Sonymen Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senaty depýtattarynyń saılaýy 2020 jylǵy 12 tamyzda ótetin boldy. Buǵan deıin de talaı saılaýdy ótkizip, kózi úırengen halyq bul dúbirge sonshalyqty mańyz berip otyrǵan joq. Nege? Munyń birneshe sebebi bar.
Birinshiden, keleshekte Elordaǵa keletin 17 senatordy halyq saılamaıdy, olardyń kandıdatýrasyna aımaqta máslıhat depýtattary daýys beredi. Biraq zańdylyqqa sáıkes, máslıhat depýtattaryna kezinde halyqtyń ózi tańdaý jasaǵan. Sondyqtan daýys beretin máslıhat depýtattary halyqtyń adamy bolyp esepteledi. Zańdyq qısyny da solaı.
Ekinshiden, ókilettik merzimi bitken senatorlardyń barlyǵy da 2014 jyldan beri, 6 jyl boıy parlament qabyrǵasynda otyrdy. Zań qabyldady. Halyqpen kezdesti. Endi ókilettilik merzimi bitti.
Úshinshiden, alty jyl boıy jalaqysy joǵary bolyp, memlekettik jeńildikti paıdalanǵan senatorlardyń barlyǵy jyl qusyndaı jyly ornyna qaıtyp kele me? Bul eń sheshýshi másele jáne kópshilikti de tolǵandyryp otyrǵan basty saýal.
Tórtinshiden, naqty tańdaý 12 tamyzda jasalady. Biraq 1995 jylǵy 28 qyrkúıektegi Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýııalyq zańynyń 69 babyna sáıkes Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtattary ókilettikteriniń konstıtýııalyq merzimi 2020 jylǵy qazan aıynda aıaqtalady. Sondyqtan búgingi 17 senator áli de aldaǵy bir-eki aıda
memlekettiń tıisti jeńildigin paıdalana alady. Eń bir qyzyǵy, 17 depýtattyń ishinde parlament qabyrǵasynda bir-aq jyl otyrǵan senator bar. Ol – 2019 jyly Shymkent qalasynan Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senatynyń depýtattyǵyna saılanǵan Aıgúl Jarylqasynqyzy Qapbarova. Mamandyǵy –jýrnalıst. Depýtattyq mandatty ustap, tósbelgini bir-aq jyl omyraýyna taqqan Aıgúl Jarylqasynqyzy baıyrǵy mamandyǵyna qaıta bara ma, álde halyqtyń joǵyn izdep, qaıtadan parlament qabyrǵasyna kele me? Ol jaǵy áli málimsiz. Desek te, ókilettiligi aıaqtalǵan 17-niń ishinde qaıtadan «jyly ornyna» kelgisi keletinderi baıqalyp qaldy. Qaraǵandy oblysynan saılanǵan Sergeı Ershov aldaǵy Senat saılaýyna qaıtadan túsetinin málimdedi.
Biraq eń basty saýal mynaǵan kelip tireledi: 12 tamyz kúni kimder basym daýys alýy múmkin?
Pikirler ártúrli. Desek te, másele mynada: Prezıdent ákimshiligi men aımaqtyq ákimshilik kimderge senim artyp, tańdaý jasaıdy, solarǵa máslıhat depýtattary daýys beredi. Keıbireýlerdi kópshilikke kóz etip kórsetý úshin ákimdik ádeıi negizgi kandıdatqa básekeles retinde qoıýy múmkin.
Biraq senatorlyqtan ketip bara jatqan 17 senatordyń kópshiligi zeınetker jasyndaǵy azamattar. Eń jasy 45-te. Ol – Shymkentten saılanǵan Aıgúl Jarylqasynqyzy Qapbarova. Eń úlkeni -qyzylordalyq Bekmyrza Elamanov pen almatylyq Tóleýbek Muqashev, ekeýiniń de jasy - 70-te. Al qalǵandary – 57 men 70 jastyń aralyǵynda. Demek, munan shyǵatyn tujyrym: qarttyqqa bet alǵan zeınetker-depýtattardyń basym bóligi qaıtadan senator bola almaıdy. Óıtkeni qalaı aıtqanda da, joǵary bılik keıingi kezde kóp talqylanǵan qoǵamdyq pikirdi eskerýi tıis. Ol –shal-shaýqandardy parlamentke jolatpaý máselesi. Eger kóp talqysyn bılik eskerer bolsa, buryn qyzmetten túsip qalǵan atqaminerlerge emes, búgingi Toqaev komandasy orta jastaǵy azamattarǵa senim artýy tıis. Onyń ústine keıingi kezde aımaqta oblys ákiminiń áleýmettik, ekonomıkalyq jáne ıdeologııalyq salasyn basqarýǵa jastar kelip jatyr. Demek, senatorlar da osy saılaýda «jasarýy» tıis. Sonymen...
Senatqa keletin 17 senator kimder bolýy múmkin?
- Tikeleı Prezıdent taǵaıyndaǵandyqtan oblys ákimderi senator bola almaıdy. Olarǵa ákimdik kreslo artyq.
- Demek, tańdaý oblys ákimdikteriniń orynbasarlaryna túsedi. Qazirdiń ózinde ońtústiktegi eki aımaqta orynbasar bolyp qyzmet istegen eki azamat senatorlyqqa usynyldy degen aqparat bar.
- Oblystyq ákimdiktiń apparat basshylary men máslıhat hatshylary da senatorlyqtan dámeli. Óıtkeni buǵan deıingi basqarý jáne saılaý tájirıbesine qarasaq, mundaı laýazymynda bolǵan depýtattar barshylyq.
- Aımaqqa esimi belgili jáne jergilikti bılikte abyroıly qyzmet atqarǵan atqaminerler de senatorlyqqa usynylýy yqtımal.
- Óńir ekonomıkasyna orasan zor ınvestıııa quıyp, qazynaǵa úlken mólsherde salyq tólep, jergilikti jurtty jumyspen qamtamasyz etip otyrǵan belgili kásipkerlerdiń kandıdatýrasy da buǵan laıyqty.
- Sondaı-aq ókilettilgi aıaqtalyp jatqan 17 senatordyń birnesheýi qaıtadan senatqa keledi degen boljam bar.
- Al respýblıkalyq mańyzy bar úsh qalada tanymal fıgýralar jeterlik. Tipti joǵary oqý oryndarynyń rektorlardyń biri usynylyp jatsa, bul artyq emes. Bul úsh megapolıste tańdaý kóp.
Degenmen bárin de ýaqyt kórseter. Biraq aqıqaty, Májilistiń jibergen zań jobalaryn qaıta-qaıta súzgiden ótkizip otyratyn Senatqa endi jańasha oılaıtyn, ultjandy tulǵalar kerek bop tur...
Erkin QALDAN
