Bälenşenıŋ jegenı jelkesınen şyǧypty. Ony ūstap bergen Tügenşe eken. Äi, bıraq, özıne de sol kerek! Dänıgıp qoisa jarar edı-au, qūnyǧyp kettı ǧoi, paqyr. Endı ne ısteidı eken? Sottalady ǧoi! Merzımı bıtkenşe şartty türde de bosap şyǧa almaidy deidı...
İä! Joǧarydaǧyǧa ūqsas äŋgımelerge qūlaǧymyz üirenıp qaldy ǧoi äbden. Qatty taŋǧala qoimaimyz. Köbısıne «aaa», «eee» dep otyra beretın hälge jettık. Byltyrǧy jylmen salystyrǧanda bienı bügımen, tüienı tügımen qarbyta salatyndar 11 paiyzǧa artypty el ışınde. Jaqsylyqtyŋ nyşany emes, ärine! Qauıptı ärı qorqynyşty. Osy mäsele el prezidentın de oilantsa kerek. Jaŋa zaŋǧa qol qoidy. Endı jemqor atauly merzımınen būryn bosap şyqpaidy. Äi, bıraq būl zaŋdy olar pysqyra qoiar ma eken? Zaŋ demekşı älemdık täjıribede osy mäsele qalai özı? Jemqordy jazalaudyŋ qandai türlerı bar? «QOR»-lyqpen özge elder qalai küresedı? Üŋılıp köreiıkşı...
Ūrlaǧanyŋdy üş ese qaitaru jäne 15 jyl «bonus»
Jemqorlardy tūqyrtuda qatal zaŋnyŋ bırı AQŞ-ta qoldanylady. Atalǧan eldıŋ zaŋnamasy boiynşa paraqorlyq passivtı jäne aktivtı dep qarastyrylady. Säikesınşe, jazalanuy tiıs qylmysker aqşany üş ese üstememen qaitarady jäne 15jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyrylady.
Üieŋkı japyraqty eldegı jazalau türı
Kanada da sybailas jemqorlyqpen ūstalǧandardy türme kütedı. Atalmyş eldıŋ sotynda nemese zaŋ şyǧaruşy organynda jūmys ısteitın memlekettık qyzmetker qandai da bır jemqorlyq äreketke jol berse, 14 jylǧa deiın temır torǧa toǧytylady.
Qyzmetınen şettetu
Finliandiianyŋ qylmystyq kodeksınde qandai da bır lauazymdy tūlǧa sybailas jemqorlyqpen ainalyssa, oǧan ärtürlı jazalar qarastyrylǧan. Aiyppūl salu nemese 2 jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyru. Sonymen qatar, 2 ai men 4 jyl şamasynda jūmysynan şettetu, belgılı bır qyzmetpen ainalysuǧa tiym salu syndy jazalar jüzege asady.
Paraqorlardy onlain baqylau
Aziiaǧa auyssaq. Būl qūrlyqta paraqorlarmen küreste özgeşe ädıs qoldana bılgen eldıŋ bırı - Oŋtüstık Koreia. Koreiada 1999 jyldan bastap OPEN baǧdarlamasy ıske qosylǧan. Baǧdarlama arqyly tūrǧyndar qandaida bır sybailas jemqorlyqqa qatysty ıs-ärekettıŋ kuäsı bolǧan jaǧdaida tiıstı oryndarǧa öz şaǧymdaryn tüsıre alady.
Radikaldy jazalau
Paraqorlardy jazalauda qataŋ tärtıp ūstanatyn el – İran. Sebebı, mūnda jemqordyŋ jazasy köp jaǧdaida – ölım. İranda para kölemınıŋ az nemese köp boluy maŋyzdy emes. Bylyqqa qatysyŋ bolsa bolǧany jaǧdaiyŋ müşkıl degen söz. Sonymen qatar, jazanyŋ «jeŋıldeu» türı qarastyrylǧan. Ol – qylmyskerdıŋ sausaǧyn şabu.
Milliard halqy bar Qytaida jemqor qalai jazalanady?
Radikaldy jazalaudy qoldanatyn sanauly elderdıŋ sanatynda – körşıles Qytai Halyq Respublikasy. Sebebı, atalǧan memlekette 1980 jyldardan berı qylmyskerlerge qatysty atu jazasy köpşılık aldynda tūraqty türde oryndalyp keledı.
Aǧyn AIDYN, «Adyrna» ūlttyq portaly
