Jahandy jaipap jatqan pandemiia barşany äbıgerge salyp, ömır süru saltymyz ben köptegen salanyŋ qyzmetın tübegeilı özgertude. Būl jaǧdaida, äsırese, bılım beru salasynda dūrys şeşım qabyldau bärınen maŋyzdy bop tūr. Dästürlı bılım beru jüiesı men qaşyqtan bılım beru jüiesınıŋ qaisybırın taŋdau kerektıgı bıraz uaqyt talqylauǧa tüsken-dı. Köptegen sarapşylardyŋ zertteuıne süiensek, qauıpsızdık şaralaryn qataŋ saqtai otyryp, jaŋa oqu jylyn dästürlı bılım beru jüiesımen bastau tiımdı körınedı. Endeşe, dästürlı oqytudyŋ artyqşylyqtaryn saraptap körsek.
Älemdık zertteulerge süiensek, kışkentai büldırşınder koronovirus infeksiiasyn jūqtyrǧan jaǧdai az jäne virus oŋ nätije körsetken balalarda tek jeŋıl simptomdar baiqalǧan. Mäselen, Qytaidaǧy aurudy baqylau jäne aldyn alu ortalyǧy 20 aqpanǧa deiıngı Covid-19 virusyn jūqtyrǧan 72 314 jannyŋ 2%-yn 19 jasqa deiıngı balalar qūraityndyǧy turaly mälımetter keltırgen.
Al DDSŪ-nyŋ Qytaidaǧy ökılınıŋ aqpan aiyndaǧy esebıne süiensek, jūqtyrǧandardyŋ tek 2,4%-y – 19 jasqa tolmaǧan, olardyŋ 2,5%-ynda auru auyr türge, al 0,2%-ynda asa auyr jaǧdaiǧa ainalypty. Amerikalyq zertteuler boiynşa 500-den astam virus jūqtyrǧan balalar arasynda bırde-bır ölım bolmaǧan (būl toptaǧy virus jūqtyrǧan balalar tek 1% qūrady). Qytailyq zertteulerde Covid-19 virusyn jūqtyrǧan balalardyŋ jartysynan köbı jeŋıl simptomdardy sezıngenı aitylǧan.
Üşten bırınde pnevmoniia belgılerı, köbınde ystyǧy köterılu men jötel bolǧanymen, tynys alu qiyndyqtary kezdespegen.
Oksford universitetınde Covid-19 vaksinasyn jasauşy ǧalymdar tobyn basqaruşy Endriu Pollarda bbc.com-ge bergen sūqbatynda: «Koronovirus jaily osyǧan deiın jinalǧan mälımetter boiynşa mynadai närse anyqtalǧan: tıptı, öte auyr, immunosupressivtı terapiia qabyldauy kerek nemese onkologiialyq auruy bar balalar eresekterge, äsırese, egde jastaǧy qariialarǧa qaraǧanda jeŋıl türde auyrǧan»,- deidı.
QR Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ resmi ökılı Baǧdat Qojahmetovtyŋ habarlauynşa, nauryz aiynan berı Qazaqstanda 2257 bala osy virusty jūqtyrǧan (virus jūqtyrǧan qazaqstandyqtardyŋ jalpy sanynyŋ 2%-dan astamyn qūraidy). QR Densaulyq saqtau ministrlıgı keibır balalar tobyna köşede maska kimeuge rūqsat berdı.
Covid-19 koronovirusynyŋ mektep oquşylaryna tömen äser etu faktoryn eskere otyryp, barlyq sanitarlyq normalardy mūqiiat saqtap, mekteptegı jaǧdaidy qadaǧalaityn kezekşı topty qūra otyryp, jaŋa oqu jylyn ūiymdastyruǧa bolady. Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov osy rejim arqyly Qazaqstan boiynşa 530 myŋǧa juyq oquşy bılım ala alatynyn mälımdedı. Būl tek memlekettık qana emes, jeke mektepterge de qatysty.
QR Bılım jäne ǧylym vise-ministrı Bibıgül Asylova būl pıkırdı qoldai otyryp, jeke mektepterdı ıske qosu mektepterdıŋ jabylu ürdısın tömendetıp, jalpy bılım beretın memlekettık mekemelerdıŋ köptep aşyluyna äser etetın pilottyq joba bola alatynyn aitqan. Bibıgül Asylova öz sözınde: "Bız barlyq normalar men talaptardy saqtai otyryp, jeke mektepterdı aşu turaly bastamany qoldaimyz. Köptegen jeke ūiymdar törtınşı toqsanda-aq sanitarlyq qauıpsızdıktıŋ barlyq talaptaryn saqtai otyryp jūmysty jalǧastyruǧa daiyn boldy",- dep aitqan.
