Jahandy jaıpap jatqan pandemııa barshany ábigerge salyp, ómir súrý saltymyz ben kóptegen salanyń qyzmetin túbegeıli ózgertýde. Bul jaǵdaıda, ásirese, bilim berý salasynda durys sheshim qabyldaý bárinen mańyzdy bop tur. Dástúrli bilim berý júıesi men qashyqtan bilim berý júıesiniń qaısybirin tańdaý kerektigi biraz ýaqyt talqylaýǵa túsken-di. Kóptegen sarapshylardyń zertteýine súıensek, qaýipsizdik sharalaryn qatań saqtaı otyryp, jańa oqý jylyn dástúrli bilim berý júıesimen bastaý tıimdi kórinedi. Endeshe, dástúrli oqytýdyń artyqshylyqtaryn saraptap kórsek.
Álemdik zertteýlerge súıensek, kishkentaı búldirshinder koronovırýs ınfekııasyn juqtyrǵan jaǵdaı az jáne vırýs oń nátıje kórsetken balalarda tek jeńil sımptomdar baıqalǵan. Máselen, Qytaıdaǵy aýrýdy baqylaý jáne aldyn alý ortalyǵy 20 aqpanǵa deıingi Covid-19 vırýsyn juqtyrǵan 72 314 jannyń 2%-yn 19 jasqa deıingi balalar quraıtyndyǵy týraly málimetter keltirgen.
Al DDSU-nyń Qytaıdaǵy ókiliniń aqpan aıyndaǵy esebine súıensek, juqtyrǵandardyń tek 2,4%-y – 19 jasqa tolmaǵan, olardyń 2,5%-ynda aýrý aýyr túrge, al 0,2%-ynda asa aýyr jaǵdaıǵa aınalypty. Amerıkalyq zertteýler boıynsha 500-den astam vırýs juqtyrǵan balalar arasynda birde-bir ólim bolmaǵan (bul toptaǵy vırýs juqtyrǵan balalar tek 1% qurady). Qytaılyq zertteýlerde Covid-19 vırýsyn juqtyrǵan balalardyń jartysynan kóbi jeńil sımptomdardy sezingeni aıtylǵan.
Úshten birinde pnevmonııa belgileri, kóbinde ystyǵy kóterilý men jótel bolǵanymen, tynys alý qıyndyqtary kezdespegen.
Oksford ýnıversıtetinde Covid-19 vakınasyn jasaýshy ǵalymdar tobyn basqarýshy Endrıý Pollarda bbc.com-ge bergen suqbatynda: «Koronovırýs jaıly osyǵan deıin jınalǵan málimetter boıynsha mynadaı nárse anyqtalǵan: tipti, óte aýyr, ımmýnosýpressıvti terapııa qabyldaýy kerek nemese onkologııalyq aýrýy bar balalar eresekterge, ásirese, egde jastaǵy qarııalarǵa qaraǵanda jeńil túrde aýyrǵan»,- deıdi.
QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń resmı ókili Baǵdat Qojahmetovtyń habarlaýynsha, naýryz aıynan beri Qazaqstanda 2257 bala osy vırýsty juqtyrǵan (vırýs juqtyrǵan qazaqstandyqtardyń jalpy sanynyń 2%-dan astamyn quraıdy). QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi keıbir balalar tobyna kóshede maska kımeýge ruqsat berdi.
Covid-19 koronovırýsynyń mektep oqýshylaryna tómen áser etý faktoryn eskere otyryp, barlyq sanıtarlyq normalardy muqııat saqtap, mekteptegi jaǵdaıdy qadaǵalaıtyn kezekshi topty qura otyryp, jańa oqý jylyn uıymdastyrýǵa bolady. Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetov osy rejım arqyly Qazaqstan boıynsha 530 myńǵa jýyq oqýshy bilim ala alatynyn málimdedi. Bul tek memlekettik qana emes, jeke mektepterge de qatysty.
QR Bilim jáne ǵylym vıe-mınıstri Bıbigúl Asylova bul pikirdi qoldaı otyryp, jeke mektepterdi iske qosý mektepterdiń jabylý úrdisin tómendetip, jalpy bilim beretin memlekettik mekemelerdiń kóptep ashylýyna áser etetin pılottyq joba bola alatynyn aıtqan. Bıbigúl Asylova óz sózinde: "Biz barlyq normalar men talaptardy saqtaı otyryp, jeke mektepterdi ashý týraly bastamany qoldaımyz. Kóptegen jeke uıymdar tórtinshi toqsanda-aq sanıtarlyq qaýipsizdiktiń barlyq talaptaryn saqtaı otyryp jumysty jalǵastyrýǵa daıyn boldy",- dep aıtqan.
