Ótken aptanyń basty oqıǵalarynyń biri Qasym-Jomart Toqaevtyń beıbit jınalystar, saılaý jáne saıası partııalar týraly zańdarǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly birden úsh zańnamalyq aktige qol qoıýy boldy.
Saılaý jáne saıası partııalar týraly zańdar áıelder men jastar úshin mindetti 30 paıyzdyq kvotany jáne saıası partııalardy tirkeý úshin shekti eki ese 40 myńnan 20 myń múshege deıin tómendetýdi kózdeıdi. Osyǵan oraı biz búgingi tańda óz partııalaryn qurý úshin jumys istep júrgen tulǵalarǵa tikeleı júginýge tyrystyq, biraq ázirge sátsiz. Olar zańnamalyq jańalyqtarǵa baılanysty qalaı áreket etti jáne Qazaqstandaǵy saılaý jáne partııalyq júıelerdi jaqsartý úshin óz tarapynan ne usyna alady?
"Partııany tirkeý múmkin emes"
Toǵjan QOJALIEVA, Haq qozǵalysynyń kóshbasshysy, "Halyqqa adal qyzmet" jańa saıası partııasyn qurýdyń bastamashysy:
- Tike aıtaıyn: partııadaǵy múshe sanyn azaıtý týraly norma ony tirkeýge esh áser etpeıdi. 40 myń nemese 20 myń asa bir ról oınamaıdy. Qazaqstan egemendik alǵan jyldardaǵydaı shekti 5 myńǵa, tipti, 3 myńǵa deıin túsirse, bul lıberılızaııalaýǵa qaraı jasalǵan naqty qadam bolar edi. Mysal retinde Reseıdi keltirýge bolady, onda 180 mıllıon turǵynǵa partııany tirkeý úshin onyń tek 500 múshesiniń derekterin, Quryltaı sezin ótkizý úshin - tek júz adamnyń qatysýyn usyný jetkilikti. Al bizde sez ótkizý úshin kem degende myń delegat kerek. Sondyqtan azamattyq qoǵam partııalyq qurylystyń otandyq júıesinde is júzinde eshteńe ózgergen joq dep sanaıdy.
Meniń usynysym: Saıası partııany tirkeýdi bastaý úshin 2019 jyldyń 20 maýsymyna deıingideı 10 adamnan turatyn bastamashyl topty shaqyrý jetkilikti dep sanaımyn. Ádilet mınıstrligine onlaın-habarlama berý. 100 delegattyń qatysýymen sez shaqyrý, jarǵyny, baǵdarlamasyn, basqarýshy organdardy bekitý, qujattardy tirkeýge berý. Al sodan keıin 5 myń nemese 3 myń adamnan kem emes partııa sany týraly mindettemeni óz moınyna alý kerek.
Óńirlerde usynysqa qatysty sharttardy ońaılatý qajet. Bizdiń aqparattandyrý ǵasyrynda mundaı qajettilik áli de ózekti emes. Bıznes jáne korporatıvtik sektorlarda da qyzmet júrgizý tájirıbesi kórsetkendeı, búkil Qazaqstan boıynsha el aralap, betpe-bet qarym-qatynas jasaý mindetti emes. Sonymen qatar, óńirlerde fılıaldardy ashý jáne ustaý úlken qarjylyq shyǵyndardy talap etedi. Bizdiń esepteýimiz boıynsha qoldanystaǵy zańnyń talaptaryn oryndaý úshin árbir partııa fılıaldyq jelini ustaýǵa (tipti, belsendi qyzmetti júzege asyrmaı) aı saıyn keminde 20 mln. teńge jumsaýy tıis. Bul kez kelgen qoǵamdyq kommerııalyq emes uıym úshin alynbaıtyn soma.
Partııalardy qarjylandyrý múmkindikteri turǵysynan da zańdy qaıta qaraý qajet. Qazirgi ýaqytta ol múshelik jarnalar men memgranttardan basqa kez kelgen qarjylandyrýǵa tyıym salady. Osylaısha, aprıorı partııalary bılik tarapynan olarǵa adaldyqqa táýeldi bolýǵa májbúr bolǵan jaǵdaıda qoıylǵan. Bul degenimiz kez kelgen saıası uıym kúrdeli materıaldyq qıyndyqtarǵa tap bolady degen sóz,-deıdi qozǵalys kóshbasshysy.
"Bul zań olıgarhtarǵa arnalyp jazylǵan sııaqty"
Sanavar ZAKIROVA, azamattyq belsendi, "Bizdiń quqyq" tirkelmegen partııasynnyń bastamashysy:
-Biz engizilgen ózgerister men tolyqtyrýlary mańyzdy dep sanamaımyz. Olar eshteńe ózgertpeıdi jáne partııalardy qurý proesin ońaılatpaıdy. Negizgi túzetý – bul saıası partııany tirkeý úshin sandyq kedergini 40-tan 20 myń adamǵa deıin tómendetý. Ony "progress" retinde usyndy, biraq shyn máninde on segiz mıllıon halqy bar Qazaqstan úshin bul san tym joǵary.
