Adam anatomııasy men fızıologııasy, olardyń qurylymy, árbir organnyń atqararqyzmeti óte qyzyq. Árbiri bir-birin tolyqtyryp, baılanysyp jatyr. Denniń saýlyǵy men barlyq aǵzanyń bútindigine eshteńe jete qoımas, dese de, medıınanyń búgingi múmkindikteriniń arqasynda keıbir jandarmynadaı organdarsyz da ómir súre alady eken:
Kókbaýyr
Bul organ ishtiń sol jaq shetiniń artynda ornalasqan. Kóbinese ony jaraqattanǵanda alyp tastaıdy. Qabyrǵaǵa jaqyn ornalasqandyqtan, ishki jaraqatqa óte sezimtal keledi. Onyń syrtyndaǵy kapsýla óte juqa. Eger kapsýla jyrtylsa, kókbaýyrdan qan aǵyp ketedi. Mundaı jaǵdaıda kókbaýyrdy alyp tastamasa, sońy ólimge ákelýi múmkin.
Siz kókbaýyrsyz da jaıly ómir súre alasyz. Sebebi erıtroıtter men olardyń komponentterin óńdeýde mańyzdy róldi baýyr atqarady.
Asqazan
Asqazanda qaterli isik paıda bolsa nemese aýyr jaraqattanyp qalsa, ony hırýrgııalyq jolmen alý kerek. Mundaı jaǵdaıda óńeshti tikeleı ash ishekke bekitedi. Asqazanynan aırylǵan jan qatań túrde dıetaǵa otyrýy tıis.
Jynys músheleri
Uryqtyń bireýin, keıde, tipti, ekeýin birdeı, sol sekildi analyq bezdi kóbine qaterli isik pen sport, jol-kólik oqıǵalary saldarynan bolǵan jaraqatty joıý úshin alyp tastaıdy. Ásirese, áıel zatynyń jatyryn alyp tastaıtyn jaıttar kóp kezdesedi. Bul proedýradan keıin (gısterektomııa) áıel balaly bola almaıdy, sondaı-aq etekkir ıkli de toqtaıdy. Bir qyzyǵy, keıbir erler popýlıaııasynda eki uryqty alyp tastaǵan jaǵdaıda ómir súrý uzaqtyǵy artatyn kórinedi.
Toq ishek
Qaterli isik nemese basqa da aýrýlardyń bolýy ishektiń bir bóligin nemese barlyǵyn alyp tastaýǵa ákelýi múmkin. Kóptegen adamdar mundaı operaııadan keıin óz-ózine kelip, ońalyp ketedi. Biraq olar ishek qyzmetiniń ózgergenin anyq baıqaıdy. Qatań túrde dıeta ustasa, ózin árqashan jaıly sezine alady. Biraq mundaı naýqastar úshin keıbir taǵamdarǵa ómir boıy tyıym salynady.
Ót qaby
Ót qaby baýyrdyń astynda, ishtiń oń jaq joǵarǵy bóliginde, qabyrǵa astynda ornalasqan. Ol ótti saqtap turatyn qapshyq.
Ót quramyndaǵy holesterınniń mólsheri artyp ketse, ol tasqa aınalýy múmkin. Mundaı jaǵdaıda ót qabyn alyp tastaý kerek. Operaııa holeıstektomııa dep atalady. Málimetterge súıensek, jyl saıyn álem boıynsha jarty mıllıonnan astam adam osyndaı operaııany bastan keshedi.
Appendıks
Appendıks – pishini qurt tárizdi, toq ishektiń bastapqy bóliginde bolatyn qurylym. Bastapqyda ony qarapaıym qosymqa qurylym dep sanap, keıinnen ishek bakterııalarynyń sonda jınalatynyn anyqtady. Olar sol jerde tynysh ósip, qajetti ýaqytta ádettegi ortaǵa qaıta kire alady.
Appendıkske bakterııalar qatty nájispen bitelip qalsa, ne ulǵaıǵan lımfalyq túıinder sańylaýdy bitep qoıǵanda qabynýǵa ákelýi múmkin. Bul appendııt dep atalady. Aýyr jaǵdaılarda appendıksti hırýrgııalyq jolmen alyp tastaý kerek. Dese de, appendıksi bar adam operaııadan burynǵy ómiri men odan keıingi ómiriniń aıyrmashylyǵyn baıqamaıdy.
Búırek
Eki búırektiń bar ekendigi belgili. Biraq bireýimen, tipti, búıreksiz, dıalız arqyly ómir súrýge bolatynyn bilseńiz kerek?
Adamnyń bir nemese eki búıregin birdeı alyp tastaýdyń kóptegen sebepteri bar: tuqym qýalaıtyn jaǵdaılar, esirtki men alkogol saldarynan, keıde ınfekııa túsken jaǵdaıda bolady. Eger eki búırek te jetkiliksiz bolsa, dárigerler dıalızge júginýdi usynady. Dıalız arqyly ómir súrý uzaqtyǵy 5 jyldan 20 jylǵa deıin sozylýy múmkin.
Aıjan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly
