( Qordaıdaǵy qaqtyǵys)
Qazaq qashannan el basyna kún týǵanda jumyla judyryqtaı bir týdyń astyna birige bilgen uly halyq. Ejelden qazaq qonaǵyn tórge shyǵarsa da tóbesine shyǵarmaǵan. Jer betinde rýhy ór,táni bekem qaısar bir ult bolsa ol qazaq dep bilsin. Iıa, Qazaqstan kópultty memleket. Biraq osy uly dalada ejelden beri ómir súrip kele jatqan ata -babalarymyz, týǵan jerdiń árbir oı-shuqyry úshin qanyn tógip, janyn qıǵan. Osynsham keń baıtaq jerdi jaýlarynan qorǵap, din aman-saqtap alyp qalyp búgingi urpaqqa tabys etken sol batyr da bahadúr babalarymyzdyń aldynda taǵzym etýimiz kerek. Qazaqstanǵa aldymen reseıden sonaý 1914 jyldary jer qonystanýshylar kelip kirdi. Sodan keıin, 1945 jyldara málimet boıynsha 2mln 464 myń adam deportaııalaný arqyly kelip kirgen. Uly Otan soǵysy aıaqtalǵan kezderi kóship kelýshiler tasqyny eseleı túsken. Mysaly, keıbir derekter boıynsha 1897 jyly qazaqtyń sany 85% bolsa,1962 jyldary bul san 29% paıyzǵa azaıǵan eken.
Sonaý soǵys bastalǵan jyldary Reseıdiń Edil jaǵalaýynan 360 myń nemister kóshilirip alyp kelip, sol ata-babamyzdyń jerine nemister avtonomııasyn qurmaqshy bolǵanda namysshyl qazaq eli atqa qonyp, eldiń tutastyǵyn saqtap alyp qalǵan eken. Mine, bul keshegi kúngi tarıh. Qazaq eshbir ultqa zorlyq-zombylyq jasamaǵan beıbit jatqan halyq. Qaz daýysty Qazybek bıdiń qalmaq qońtaıshysyna aıtqany : «Biz qazaq degen ózińizdeı mal baqqan elmiz,eshkimge soqtyqpaı jaı jatqan elmiz. Elimizden qut- bereke qashpasyn dep, jerimizdiń shetinen jaý baspasyn dep, naızamyzǵa úki taqqan elmiz. Eshbir dushpan basynbaǵan elimiz, basymyzdan sóz asyrmaǵan elmiz. Dosymyzdy saqtaı bilgen elmiz, dám-tuzymyzdy aqtaı bilgen elmiz. Asqaqtaǵan han bolsa, han ordasyna taptaı bilgen elmiz. Atadan ul týsa, qul bolyp týmaıdy, anadan qyz týsa kúń bolamyn dep týmaıdy. Ul men qyzdy qamatyp otyra almaıtyn elmiz. Sen qalmaq bolsań, biz qazaq qarpysqaly kelgenbiz, sen temir bolsań, men kómir-eritkeli kelgenbiz. Qazaq , qalmaq balasy tabysqaly kelgenbiz. Maǵan tanys saǵan jat jerde tanysqaly kelgenbiz. Tabysýǵa kónbeseń, shabysqaly kelgenbiz. Sen qabylan da men arystan, alysqaly kelgenbiz. Jańa úıretken jas tulparmyn-jarysqaly kelgebiz, tutqyr sary jelimmin-jabysqaly kelgenbiz. Bitiser bolsańyńz jóndep bitimińizdi aıtyńyz, ne urystan jerińizdi aıtyńyz-degen eken. Aıbyndy qazaq eli kóziniń jasymen boıynan aqqan qanymen tarıh betterine jazdy.
