وتكەن اپتانىڭ باستى وقيعالارىنىڭ ءبىرى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بەيبىت جينالىستار، سايلاۋ جانە ساياسي پارتيالار تۋرالى زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى بىردەن ءۇش زاڭنامالىق اكتىگە قول قويۋى بولدى.
سايلاۋ جانە ساياسي پارتيالار تۋرالى زاڭدار ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن مىندەتتى 30 پايىزدىق كۆوتانى جانە ساياسي پارتيالاردى تىركەۋ ءۇشىن شەكتى ەكى ەسە 40 مىڭنان 20 مىڭ مۇشەگە دەيىن تومەندەتۋدى كوزدەيدى. وسىعان وراي ءبىز بۇگىنگى تاڭدا ءوز پارتيالارىن قۇرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جۇرگەن تۇلعالارعا تىكەلەي جۇگىنۋگە تىرىستىق، بىراق ازىرگە ءساتسىز. ولار زاڭنامالىق جاڭالىقتارعا بايلانىستى قالاي ارەكەت ەتتى جانە قازاقستانداعى سايلاۋ جانە پارتيالىق جۇيەلەردى جاقسارتۋ ءۇشىن ءوز تاراپىنان نە ۇسىنا الادى؟
"پارتيانى تىركەۋ مۇمكىن ەمەس"
توعجان قوجاليەۆا، Haq قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىسى، "حالىققا ادال قىزمەت" جاڭا ساياسي پارتياسىن قۇرۋدىڭ باستاماشىسى:
- تىكە ايتايىن: پارتياداعى مۇشە سانىن ازايتۋ تۋرالى نورما ونى تىركەۋگە ەش اسەر ەتپەيدى. 40 مىڭ نەمەسە 20 مىڭ اسا ءبىر ءرول وينامايدى. قازاقستان ەگەمەندىك العان جىلدارداعىداي شەكتى 5 مىڭعا، ءتىپتى، 3 مىڭعا دەيىن تۇسىرسە، بۇل ليبەريليزاتسيالاۋعا قاراي جاسالعان ناقتى قادام بولار ەدى. مىسال رەتىندە رەسەيدى كەلتىرۋگە بولادى، وندا 180 ميلليون تۇرعىنعا پارتيانى تىركەۋ ءۇشىن ونىڭ تەك 500 مۇشەسىنىڭ دەرەكتەرىن، قۇرىلتاي سەزىن وتكىزۋ ءۇشىن - تەك ءجۇز ادامنىڭ قاتىسۋىن ۇسىنۋ جەتكىلىكتى. ال بىزدە سەز وتكىزۋ ءۇشىن كەم دەگەندە مىڭ دەلەگات كەرەك. سوندىقتان ازاماتتىق قوعام پارتيالىق قۇرىلىستىڭ وتاندىق جۇيەسىندە ءىس جۇزىندە ەشتەڭە وزگەرگەن جوق دەپ سانايدى.
مەنىڭ ۇسىنىسىم: ساياسي پارتيانى تىركەۋدى باستاۋ ءۇشىن 2019 جىلدىڭ 20 ماۋسىمىنا دەيىنگىدەي 10 ادامنان تۇراتىن باستاماشىل توپتى شاقىرۋ جەتكىلىكتى دەپ سانايمىن. ادىلەت مينيسترلىگىنە ونلاين-حابارلاما بەرۋ. 100 دەلەگاتتىڭ قاتىسۋىمەن سەز شاقىرۋ، جارعىنى، باعدارلاماسىن، باسقارۋشى ورگانداردى بەكىتۋ، قۇجاتتاردى تىركەۋگە بەرۋ. ال سودان كەيىن 5 مىڭ نەمەسە 3 مىڭ ادامنان كەم ەمەس پارتيا سانى تۋرالى مىندەتتەمەنى ءوز موينىنا الۋ كەرەك.
وڭىرلەردە ۇسىنىسقا قاتىستى شارتتاردى وڭايلاتۋ قاجەت. ءبىزدىڭ اقپاراتتاندىرۋ عاسىرىندا مۇنداي قاجەتتىلىك ءالى دە وزەكتى ەمەس. بيزنەس جانە كورپوراتيۆتىك سەكتورلاردا دا قىزمەت جۇرگىزۋ تاجىريبەسى كورسەتكەندەي، بۇكىل قازاقستان بويىنشا ەل ارالاپ، بەتپە-بەت قارىم-قاتىناس جاساۋ مىندەتتى ەمەس. سونىمەن قاتار، وڭىرلەردە فيليالداردى اشۋ جانە ۇستاۋ ۇلكەن قارجىلىق شىعىنداردى تالاپ ەتەدى. ءبىزدىڭ ەسەپتەۋىمىز بويىنشا قولدانىستاعى زاڭنىڭ تالاپتارىن ورىنداۋ ءۇشىن ءاربىر پارتيا فيليالدىق جەلىنى ۇستاۋعا ء(تىپتى، بەلسەندى قىزمەتتى جۇزەگە اسىرماي) اي سايىن كەمىندە 20 ملن. تەڭگە جۇمساۋى ءتيىس. بۇل كەز كەلگەن قوعامدىق كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم ءۇشىن الىنبايتىن سوما.