Oqýshylardyń keıbir sanattaryna qashyqtan bilim berýdi qoldana almaıtyn jaǵdaı da bolady . Mysaly, múmkindigi shekteýli balalar maman-muǵalimmen tikeleı baılanys jasaý tıis.
Osy jaılardy eskere kele, vıe-mınıstr: "Erekshe balalarmen aınalysatyn bilim berý uıymdary, túzetý synyptary bar. Olardy ashýymyz kerek. Óıtkeni balalar onlaın rejımde oqı almaıdy, áriqaraı damý úshin muǵalimmen tikeleı baılanys qajet. Árıne, mundaı mekemelerdi ashý kezinde ata-analardyń oflaın nemese qashyqtan oqytý talaby eskeriledi", - dep tolyqtyrǵan.
Mektepter barlyq qaýipsizdik talaptaryn saqtaı otyryp ashylýy tıis. Oqytýdyń dástúrli formasyn qaıta bastaýdyń mindetti sharttary: synyptardy iriktep toltyrý, DDU bekitken áleýmettik qashyqtyqqa sáıkes balalardy otyrǵyzý, oqýshylar men muǵalimderdiń, sondaı-aq oqý oryndarynyń basqa da qyzmetkerleriniń maska, qolǵap kııýi, kabınetterdi, dálizderdi jáne basqa da oryndardy únemi sanıtarlyq talapqa saı tazalaý, úzilis kezinde, bos ýaqytta, túski as kezinde qashyqtyqty saqtaý, mekteptegi barlyq adamnyń, sondaı-aq ata-analardyń, balalardy ákelip-áketetin adamdardyń temperatýrasyn únemi ólsheý.
Koronovırýsqa qarsy mundaı qorǵanys sharalaryn qatańdata otyryp, jańa oqý jylyn dástúrli bilim berý formasynda ótkizýdi álemniń ózge de memleketteri qabyldaýda. Máselen, Germanııa, Izraıl, Qytaı, Ýrýgvaı, Japonııa. Sondaı-aq Avstralııa men Danııanyń keıbir aımaqtarynda 12 jasqa deıingi balalardy mektepte oqytpaq.
Infekıonıstrdiń aıtýynsha, qashyqtyq saqtap otyrǵyzý sekildi qaýipsizdik sharalaryn qatań oryndaǵan jaǵdaıda balalar koronovırýs juqtyrmaıdy, sondaı-aq mundaı sharalar kúzde taralatyn JRVI-diń de aldyn alady.
Jeke mektepterdi aımaqtyq baǵalaý jáne ruqsat berý
Oqý jylyn qaıta bastaý formaty elimizdiń árbir jeke óńiriniń epıdemıologııalyq jaǵdaıyna da baılanysty. Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda koronavırýs juqtyrǵandar sany boıynsha Nursultan, Almaty, Aqtóbe oblysy, Qaraǵandy oblysy jáne BQO kósh bastap tur. Sondyqtan munda dástúrli oqytý formatyna oralý erekshe nazar aýdararlyq. Bul tek tamasha tehnıkalyq quraldarmen jabdyqtalyp, ári qaýipsizdiktiń barlyq zamanaýı standarttaryn saqtap qana qoımaı, sonymen birge oqytýdy qaıta bastaý arqyly sektordyń shyǵyndaryn azaıtyp, memlekettik bıýdjetke salyq jarnalaryn kóbeıtetin jeke menshik mektepterge de qatysty.
Sonymen qatar, memlekettik oqý oryndary men jeke mektepter arasynda dástúrli oqýdy qaıtarýǵa daıyndyq arasynda aıyrmashylyq bar ekenin eskerý kerek. Bul jaǵdaıda mektep ǵımarattarynyń tehnıkalyq daıyndyq deńgeıi ǵana emes, sonymen qatar qaýipsiz orta qurý ádisteri, sonymen qatar eresekterdiń pedagogıkalyq kásibıligi men balalardy karantınge deıingi kezeńderdegi qalypty emes jaǵdaılarda oqytý qabileti de bir-birinen erekshelenedi. Jeke sektor men memlekettik mekemelerdiń qurylymy da bir-birine uqsamaıdy. Sondyqtan munda mektepti, muǵalim men balalardy daıyndaıtyn ártúrli algorıtmder qajet.
Kembrıdj jáne Brıstol ýnıversıtetteriniń zertteýleri de dástúrli oqytýdy uzaq ýaqytqa toqtatý – jas urpaqtyń bolashaq kommýnıkaııalyq jáne kásibı daǵdylaryna teris áser etetinin kórsetken. "Barlyq el oqýshylardy mektepke qaıtarýǵa basymdyq berýi kerek", – deıdi olar.
Ata-analardyń kózqarasy qandaı?