Oquşylardyŋ keibır sanattaryna qaşyqtan bılım berudı qoldana almaityn jaǧdai da bolady . Mysaly, mümkındıgı şekteulı balalar maman-mūǧalımmen tıkelei bailanys jasau tiıs.
Osy jailardy eskere kele, vise-ministr: "Erekşe balalarmen ainalysatyn bılım beru ūiymdary, tüzetu synyptary bar. Olardy aşuymyz kerek. Öitkenı balalar onlain rejimde oqi almaidy, ärıqarai damu üşın mūǧalımmen tıkelei bailanys qajet. Ärine, mūndai mekemelerdı aşu kezınde ata-analardyŋ oflain nemese qaşyqtan oqytu talaby eskerıledı", - dep tolyqtyrǧan.
Mektepter barlyq qauıpsızdık talaptaryn saqtai otyryp aşyluy tiıs. Oqytudyŋ dästürlı formasyn qaita bastaudyŋ mındettı şarttary: synyptardy ırıktep toltyru, DDŪ bekıtken äleumettık qaşyqtyqqa säikes balalardy otyrǧyzu, oquşylar men mūǧalımderdıŋ, sondai-aq oqu oryndarynyŋ basqa da qyzmetkerlerınıŋ maska, qolǧap kiiuı, kabinetterdı, dälızderdı jäne basqa da oryndardy ünemı sanitarlyq talapqa sai tazalau, üzılıs kezınde, bos uaqytta, tüskı as kezınde qaşyqtyqty saqtau, mekteptegı barlyq adamnyŋ, sondai-aq ata-analardyŋ, balalardy äkelıp-äketetın adamdardyŋ temperaturasyn ünemı ölşeu.
Koronovirusqa qarsy mūndai qorǧanys şaralaryn qataŋdata otyryp, jaŋa oqu jylyn dästürlı bılım beru formasynda ötkızudı älemnıŋ özge de memleketterı qabyldauda. Mäselen, Germaniia, İzrail, Qytai, Urugvai, Japoniia. Sondai-aq Avstraliia men Daniianyŋ keibır aimaqtarynda 12 jasqa deiıngı balalardy mektepte oqytpaq.
İnfeksionistrdıŋ aituynşa, qaşyqtyq saqtap otyrǧyzu sekıldı qauıpsızdık şaralaryn qataŋ oryndaǧan jaǧdaida balalar koronovirus jūqtyrmaidy, sondai-aq mūndai şaralar küzde taralatyn JRVİ-dıŋ de aldyn alady.
Jeke mektepterdı aimaqtyq baǧalau jäne rūqsat beru
Oqu jylyn qaita bastau formaty elımızdıŋ ärbır jeke öŋırınıŋ epidemiologiialyq jaǧdaiyna da bailanysty. Qazırgı uaqytta Qazaqstanda koronavirus jūqtyrǧandar sany boiynşa Nūrsūltan, Almaty, Aqtöbe oblysy, Qaraǧandy oblysy jäne BQO köş bastap tūr. Sondyqtan mūnda dästürlı oqytu formatyna oralu erekşe nazar audararlyq. Būl tek tamaşa tehnikalyq qūraldarmen jabdyqtalyp, ärı qauıpsızdıktıŋ barlyq zamanaui standarttaryn saqtap qana qoimai, sonymen bırge oqytudy qaita bastau arqyly sektordyŋ şyǧyndaryn azaityp, memlekettık biudjetke salyq jarnalaryn köbeitetın jeke menşık mektepterge de qatysty.
Sonymen qatar, memlekettık oqu oryndary men jeke mektepter arasynda dästürlı oqudy qaitaruǧa daiyndyq arasynda aiyrmaşylyq bar ekenın eskeru kerek. Būl jaǧdaida mektep ǧimarattarynyŋ tehnikalyq daiyndyq deŋgeiı ǧana emes, sonymen qatar qauıpsız orta qūru ädısterı, sonymen qatar eresekterdıŋ pedagogikalyq käsıbilıgı men balalardy karantinge deiıngı kezeŋderdegı qalypty emes jaǧdailarda oqytu qabıletı de bır-bırınen erekşelenedı. Jeke sektor men memlekettık mekemelerdıŋ qūrylymy da bır-bırıne ūqsamaidy. Sondyqtan mūnda mekteptı, mūǧalım men balalardy daiyndaityn ärtürlı algoritmder qajet.