پارتيالاردى قارجىلاندىرۋ مۇمكىندىكتەرى تۇرعىسىنان دا زاڭدى قايتا قاراۋ قاجەت. قازىرگى ۋاقىتتا ول مۇشەلىك جارنالار مەن مەمگرانتتاردان باسقا كەز كەلگەن قارجىلاندىرۋعا تىيىم سالادى. وسىلايشا، اپريوري پارتيالارى بيلىك تاراپىنان ولارعا ادالدىققا تاۋەلدى بولۋعا ءماجبۇر بولعان جاعدايدا قويىلعان. بۇل دەگەنىمىز كەز كەلگەن ساياسي ۇيىم كۇردەلى ماتەريالدىق قيىندىقتارعا تاپ بولادى دەگەن ءسوز،-دەيدى قوزعالىس كوشباسشىسى.
"بۇل زاڭ وليگارحتارعا ارنالىپ جازىلعان سياقتى"
ساناۆار زاكيروۆا، ازاماتتىق بەلسەندى، ء"بىزدىڭ قۇقىق" تىركەلمەگەن پارتياسىننىڭ باستاماشىسى:
-ءبىز ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلارى ماڭىزدى دەپ سانامايمىز. ولار ەشتەڭە وزگەرتپەيدى جانە پارتيالاردى قۇرۋ پروتسەسىن وڭايلاتپايدى. نەگىزگى تۇزەتۋ – بۇل ساياسي پارتيانى تىركەۋ ءۇشىن ساندىق كەدەرگىنى 40-تان 20 مىڭ ادامعا دەيىن تومەندەتۋ. ونى "پروگرەسس" رەتىندە ۇسىندى، بىراق شىن مانىندە ون سەگىز ميلليون حالقى بار قازاقستان ءۇشىن بۇل سان تىم جوعارى.
سالىستىرۋ: بەلورۋسسيادا پارتيا قۇرۋ ءۇشىن 1000 ادام جەتكىلىكتى، رەسەيدە – 500, قىرعىزستاندا – جالپى 10 ادام. نەگە بىزدە كوپ؟ ەگەر شەكتى تىم قۇرىعاندا 3 مىڭعا دەيىن تومەندەتسە، وندا بۇل تىركەۋ ءراسىمىن جەڭىلدەتەدى، ءارى جاڭا پارتيالاردىڭ پايدا بولۋىن ۇزاق كۇتتىرمەيدى. بىراق بۇل بيلىك وعان ءالى دايىن ەمەس سياقتى.
ونىڭ شىنايى باسەكەگە ارنالىپ جاسالماعانى وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ جانە استانانىڭ ۇشتەن ەكىسىنەن 1000 ادامنىڭ قاتىسۋىمەن قۇرىلتاي وتكىزۋ تۋرالى تالاپتىڭ وزگەرمەۋى وسىنى راستايدى. مۇنداي تالاپتى ءىس جۇزىندە ورىنداۋ مۇمكىن ەمەس. ونى بىلاي تۇسىندىرۋگە بولادى:
بىرىنشىدەن، ءسىز قازاقستاننىڭ بىردە-ءبىر قالاسىندا 1000 ادامعا ارنالعان ءۇي-جاي تابا المايسىز. 2019 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا ءبىز سەزد وتكىزۋ ءۇشىن وسىنداي زالدى ىزدەدىك، بىراق تەك مەيرامحانا (يەلەرى ۇستەلدەر شىعارۋعا جانە ورىندىقتار قويۋعا كەلىستى) تابىلدى.
ەكىنشىدەن، مىڭ ادامعا دەگەن ساننىڭ ءوزى دۇرىس ەمەس. مەن "نۇر وتان" پارتياسىنىڭ سەزدەرىن وتكىزۋ تاجىريبەسىن ارنايى زەردەلەدىم، بىراق ولار تەك 500-600 ادامدى جينايتىن بولىپ شىقتى...
