Koronavırýs adamdardyń densaýlyq ımmýnıtetin ǵana emes, memleketterdiń tótenshe jaǵdaıǵa daıyndyq deńgeıin de kórsetip berdi. Aldyńǵy maqalamyzda damyǵan elder pandemııa kezinde bilim berý problemasyn qalaı sheshkeni týraly jazyp edik.Bul joly dál osy problemanyń ózimizge etene jaqyn tanys kórshilerimizde qalaı sheshim tapqanyn sóz etip kórmekpiz.Sol eldermen álemge aty EKSPO, Azıada syndy kórme, jarystar, túrli forýmdar ótkizýmen aty áıgili óz elimizdegi jaǵdaıdy da jadyńyzda ustańyz.
Tótenshe jaǵdaıǵa daıyn bolmaǵan elder
Irgemizdegi qyrǵyz baýyrlarymyzǵa da kútpegen tustan búıirden soqqan koronavırýs indeti ońaı tımepti. 16 naýryzdan bastap oqýshylary karantın kanıkýlǵa jiberilgen.19 naýryzdan bastap «Ilim Bilim» telearnasy oqýshylarǵa arnalǵan beıne sabaqtardy taratýdy bastaǵan. Oqýshylarmen keri baılanys áleýmettik jeliler arqyly, onyń ishinde WhatssAPP arqyly júzege asyrylǵan. Qyrǵyzdar úshin bilim berýdiń mundaı júıesi birinshi ret qoldanylyp otyr. Buǵan deıin onlaın oqytý birneshe ret qolǵa alynyp, jarty jolda júzege aspaǵan kúıi qalyp qoıǵan. «Onlaın oqytýdy tutas bilim berý mekemelerine engizý úshin uzaq ýaqytty, úlken qarjy men kóp eńbekti talap etedi» depti Bilim mınıstri Cholponkýlova.
200-den astam muǵalim beıne sabaq jasaǵan. KTR «Balastan» (1-4-synyptarǵa), ELTR «Ilim Bilim» (5-11-synyptarǵa) jáne «Sanat», «Pıramıda» men «Pıatyı kanal» beıne sabaqtar kórsetken. Túrli jastaǵy birneshe balasy bar otbasy bir teledıdarǵa telmiretinin eskersek, durys bilim alý múmkin be? Qyrǵyzdar da oqýlyqtardyń basym bóligin sandyq formatqa ótkizip úlgermegenin eskersek, bul eldegi jaǵdaıdy elestetý bizge óte ońaı. Óıtkeni Qazaqstanda da mundaı ábigerlik túr-túrimen boldy. Qyrǵyzstanda da ınterneti joq, bolsa da jyldamdyǵy tartpaıtyn, gadjeti joq degen problemalar oryn alǵan. Aınalyp kelgende, qyrǵyz oqýshylary da sońǵy toqsandy WhatsApp jelisimen aıaqtaǵan. Óıtkeni memleket halqy ınternetpen tutas qamtylmaǵan. Sonymen qatar bilim berý mekemeleri qashyqtan oqytýǵa múlde daıyn bolmaǵan. Eń qıyny, bul eldegi sabaqtar ózbek, qyrǵyz, orys jáne tájik tilinde júrgizilgen. Óıtkeni bilim alýshylardyń tildik máselesi eskerilgen.
