Álemdik basylymdar Taıland, Vetnam syndy elderdiń COVID-19 indetin eńserip, óz terrıtorııasynda túbegeıli joıǵanyn jarysa jazýda. Indettiń negizgi oshaǵy – Qytaıdyń irgesinde ornalasýy men syrt memleketterden týrıster aǵylyp keletinine, sondaı-aq halyq tyǵyzdyǵyna qaramastan bul memleketterde tirkelgender sany óte az. Atalǵan memleketterde jaǵdaı mamyr aıynyń basynan bastap turaqtalyp, halyq qalypty ómirge qaıta oralǵan.
Taılandta jyl basynan beri barlyǵy – 3240 jaǵdaı tirkelip, onyń 58 qaıtys bolǵan, jeti aptadan beri vırýs juqtyrǵan adam tirkelmegen, al Vetnamda – 372 jaǵdaı tirkelip, qaıǵyly jaǵdaı oryn almaǵan, 3 aıdan beri bul elde jaǵdaı ońalyp, eshqandaı naýqas tirkelmegen, Mıanmada – 340 adam aýyryp, 6-ýy qaıtys bolǵan, Kambodjada – 171 , Laosta -19 jaǵdaı tirkelip, vırýsty tolyqtaı jeńip shyqqan.
«Jergilikti halyqtyń mádenıeti men sálemdesý erekshelikterine baılanysty ma? Álde, taılandtyqtar vırýstyń jaıyn erterek bilip, jappaı betperde kıe bastady ma? Mekong basseıni elderi men taılardyń ımmýndyq júıesinde koronavırýsqa qarsy genetıkalyq komponent bar ma? Nemese 70 mıllıon halqy bar eldi osy faktordan oqshaýlaǵan alhımııasy bar ma eken?» - dep saýal qoıady Nytimes.
Koronavırýs genetıkaǵa qaraı juǵady ma?
Taıland Densaýlyq saqtaý mınıstri Tavızın Vısanýıotın muny genetıka men ımmýndyq júıeniń myqtylyǵymen emes, jergilikti halyqtyń mádenıetimen baılanystyrady: «Bul bizdiń mádenıetimizben baılanysty. Taılardyń sálemdesýinde dene baılanysy joq. Mekong aımaǵynyń ózge elderi de bir-birimen solaı sálemdesedi».
Taılanda eń alǵash koronovırýs juqtyrǵan adam qańtar aıynda tirkelgen edi. Ol Ýhannan barǵan týrıst bolatyn. Budan keıin Japonııa, Eýropa, AQSh-tan barǵan týrısterden tabylǵan. Naýryz aıynda elge karantın rejımin engizgen soń, bul vırýs tek sheteldik týrısterden shyqqan.
Taılandtyń ońtústigindegi Pattanıdegi koronavırýstyń órshýin zertteýshi Bangkoktaǵy Chýlalongkorn ýnıversıtetiniń qoǵamdyq densaýlyq saqtaý jónindegi sarapshysy doktor Vıpýt Fýlcharoen vırýs juqtyrǵandardyń 90 paıyzdan astamy sımptomsyz bolǵanyn aıtady.
Doktor Vıpýt Nytimes-te Ońtústik-Shyǵys Azııanyń osy bóligindegi taılar men basqa da elder ózge kontınentterden kelgen vırýstardan góri, masalar arqyly tasymaldanatyn denge bezgeginen qatty zardap shekkenin aıta kelip: «Eger dene bezgegine qarsy ımmýndyq júıe tótep bere almasa, bizdiń covid-ke qarsy ımmýndyq júıe jaqsy bola almaıtynyn bildirmeıdi,» - deıdi.
Indet órshimegenimen, el ekonomıkasyna úlken zaýal kelgen
Aýrýhanalarda vırýspen arpalysyp jatqandardyń seıilgenine qaramastan, Taılandtyń ekonomıkalyq jaǵdaıy kúrt quldyrap ketken.
Taılandtyq týrızm jáne sport mınıstriniń habarlaýynsha, týrızm arqyly ekonomıkasyn jaqsartyp otyrǵan bul el sáýir aıynan bastap, ishki reısterdi de toqtatýy saldarynan jyl sońynda kásiporyndar men qonaqúılerdiń 60 paıyzynan aırylýy múmkin. Dúnıejúzilik bank 2020 jyly 8 mıllıonnan astam taılandtyq tabysynan aırylatynyn habarlaǵan.