ۇشىنشىدەن، وڭىرلەردىڭ ۇشتەن ەكىسىنەن تۇراتىن ادامداردىڭ قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەس. اركىم ءوز قالتاسىنان شىعارىپ، باسقا قالاعا سەزگە بارۋعا مۇمكىنشىلىگى جوق (جول ءجۇرۋ، تۇرۋ، تاماقتانۋ). ەگەر ءبىر قالادان 1000 ادامدى جيناۋعا رۇقسات ەتسە، وندا بۇل باسقاشا جاعداي.
جالپى، بۇل زاڭ وليگارحتارعا ارنالىپ جازىلعاندىعى سەزىلەدى. قاراپايىم ازاماتتارعا مۇنداي جاعدايدا پارتيا قۇرۋ مۇمكىن ەمەس - تىم كوپ كەدەرگىلەر جانە تىم كۇردەلى تىركەۋ ءراسىمى. "نۇر وتان" پارتياسى 20 جىل بويى پارتيا الاڭىندا مونوپوليست بولىپ قالا بەرەدى.
شىن مانىندە، "پارتيالار تۋرالى" زاڭعا ەلەۋلى تۇزەتۋلەر ەنگىزىلمەۋىن وسىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى.
ء"بىزدى پارتيالىق الاڭعا جىبەرمەۋ ءۇشىن، ميلليون سىلتاۋ تابادى"
باقىتجان كوپباەۆ، كاسىپكەر، "قازاقستاندىق ينتەرناتسيوناليستەر قوعامى" رقب-نىڭ توراعاسى، ينتەرناتسيونالدىق پارتيا قۇرۋدىڭ باستاماشىسى:
-ماڭىزدى ەمەس، ساندىق شەگى – 20 مىڭ نەمەسە 40 مىڭ. مەن ەرتەڭ كوشەگە شىعىپ، ۇستەل قويىپ، بىرنەشە كۇن ىشىندە قاجەتتى قول جيناي الامىن (سايلاۋعا قاتىسىپ، قالاي جاسالاتىنىن بىلەمىن). ماسەلە باسقادا. "نۇر وتان" پارتياسى اكىمشىلىك رەسۋرسىن پايدالانباي، بىزبەن باسەكەگە بارۋعا دايىن با؟ جوق! سەنىمدىمىن. ۇزاق ۋاقىت بويى ماعان جانە مەنىڭ ارىپتەستەرىمە قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى قىسىم كورسەتىپ كەلەدى، ونى مەنىڭ پارتيا ۇيىمداستىرۋعا دەگەن ۇمتىلىسىممەن جانە "نۇر وتاننىڭ" بۇعان كونبەۋىمەن بايلانىستىرامىن. مەن،ءتىپتى، جوبامىزعا زيان تيگىزبەۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى بەلسەندىلىگىمدى قىسقارتۋعا ءماجبۇر بولدىم...
ماقتانعانداي كورىنۋىم مۇمكىن، ءبىزدىڭ ينتەرناتسيونالدىق پارتيا ءساتتى تىركەلگەن جاعدايدا "نۇر وتانمەن" باسەكەلەسۋى ابدەن مۇمكىن. بىرىنشىدەن، ساندىق جاعىنان: قازىرگى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ ينتەرناتسيوناليستەر قوزعالىسىندا ء(بىز ونى ەكى جىلعى كۇرەستىڭ ارقاسىندا تىركەدىك) 14 مىڭعا جۋىق ناقتى مۇشەلەر بار، بۇل تەك باسى عانا. ەكىنشىدەن، ءبىز ىڭعايسىز ماسەلەلەردى كوتەرىپ، ولاردى قورعايتىنىمىزدى جاقسى تۇسىنەدى. ايتپەسە، پارتيا قۇرۋدىڭ ءمانى قانداي؟!
ال قازىر نە؟ قكحپ-نى قاراڭىز. بۇگىنگى تاڭدا ءوز پوزيتسياسى مەن انىق يدەولوگياسى بار ەلدەگى جالعىز لايىقتى پارتيا دەپ ەسەپتەيمىن. بىراق ونىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى. قكحپ وك حاتشىسى ايقىن قوڭىروۆ – وتە ساۋاتتى جانە حاريزمالى ساياساتكەر، كوپتەگەن ساۋالدار جولدايدى، الايدا ولاردىڭ بىرەن-سارانى عانا قارالادى. كوپ جاعدايدا جاۋاپ بەرۋگە تىرىسپايدى...
سوندىقتان ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر – بۇل تەك كوزبوياۋشىلىق. ءتىپتى، بيلىك رەسەيدەگى سياقتى 500 ادامعا دەيىن شەكتەۋدى قىسقارتسا دا، ءبىزدى پارتيا الاڭىنا جىبەرمەۋ ءۇشىن ميلليون سىلتاۋ تابادى.
ماقالانى centrasia.org. سايتىنان اۋدارما جاساعان اعىن ايدىن.