«Syrty jyltyr, ishi sumdyq» jaǵdaılar
Ózbek eliniń ishinde ne bolyp jatqanyn bilý óte qıyn. Bul eldiń aqparat aǵyny syrtqa shyǵaryla bermeıtinin eskersek, izdegen suraǵymyzdyń jaýabyn tam-tumdap áreń jınadyq. Ózbekstanda da mektepter men balabaqshalar 16 naýryzda karantınge jabylǵan. Eldegi úsh telearnadan beıne sabaqtar berilgen. Karantın kezinde ózbektiń ınternet provaıderleri men mobıldi operatorlary veb saıttarǵa 1 mamyrǵa deıin tegin kirip, sabaq oqı alatyn múmkindik beripti. Sonymen qatar, qaryzy bar kez kelgen Ózbekstan azamatynyń telefondaǵy ınternet baılanysy toqtatylmasyn degen. Alaıda Mobiuz, Ucell men Beeline operatorlary bul jeńildikti tutynýshysyna usynbaǵan. Bularda da bizdegideı «Kúndelik.kz»-tiń «Kundalik» degen túri ózbek oqýshysy men ata-analarynyń qatań baqylaýshysyna aınalypty. Oryndalmaǵan tapsyrma osy saıt arqyly anyqtalyp otyrǵan. Áıtse de, ınternetke baılanysty bul saıt tutas Ózbekstanda qoljetimdi emes kórinedi. Eń qıyny, bastaýysh synyp oqýshysynyń ata-anasy men muǵaliminiń ıyǵyna artylǵan. Sabaqty túsinbeı myń ret habarlasqan ata-ana men muǵalimniń arasyndaǵy baılanys balany da qajytary sózsiz.
Telegram jelisinde arnaıy kanaldar ashylyp, bastaýyshtyń sabaqtary salynyp otyrypty. Buǵan deıin ózbek halqynyń 96 paıyzy ınternetti paıdalanady, mobıldi ınternetti paıdalanýshy sany 19 mln adamdy quraıdy degen statmálimettiń jalǵan ekenin pandemııa ashyp kórsetti. Óıtkeni karantın kezinde barlyq oqýshy ınternet pen noýtbýkke qoldary jetpegen. Shalǵaı aýyldarda oqýshy men muǵalim ózara baılanys jasaı almaǵan. Osyǵan baılanysty aýqatty adamdardan gadjeti joq oqýshylarǵa kómektesýdi suraý naýqany oryn alypty. Ózbek aýqattylary oqýshylaryna qanshalyqty kómekteskenin aldaǵy jańa oqý jylynda bile jatarmyz. Jalpy, ózbekterdiń basym bóligi onlaın oqýǵa ondyq shkala boıynsha segiz degen baǵa beredi. Sebep ınternet jyldamdyǵy óte álsiz. 6 mıllıonnan astam oqýshysy bar Ózbekstanda ınternet jyldamdyǵy álsiz dep aıtsa, jarasady-aq. Óıtkeni kórshilerinde jaǵdaı budan da soraqy bolǵany bar.
Vırýsqa senbegen eldiń oqýshylary qaıtti?
Tájikstan bıligi koronavırýs degenge sengileri kelmedi me, álde basqasha sebebi bar ma, áıteýir Orta Azııa elderiniń ishinde karantınge jabylmaǵan el osy tájikter bolatyn. 3 sáýirde oqýshylary qalypty rejımde mektepke sabaqtaryna bardy. Memleket eń aldymen ekonomıkasynyń jaǵdaıyna kóp nazar aýdaryp, indet asa qaýip tóndirmese, karantın jarııalaýdyń qajeti joq degen ustanymda boldy. Alaıda indetten qaýiptengen kóp ata-ana tórtinshi toqsanda balasyn sabaqqa jibermegen. Jekemenshik gımnazııa oqýshylarynyń basym bóligi úıde ınternet arqyly sabaq oqyǵan.
Túrkimenstanda da dál osyǵan uqsas jaǵdaı bolǵany este. «Adyraspan koronavırýstan qorǵaıtynyn» aıtqan bul eldiń basshysy aıdy aspanǵa bir-aq shyǵarǵan bolatyn. Túrkimenstanda karantın bylaı tursyn, vırýs sózin qoldanýǵa da tyıym salyndy. Alaıda kóktemgi kanıkýlynda oqýshylar 6 sáýirge deıin demalyp, birinshi sáýirde sabaqqa barmady. Kanıkýl ýaqytynyń ne sebepti bulaı sozylǵanyna resmı túsinik te berilmedi. Keıinirek sabaq bastalǵanda ár oqýshynyń sabaqqa qatysýy qatań qadaǵalandy. Álemge «koronavırýs joq» degendi kórsetkisi kelgen túrkimender osylaısha karantınsiz sońǵy toqsanyn ádettegideı oqyp bitirdi.