Jaǵdaı bir qalypqa túskendikten, mektepter ashylyp, balalar betperde taǵyp sabaqqa bara bastaǵan. Sondaı-aq kelgen týrıster vırýs tasymaldaýy múmkin ekendigine qaramastan, Taıland búginde shet elden qonaq qabyldaýdy bastap qoıǵan.
Álemdik deńgeıdegi globalıster men ınvestorlar erekshe baǵalaıtyn Vetnam da indetti ońaı eńsergen. 100 mıllıonǵa jýyq halqy bar bul memleket aqpan aıynda, vırýstyń taralýy qatty órshigen alǵashqy sátterinde-aq óz shekaralaryn jaýyp qoıǵan. Bul turǵyda Vetnam indet taralymy bastalǵan Qytaıdan da erterek áreket etken. Samsung sekildi ońtústikkoreıalyq alpaýyt kompanııalarǵa shıkizattyń syrttan kelýin tejeıtindigine qaramastan, birpartııaly Vetnam bıligi syrtqy qatynasty qatań túrde toqtatýdy buıyrǵan. Nátıjesinde bul el osy jyly JIÓ ónimi ósýi múmkin az ǵana memleketterdiń qataryna kirip otyr.
Vetnamdardy mádenıettiligi vırýstan qorǵaǵan syńaıly
Vetnamdaǵy Qazaqstan elshisi Erlan Baıjanov Facebook paraqshasynda Vetnamnyń indetti qalaı tez jeńýge sep boǵlan birneshe faktordy atap ótedi:
- Birinshiden, vetnamdyqtar sanıtarlyq-epıdemıologııalyq jaǵdaıdy saqtaı aldy. Qytaımen kórshiles, qus tumaýy nemese atıpııalyq pnevmonııa sııaqty aýrýlar týraly jańalyqtar mezgil-mezgilimen keletin vetnamdyqtar osy qyzmetti barynsha nyǵaıta alǵan. 2003 jyly olar SARS-COV dep atalatyn atıpııalyq pnevmonııanyń órshýine qarsy tájirıbe jınaqtady. Sol kezde 68 adam aýyrǵan bolatyn, áıtse de, Vetnam tıimdi ınfekııalyq baqylaýdy qamtamasyz ete otyryp, eń birinshi bolyp aýrýdy eńsere aldy.
- Ekinshi faktor medıınaǵa emes, jergilikti qoǵamdastyqtyń áleýmettik uıymdaryna baılanysty. Vetnamda ejelgi zamannan beri "starosta" ınstıtýty saqtalǵan. Ár aýylda, okrýgte, qalalyq kvartalda turǵyndardyń kúndelikti tirshiligindegi barlyq máselelerdi sheshýge qatysatyn jáne barlyq isterden habardar qurmetti adam, aqsaqal bar. Budan bólek, tártipti qadaǵalaıtyn mundaı starostalar qoǵamdyq qaýipsizdik organdarynyń shtatynda esepte turady.
Dál osy adamdardyń arqasynda (bul qoǵamdyq ózin-ózi basqarý júıesiniń mańyzdy elementi) ınfekııalanǵan azamattar ǵana emes, olarmen baılanysta bolǵan adamdardyń barlyǵy da tez anyqtalyp, oqshaýlandy.
Elshiniń aıtýynsha vırýsty joıýǵa áser etken úshinshi faktor – vırýs tasymaldaýshylardy qatań oqshaýlap, aýmaqtardy zararsyzdandyrǵan Qoǵamdyq qaýipsizdik mınıstriliginiń qurylymdarynyń qýattylyǵy, tórtinshi kezekte – tártip, sana, ózin-ózi baqylaý sııaqty qasıetterdi qamtıtyn vetnamdyqtardyń mentalıteti, al besinshisi – Vetnamda epıdemııaǵa qarsy resýrstarmen barynsha qamtamasyz etilgen. E. Baıjanov osy faktorlardy aıta kelip: «Soǵysqa daıyndalǵandaı» daıyndyq ekenine senimdimin. Qandaı jaǵdaıda da kez kelgen qorǵanys quraldary men preparattardy dárihanalardan satyp alýǵa bolady, al betperdeni emhanalar men sýpermarketter tegin taratady,» - deıdi.
Aıjan QURMANBAI,
"Adyrna" ulttyq portaly.