Kembridj jäne Bristol universitetterınıŋ zertteulerı de dästürlı oqytudy ūzaq uaqytqa toqtatu – jas ūrpaqtyŋ bolaşaq kommunikasiialyq jäne käsıbi daǧdylaryna terıs äser etetının körsetken. "Barlyq el oquşylardy mektepke qaitaruǧa basymdyq beruı kerek", – deidı olar.
Ata-analardyŋ közqarasy qandai?
Ülkender de dästürlı-offlain oqytudy qaitaru kerek degen pıkırde. Ata-analardyŋ köpşılıgı balalarynyŋ mektepke baryp oqyǧanyn qalaidy. Oǧan basty sebep balalardyŋ qarym-qatynas ornatuy, özgelermen aralasuy, qoǧamnan öz ornyn tabuy qiyndap ketetındıgı eken. Sondai-aq ata-analardyŋ köpşılıgı qaşyqtan jūmys ısteuge köşkendıkten, balalarynyŋ sabaǧyn qadaǧalauǧa uaqyttary da bolmaidy. Al keibır ata-analardyŋ alaŋdaityny – balalardyŋ video arqyly bılımdı boiyna sıŋıruı qiyn. Sonyŋ saldarynan balalary bılımsız bop qala ma dep qorqady.
Şymkenttık köp balaly ana Jazira Baqytjanqyzy: «Özım köp balaly anamyn. Biyl balalarymnyŋ aldy bırınşı synypqa, ekınşısı daiarlyq tobyna baruy tiıs. Balalarymnyŋ ortamen tez tıl tabysyp, qoǧamnan öz ornyn taba alatyndai azamat bolǧanyn qalaimyn. Ärı basqa balalarym älı kışkentai bolǧandyqtan, ülkenderınıŋ sabaǧyn qadaǧalauǧa mūrşam bolmai qaluy mümkın. Mūndai jaǧdaida olardyŋ sabaq ülgerımı tömendep qalmasa deimın. Jäne video sabaqtar arqyly bala jan-jaqty tüsınıp, tereŋ bılım ala almaityn sekıldı. Al balanyŋ bılımınıŋ ırgetasy berık qalanuy onyŋ bolaşaǧyn da şeşedı. Sol sebeptı qauıpsızdıktı qataŋ saqtai otyryp, balamdy mektepke jıberuge äzırmın», - deidı.
Almatylyq Jūldyz Seiılbek: «Tört balam bar. Bıreuı ǧana mektepke barmaidy. Üşeuı mektep jasynda, bastauyş synyp oquşylary. Bärıne bırdei qūral-jabdyqpen qamti almaimyz. Ärı özım de, äkesı de jūmystaǧy adamdarmyz. Balalardyŋ sabaǧyn qadaǧalauǧa tek keşke mümkındıgımız bar. Ol jetkılıksız dep oilaimyn. Bala tüsınbegenın kımnen sūraidy? Osy künge deiın sabaq ülgerımderı öte jaqsy bop keldı. Ärıqarai da solai bolsa deimın. Bälkım, öz betınşe igeretın joǧary synypta oqyǧanda, onlaiyn formatqa kelısuge bolatyn şyǧar. Bıraq, bastauyş synypta emes», - degen pıkırde.
Osyndai saraptamalar men ata-analardyŋ uäjderıne jügıne, balalardy mektepke qaitarudaǧy bes artyqşylyqty sanamalap körsek:
- Tärtıptı jäne qūrylymdy oqytu: ata-ananyŋ barlyq pännen habary bolmauy mümkın. Al mūǧalım öz salasyna mamandanǧan. Bala mūǧalımnen jan-jaqty bılım ala alady.
- Öz qatarymen jäne ūstazdarymen qarym-qatynas. Bala üşın köpşılıkpen jüzbe-jüz aralasu maŋyzdy. Jäne ūstazdarǧa da balalarǧa betpe-bet bılım bergen yŋǧaily. Qai oquşynyŋ taqyrypty qanşalyqty deŋgeide meŋgergenın közbe-köz köre alady.