Syrtqy jaýyna jonyn kújireıtkender de bar
Soltústiktegi kórshimiz Reseı 23 naýryzdan 12sáýir aralyǵynda oqýshylaryn kanıkýlǵa jiberdi. Búkil mektep qashyqtan oqytý júıesine kóshti. Sabaqtar Skype jáne Zoom qosymshalary arqyly júrgizilip bastaldy. Interneti men gadjeti joq oqýshylarǵa sms habarlamamen sabaqtar joldandy. Aýyldyq jerlerde oqýshylar mektepke baryp, bilim alǵan. Óıtkeni, bul jerlerde ınternet joq. 16,5 mln oqýshynyń 95 paıyzy qashyqtan bilim alǵan. Alyp elderdiń aldynda abyroısyz qalýdan jasqandy ma, orys kórshimiz «bizde bári jaqsy» degen keıpinen tanbady. Desek te, ınternet problemasy bul eldi de aınalyp ótpegenin áleýmettik jelidegi jazbalardan bilýge bolady. Sondaı-aq ár orys otbasynda sabaq oqıtyn gadjetter jetkilikti degenge kórshileri sense de, alpaýyt memleketter sene qoımasy anyq.
Ázirbaıjan Bilim mınıstrligi de kórshileri sekildi bilimdi telearnalar arqyly berýdi qolǵa alǵan. «Vırtýaldy mektep» portaly ashylyp, oqýshylar men ustazdar osy jerde baılanys ornatqan. Bul eldiń de ınternet jyldamdyǵy syn kótermeıtinin telearnamen sabaq oqytýynan ańǵarý qıyn emes.
Grýzııada sabaqtar úsh tilde júrgizilgen. Grýzın, armıan, ázirbaıjan tilderinde. Sabaqtar telearnadan berilgen. Sabaq proesi jónindegi EMIS júıesi iske qosylyp, 55 myń muǵalim bilim berip, 600 myń oqýshy osy júıede bilim alǵan.
Qashyqtan oqytýdyń yrymy jasalǵan el de bar eken
Koronavırýs bilim alýǵa kedergi keltirmeıdi degen Ýkraına bıligi de bul synda omaqasa súrindi. Qashyqtan oqytýdy problema sanamaǵan ýkraındyq sheneýnikter máselemen betpe-bet kelgende, tipti tosyldy. Óıtkeni bul elde de ınternet, gadjet degen nárse onlaın oqytýdy retteýge kedergi keltirdi. Sonyń saldarynan karantın oqýshylar úshin merzimi belgisiz kanıkýldaı bolǵan. Sabaqtar elektrondy poshtalarǵa joldanǵanymen, ony oryndaı qoıatyn oqýshy bola qoımaǵan. Bul tásil iske aspaǵan soń, Viber áleýmettik jelisin qoldanyp kórdi. Munyń da nátıjesi jemisti shyqpady. Túptep kelgende, ýkraın ata-analar elindegi qashyqtan oqytýdy «qashyqtan oqytýdyń yrymy» dep baǵalady. Óıtkeni, bilim alǵan oqýshy da, shynaıy bilim bergen ustaz da joq. Eki jaq ta óz mindetin oryndaýdyń yrymyn jasap, sońǵy toqsandy bitirgen. 50 mln grıven bólingen ulttyq bilim berý platformasy da sol kúıi iske aspaı, jarty jolda qalǵan. Qala men aýdan ortalyqtarynyń ózinde ınternet jumysy durys emes Ýkraınanyń aýyldarynda ınternet atymen de joq eken.
Koronavırýs rasymen de, jer planetasyndaǵy qaı eldiń jaǵdaıynyń qaı shamada ekenin anyq kórsetip berdi. Bilimi men tehnologııasy damyǵan, halqynyń basym bóligi saýatty elderdegi tótenshe jaǵdaıǵa daıyndyq pen bos attandaýmen kúnin ótkizgen elderdiń kisi aıarlyq halin de koronavırýs aımandaı etti. Joǵaryda sóz bolǵan elderdiń kóktemdegi karantınde qandaı kúı keshkenine qarap, óz elimizdegi jaǵdaımen salystyrýdy oqyrmannyń enshisine qaldyrdyq.
Raýana DIMAShQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