Salystyrý: Belorýssııada partııa qurý úshin 1000 adam jetkilikti, Reseıde – 500, Qyrǵyzstanda – jalpy 10 adam. Nege bizde kóp? Eger shekti tym quryǵanda 3 myńǵa deıin tómendetse, onda bul tirkeý rásimin jeńildetedi, ári jańa partııalardyń paıda bolýyn uzaq kúttirmeıdi. Biraq bul bılik oǵan áli daıyn emes sııaqty.
Onyń shynaıy básekege arnalyp jasalmaǵany oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń jáne astananyń úshten ekisinen 1000 adamnyń qatysýymen quryltaı ótkizý týraly talaptyń ózgermeýi osyny rastaıdy. Mundaı talapty is júzinde oryndaý múmkin emes. Ony bylaı túsindirýge bolady:
Birinshiden, siz Qazaqstannyń birde-bir qalasynda 1000 adamǵa arnalǵan úı-jaı taba almaısyz. 2019 jyldyń naýryz aıynda biz sezd ótkizý úshin osyndaı zaldy izdedik, biraq tek meıramhana (ıeleri ústelder shyǵarýǵa jáne oryndyqtar qoıýǵa kelisti) tabyldy.
Ekinshiden, myń adamǵa degen sannyń ózi durys emes. Men "Nur Otan" partııasynyń sezderin ótkizý tájirıbesin arnaıy zerdeledim, biraq olar tek 500-600 adamdy jınaıtyn bolyp shyqty...
Úshinshiden, óńirlerdiń úshten ekisinen turatyn adamdardyń qatysýyn qamtamasyz etý múmkin emes. Árkim óz qaltasynan shyǵaryp, basqa qalaǵa sezge barýǵa múmkinshiligi joq (jol júrý, turý, tamaqtaný). Eger bir qaladan 1000 adamdy jınaýǵa ruqsat etse, onda bul basqasha jaǵdaı.
Jalpy, bul zań olıgarhtarǵa arnalyp jazylǵandyǵy seziledi. Qarapaıym azamattarǵa mundaı jaǵdaıda partııa qurý múmkin emes - tym kóp kedergiler jáne tym kúrdeli tirkeý rásimi. "Nur Otan" partııasy 20 jyl boıy partııa alańynda monopolıst bolyp qala beredi.
Shyn máninde, "Partııalar týraly" zańǵa eleýli túzetýler engizilmeýin osymen túsindirýge bolady.
"Bizdi partııalyq alańǵa jibermeý úshin, mıllıon syltaý tabady"
Baqytjan Kópbaev, kásipker, "Qazaqstandyq ınternaıonalıster qoǵamy" RQB-nyń tóraǵasy, Internaıonaldyq partııa qurýdyń bastamashysy:
-Mańyzdy emes, sandyq shegi – 20 myń nemese 40 myń. Men erteń kóshege shyǵyp, ústel qoıyp, birneshe kún ishinde qajetti qol jınaı alamyn (saılaýǵa qatysyp, qalaı jasalatynyn bilemin). Másele basqada. "Nur Otan" partııasy ákimshilik resýrsyn paıdalanbaı, bizben básekege barýǵa daıyn ba? Joq! Senimdimin. Uzaq ýaqyt boıy maǵan jáne meniń áriptesterime qaýipsizdik qyzmetkerleri qysym kórsetip keledi, ony meniń partııa uıymdastyrýǵa degen umtylysymmen jáne "Nur Otannyń" buǵan kónbeýimen baılanystyramyn. Men,tipti, jobamyzǵa zııan tıgizbeý úshin áleýmettik jelilerdegi belsendiligimdi qysqartýǵa májbúr boldym...
Maqtanǵandaı kórinýim múmkin, bizdiń ınternaıonaldyq partııa sátti tirkelgen jaǵdaıda "Nur Otanmen" básekelesýi ábden múmkin. Birinshiden, sandyq jaǵynan: qazirgi ýaqytta bizdiń ınternaıonalıster qozǵalysynda (biz ony eki jylǵy kúrestiń arqasynda tirkedik) 14 myńǵa jýyq naqty músheler bar, bul tek basy ǵana. Ekinshiden, biz yńǵaısyz máselelerdi kóterip, olardy qorǵaıtynymyzdy jaqsy túsinedi. Áıtpese, partııa qurýdyń máni qandaı?!
Al qazir ne? QKHP-ny qarańyz. Búgingi tańda óz pozıııasy men anyq ıdeologııasy bar eldegi jalǵyz laıyqty partııa dep esepteımin. Biraq onyń quqyqtary men múmkindikteri shekteýli. QKHP OK hatshysy Aıqyn Qońyrov – óte saýatty jáne harızmaly saıasatker, kóptegen saýaldar joldaıdy, alaıda olardyń biren-sarany ǵana qaralady. Kóp jaǵdaıda jaýap berýge tyryspaıdy...
Sondyqtan engizilgen ózgerister – bul tek kózboıaýshylyq. Tipti, bılik Reseıdegi sııaqty 500 adamǵa deıin shekteýdi qysqartsa da, bizdi partııa alańyna jibermeý úshin mıllıon syltaý tabady.
Maqalany centrasia.org. saıtynan aýdarma jasaǵan Aǵyn AIDYN.