- Kündelıktı bır sät taza auada seruendeu, oinau. Kündelıktı adam bır mezgıl taza auamen tynystauy kerek. Ärine, balalarǧa aulada jüruge, oinauǧa rūqsat berıldı. Bıraq būl qauıpsız emes pe? Al mektep aulasynda balany mūǧalımder qadaǧalap tūrady.
- Tehnologiiamen qamtu qajet emes. Üide oqyǧan jaǧdaida mındettı türde tehnika aluy kerek. Ony barlyq ata-ananyŋ qaltasy kötere bermeidı. Az qamtylǧan otbasylar da bar. Būl jaǧdaida memleketke auyrtpalyq tüsedı.
- Ata-ananyŋ uaqytyn almaidy. Balanyŋ üide oquy ata-anaǧa köp ziianyn tigızedı. Olardyŋ qarjylyq jaǧdaiyna, fizikalyq, psihologiialyq jaǧdailaryna da äser etpei qoimaidy. Ǧalamtordyŋ da qiyndyq tudyratyny bar. Keibır ata-analar balasyn üide oqytu üşın eŋbek demalysyn aluǧa mäjbür. Köktemgı karantin sätınde köptegen ata-analardyŋ emosiiasyn tejei almaǧanynan äleumettık jelıler arqyly habardar bolarsyz?
Almatylyq Jūldyz Seiılbek: «Tört balam bar. Bıreuı ǧana mektepke barmaidy. Üşeuı mektep jasynda, bastauyş synyp oquşylary. Bärıne bırdei qūral-jabdyqpen qamti almaimyz. Ärı özım de, äkesı de jūmystaǧy adamdarmyz. Balalardyŋ sabaǧyn qadaǧalauǧa tek keşke mümkındıgımız bar. Ol jetkılıksız dep oilaimyn. Bala tüsınbegenın kımnen sūraidy? Osy künge deiın sabaq ülgerımderı öte jaqsy bop keldı. Ärıqarai da solai bolsa deimın. Bälkım, öz betınşe igeretın joǧary synypta oqyǧanda, onlaiyn formatqa kelısuge bolatyn şyǧar. Bıraq, bastauyş synypta emes», - degen pıkırde.
Osyndai saraptamalar men ata-analardyŋ uäjderıne jügıne, balalardy mektepke qaitarudaǧy bes artyqşylyqty sanamalap körsek:
- Tärtıptı jäne qūrylymdy oqytu: ata-ananyŋ barlyq pännen habary bolmauy mümkın. Al mūǧalım öz salasyna mamandanǧan. Bala mūǧalımnen jan-jaqty bılım ala alady.
- Öz qatarymen jäne ūstazdarymen qarym-qatynas. Bala üşın köpşılıkpen jüzbe-jüz aralasu maŋyzdy. Jäne ūstazdarǧa da balalarǧa betpe-bet bılım bergen yŋǧaily. Qai oquşynyŋ taqyrypty qanşalyqty deŋgeide meŋgergenın közbe-köz köre alady.
- Kündelıktı bır sät taza auada seruendeu, oinau. Kündelıktı adam bır mezgıl taza auamen tynystauy kerek. Ärine, balalarǧa aulada jüruge, oinauǧa rūqsat berıldı. Bıraq būl qauıpsız emes pe? Al mektep aulasynda balany mūǧalımder qadaǧalap tūrady.
- Tehnologiiamen qamtu qajet emes. Üide oqyǧan jaǧdaida mındettı türde tehnika aluy kerek. Ony barlyq ata-ananyŋ qaltasy kötere bermeidı. Az qamtylǧan otbasylar da bar. Būl jaǧdaida memleketke auyrtpalyq tüsedı.
- Ata-ananyŋ uaqytyn almaidy. Balanyŋ üide oquy ata-anaǧa köp ziianyn tigızedı. Olardyŋ qarjylyq jaǧdaiyna, fizikalyq, psihologiialyq jaǧdailaryna da äser etpei qoimaidy. Ǧalamtordyŋ da qiyndyq tudyratyny bar. Keibır ata-analar balasyn üide oqytu üşın eŋbek demalysyn aluǧa mäjbür. Köktemgı karantin sätınde köptegen ata-analardyŋ emosiiasyn tejei almaǧanynan äleumettık jelıler arqyly habardar bolarsyz?
Aijan Perdebekqyzy,
«Adyrna» ūlttyq portaly