Úlkender de dástúrli-offlaın oqytýdy qaıtarý kerek degen pikirde. Ata-analardyń kópshiligi balalarynyń mektepke baryp oqyǵanyn qalaıdy. Oǵan basty sebep balalardyń qarym-qatynas ornatýy, ózgelermen aralasýy, qoǵamnan óz ornyn tabýy qıyndap ketetindigi eken. Sondaı-aq ata-analardyń kópshiligi qashyqtan jumys isteýge kóshkendikten, balalarynyń sabaǵyn qadaǵalaýǵa ýaqyttary da bolmaıdy. Al keıbir ata-analardyń alańdaıtyny – balalardyń vıdeo arqyly bilimdi boıyna sińirýi qıyn. Sonyń saldarynan balalary bilimsiz bop qala ma dep qorqady.
Shymkenttik kóp balaly ana Jazıra Baqytjanqyzy: «Ózim kóp balaly anamyn. Bıyl balalarymnyń aldy birinshi synypqa, ekinshisi daıarlyq tobyna barýy tıis. Balalarymnyń ortamen tez til tabysyp, qoǵamnan óz ornyn taba alatyndaı azamat bolǵanyn qalaımyn. Ári basqa balalarym áli kishkentaı bolǵandyqtan, úlkenderiniń sabaǵyn qadaǵalaýǵa mursham bolmaı qalýy múmkin. Mundaı jaǵdaıda olardyń sabaq úlgerimi tómendep qalmasa deımin. Jáne vıdeo sabaqtar arqyly bala jan-jaqty túsinip, tereń bilim ala almaıtyn sekildi. Al balanyń biliminiń irgetasy berik qalanýy onyń bolashaǵyn da sheshedi. Sol sebepti qaýipsizdikti qatań saqtaı otyryp, balamdy mektepke jiberýge ázirmin», - deıdi.
Almatylyq Juldyz Seıilbek: «Tórt balam bar. Bireýi ǵana mektepke barmaıdy. Úsheýi mektep jasynda, bastaýysh synyp oqýshylary. Bárine birdeı qural-jabdyqpen qamtı almaımyz. Ári ózim de, ákesi de jumystaǵy adamdarmyz. Balalardyń sabaǵyn qadaǵalaýǵa tek keshke múmkindigimiz bar. Ol jetkiliksiz dep oılaımyn. Bala túsinbegenin kimnen suraıdy? Osy kúnge deıin sabaq úlgerimderi óte jaqsy bop keldi. Áriqaraı da solaı bolsa deımin. Bálkim, óz betinshe ıgeretin joǵary synypta oqyǵanda, onlaıyn formatqa kelisýge bolatyn shyǵar. Biraq, bastaýysh synypta emes», - degen pikirde.
Osyndaı saraptamalar men ata-analardyń ýájderine júgine, balalardy mektepke qaıtarýdaǵy bes artyqshylyqty sanamalap kórsek:
- Tártipti jáne qurylymdy oqytý: ata-ananyń barlyq pánnen habary bolmaýy múmkin. Al muǵalim óz salasyna mamandanǵan. Bala muǵalimnen jan-jaqty bilim ala alady.
- Óz qatarymen jáne ustazdarymen qarym-qatynas. Bala úshin kópshilikpen júzbe-júz aralasý mańyzdy. Jáne ustazdarǵa da balalarǵa betpe-bet bilim bergen yńǵaıly. Qaı oqýshynyń taqyrypty qanshalyqty deńgeıde meńgergenin kózbe-kóz kóre alady.
- Kúndelikti bir sát taza aýada serýendeý, oınaý. Kúndelikti adam bir mezgil taza aýamen tynystaýy kerek. Árıne, balalarǵa aýlada júrýge, oınaýǵa ruqsat berildi. Biraq bul qaýipsiz emes pe? Al mektep aýlasynda balany muǵalimder qadaǵalap turady.
- Tehnologııamen qamtý qajet emes. Úıde oqyǵan jaǵdaıda mindetti túrde tehnıka alýy kerek. Ony barlyq ata-ananyń qaltasy kótere bermeıdi. Az qamtylǵan otbasylar da bar. Bul jaǵdaıda memleketke aýyrtpalyq túsedi.
- Ata-ananyń ýaqytyn almaıdy. Balanyń úıde oqýy ata-anaǵa kóp zııanyn tıgizedi. Olardyń qarjylyq jaǵdaıyna, fızıkalyq, psıhologııalyq jaǵdaılaryna da áser etpeı qoımaıdy. Ǵalamtordyń da qıyndyq týdyratyny bar. Keıbir ata-analar balasyn úıde oqytý úshin eńbek demalysyn alýǵa májbúr. Kóktemgi karantın sátinde kóptegen ata-analardyń emoııasyn tejeı almaǵanynan áleýmettik jeliler arqyly habardar bolarsyz?
Aıjan Perdebekqyzy,
«Adyrna» ulttyq portaly
