Qazaqtyń uıyqtap jatqan sanasyn oıatyp, sáýlesin jaqqan aǵartýshy-demokrattardyń biri – Abaı artyndaǵy urpaǵyn da bilim men ónerge baýlyp, elge qyzmet etýge ónege kórsetip, boıyna sińire alǵan. «Atadan – altaý, anadan – tórteý» Abaı 7 ul, 3 qyz súıdi: Dildádan Aqylbaı, Ábdirahman, Kúlbadan, Ákimbaı, Maǵaýııa, Raıhan bolsa, Áıgerimnen Turaǵul, Mekaıyl, Izkaıyl, Kenje.
Aqylbaı. Abaı kóp talap qoıǵan uldarynyń biri – tuńǵysh uly Aqylbaı. M.Áýezovtiń derekterinde: «Aqylbaı – Abaı tóńiregindegi ár jaqty talantty shákirtteriniń biri. Onyń aqyndyǵymen birge án shyǵaratyn kompozıtorlyq óneri, ánshi, dombyrashy, skrıpkashy bolǵan». Talantty Aqylbaıdyń «Daǵystan» («Kári Júsip»), «Zulys», «Jarrah batyr» sekildi dastandaryurpaqqa mura bop qalǵan.
Ábdirahman. Abaıdyń álem aqyndarynyń jaýharlaryn aýdarýyna yqpal jasaǵan balalarynyń biri – Ábdirahman. Ol nemis tilin jetik bilip, G.R. Derjavın, N.M. Karamzın, V.A.Jýkovskıı, I.A. Krylov, M.Iý. Lermontov, A.S.Pýshkın, N.V. Gogol, A.S. Grıboedov, I.V. Gete shyǵarmalaryn den qoıa oqyǵan. Abaıdyń arnaý óleńderiniń kópshiligi osy Ábdirahman atyna jazylǵan.
Kúlbadan. Abaı qazaqtyń qyz balaǵabaılanysty kóp tyıymyn quptaı bermegen. Jıdebaıdaǵy mýzeı-úıde kóp jyl shyraqshy bolǵan Nııazbek Aldajarovtyń Abaıdyń qyzy Kúlbadan jaıly esteliginde aqynnyń qazaqtyń keıbir salt-dástúrin, nanym-senimin asa jartpaıtyndyǵy týraly da aıtylady.
Abaı Kúlbadandy qyz balasy demeı, Maǵaýııamen qosaqtap, oryssha bilim alýǵa Semeıge attandyrady. Nııazbek Aldajarov Kúlbdan jaıly: «Uzyn boıly, qyr muryn, sary edi, adýyndap sóıleıtin, bylapyt sózderdi aralastyryp aıtatyn beıpil aýyz kisi edi», - dep esine alady.
Ákimbaı. Abaıdyń Dildádan týǵan taǵy bir uly – Ákimbaı. Ol jeti jasynda qaıtys bolǵan.
Maǵaýııa. Abaıǵa el jumysyna kómektesken balalarynyń biri – Maǵaýııa. Aqyndyqqa bet buryp, kóptegen usaq óleńder men kólemdi poemalar da jazǵan. «Eńlik-Kebek», «Abylaı», «Medǵat-Qasym» syndy oqyrman qaýymǵa etene tanys poemalar Maǵaýııa Abaıulyna tıesili.
Raıhan. Abaı jaıly kóp estelik qaldyrǵan qyzy – Raıhan. Onyń ákesi týraly estelikteri Abaıdyń respýblıkalyq ádebı-memorıaldyq mýzeıinde saqtaýly tur.
Turaǵul. Abaıdyń kórkem obrazyn jasap, álemge tanylýǵa túrtki bolǵan jazýshy M.Áýezov bolsa, sol jazýshynyń aqyn ómiri jaıly, shyǵarmashylyǵy jaıly derektiń birden-bir kózi Abaıdyń Áıgerimnen týǵan uly – Turaǵuldyń «Ákem Abaı týraly» atty esteligi.
Turaǵul Abaıuly – keshegi qazaqtyń aqtańger uldary Á.Bókeıhan, M.Dýlatov, J.Aımaýytulylarmen bir sapta, qazaqtyń kóziniń ashylyp, alǵa qadam basýyna ilki qyzmet etken azamat. Sondaı-aq, orys tiline jetik Turaǵul aýdarmashy da bolǵan. M.Gorkıı, D.London, A.Neverov, G.Speranskıı syndy qalamgerlerdiń shyǵarmalaryn aýdaryp, qazaqtyń qarańǵy kóziniń ashlýyna úlesin qosqan. Abaıtaný iliminiń qalyptasýyna da túrtki bolǵan.
Mekaıyl. Abaıdyń kóp qýǵyn kórgen balalarynyń biri – Mekaıyl. 1931 jyly baı balasy retinde ustalǵan. Ol da arabsha men orysshaǵa jetik, dombyra tartyp, án aıtyp ortasyna ónerin syılaǵan zerdeli jastyń biri bolǵan.
Izkáıil. Turaǵul men Mekaıyldan keıingi Abaıdyń Áıgerimnen týǵan uly – Izkáıil skrıpkada oınaǵan. Sonymen qatar qazaq dalasynda eń alǵash ret Oıqudyq jaılaýynda, Áıgerimniń otaýynda qoıylǵan «Eńlik-Kebek» qoıylymynda ról somdap, akterlik qyrynan kórinedi.
Kenje. Abaıdyń eń kishi qyzy – Kenje. Abaı ánderiniń halyq arasyna taralýyna kóp úlesin qosqan jan. Túrli jıyndarda Abaı ánderin naqyshyna keltire oryndaǵan.
Abaı baýyrdan da, baladan da kende bolmaǵan degenmen, urpaǵynyń kóp qýǵyn kórgenin tarıhtan bilemiz. Olardyń aıdaýǵa túskendegi bar aıyby – baı-baǵlannyń, qazaqtyń ilgeri damýyna úles qosqan aǵartýshynyń izin jalǵar urpaǵy bolǵany.
Abaı urpaǵynyń kópshiligi jer aýdarylyp, qıyndyq kórse, keı urpaǵy ınternat tabaldyryǵynda tábıelenip, tarydaı shashylyp ketken-di. Odan qaldy, 1941-1945 jyldar aralaǵyndaǵy KSRO men naıstik Germanııa arasyndaǵy soǵysta da 10-nan astam urpaǵy erlikpen qaza tapqan.
Abaıdyń besinshi, altynshy urpaqtary búginde Almaty qalasynda ómir súrýde. Olar Aqylbaıdan taraǵan urpaǵy – Aıdos Aqylbaev pen Danııar Aqylbaev. Ekeýi de orta jastan asqan. Aıdos Aqylbaevtyń – Aleksandra, Danııar Aqylbaevtyń – Dana, Kámıla, Merýert esimdi qyzdary bar.
Aıjan QURMANBAI,
«Adyrna» ulttyq portaly
