dálelder men aıǵaqtar bola tura, aq-qarasyn anyqtamaı, birjaqty tergeý jumystaryn júrgizgen Aqtóbe oblysynyń sot júıesin jiti tekserý qajet degen oı da keledi. Sot, sot tóraǵasy, sýdıa adamnyń taǵdyryn sheshetin jaýapty qyzmetti tańdaǵanyn umytpasa etti. Elimizdiń sot qyzmetkerleri quzyrettilikterin ádil oryndasa degen halyqtyń basty tilegi bar.
Álibıdiń qorǵaýshylary Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń Qylmystyq ister jónindegi sot alqasyna Aqtóbe oblystyq qylmystyq ister jónindegi sot alqasynyń 2020 jylǵy 8 maýsym kúni kúshine engen qaýlysyn kassaııalyq tártipte qaıta qaraý týraly ótinishhat joldady. Jaýap kútýde. Sońǵy úmit shamshyraǵy elimizdiń Joǵarǵy Soty Álibıdiń isin qaıta qarap, ádil sheshim shyǵarady, jas jigitke jańa tynys, bostandyqsyılaıdy degen úmittemiz.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevjastarǵa «Sizder eń úlken armandaryńyzdy iske asyrýlaryńyz qajet. Bul – meniń basty mindetim. Bizdiń jastarymyz eńbekqor, kreatıvti, óz maqsatyna jetýdi biledi. Sondyqtan Qazaqstannyń bolashaǵy senimdi qolda» degen edi.
Eger asqaq armany, aıqyn maqsaty bar kóshbasshy jastar osylaı jazyqsyz japa shegetin bolsa, arman-maqsatyna qalaı jetpek?!
Prezıdentimiz saılaýaldy baǵdarlamasynda úsh ustanymynyń biri retinde «ádildik» prınıpin bıik qoıyp edi. Qazaqstandyqtar Álibı Ótepbergenniń isinde de ádildik tanytatyndyǵyna senim bildiredi.«Bı – túzý, bılik – ádil» bolady dep úmittenedi. «Ákesiz jetim – qur jetim, anasyz jetim – tul jetim» deıtin, jetimin jylatpaǵan halyqpyz. Álibı óz elinde ádildik tabatynyna, elimizdiń mádenıeti men ónerine áli talaı zor úlesin qosatynyna kámil senemiz! Jas órenniń taǵdyryna balta shabylmasa degen janaıqaı júrekterge jetedi degen oıdamyz.
Muhıt ShOQANULY,
«Adyrna» ulttyq portaly.