Qazaqstanda búgin turyp jatqan 100 den asa ult pen ulystyń qazaq halqyna sirá ókpesi joq shyǵar. Bir ultty kemsitip, bir ultty kemitkeninin esitigen emespiz. Kóship kelgen-aýyp kelgen qanshama etnos ókilderin baýyryna basyp, sońǵy dámin aldyna jaıǵandyǵyn jaqsy bilemiz. Ózderi ash qalsa da qonaǵynynyń toq jatqanyny tileıtin qaıran qazaq osyndaı. Qazaqtyń osynshama meıirimdiligin, márttigin, úlken adamgershiligin, keıbir ult ókilderi asqandyqtan, toıynǵandyqtan óz paıdalaryna qoldanyp zulymdyq áreket jasaıtyndar joq emes. Mine búginde, sol qazaqtyń keńpeıildiligi, asqan qonaqjaılylyǵy ózine kesirin tıgizip jatqan sekildi. Qashannan qonaǵyn qudaıdaı syılaıtyn qazaq jurty eshqashanda ózge ulttyń jaǵasynan alyp soqtyqqan el emes. Alaıda keıingi jyldardaǵy el ishindegi ultaralyq jaǵdaılar kóńilge kúpti oı ákeledi. Mundaı jaǵdaılarǵa el bolyp toqtatyp, yntymaq, birilikke shaqyrýdyń mańyzy zor.
El ishinde ult aralyq dúrbeleńder týa qalsa, qashanda buǵyp qalmaı shaýyp jetip baratyn ol jeltoqsan oqıǵasyna qatysshýy qaıratkerler ekeninin esten shyǵarmaımyz. Syndarly sátte, sen tımeseń men tıme dep jatyp alýdy úlken qatelik dep biletin Patrıottyq qozǵalys «Jeltoqsan Aqıqaty» respýblıkalyq birlestigi qoǵamynyń qaıratty, qaısar batyrlary qazaq eline eshkimniń basynyp, tósteýine jol bermeıtin ulttyń janashyrlary.
Óıtkeni olar, 1986 jyly kommýnıstik rejımge qarsy turyp, alańdaǵy qantógiste erlik kórsetip, qandy oqıǵany basynan keshirgen qazaq jigitteri. Maǵjan Jumabaıuly aıtqandaı, arystandaı aıbatty, jolbarystaı qaıratty, qazaqtyń batyrlary. Jaqynda Qordaıda bolǵan qaqtyǵysty estigen boıda elimizdegi Patrıottyq qozǵalys «Jeltoqsan Aqıqaty» respýblıkalyq birelstigi qoǵamynyń tóraǵasy Bolat Qurymbaev pen músheleri Ermek Aıtýarov, Erbol Qydybaev , Murat Malaevtar ultjandy azamattar Jambyl oblysy Qordaıdaǵy dýngendermen qazaq baýyrlamyzdyń arasyndaǵy qaqtyǵys bolǵan eldi-mekenge baryp qaıtty. Masanshy, Sortóbe, Aýqatty aýyldarynda oryn alǵan jappaı qaqtyǵystyń zardabynan óz kózderimen kórip, jergilikti turǵyndardyń oqıǵaǵa qatysty oı-pikirlerin tyńdap qaıtqan jeltoqsan qaharmandarynyń óz túıgenderi bar edi. Patrıottyq qozǵalys «Jeltoqsan Aqıqaty»- » respýblıkalyq birelstigi qoǵamynyń músheleri sapar barysynda Qordaı aýdany ákimshiligi men Qarakemer aýylynyń turǵyndarymen kezdesip máseleniń mán-jaıyn bilip, jergilikti el-jurtty sabyrǵa shaqyrdy. Atalǵan jaǵdaı bılek jáne quqyqtyq organdary tarapynan ultaralyq qatynas máselesinde jiberilgen qatelikter bar ekenin anyqtady. Mysaly, elimizdegi barlyq dıasporalardyń memlekettik til-qazaq tilin megermeýi jáne olarǵa ondaı talaptyń qoıylmaýy –dıasporalardyń memlekettiń negizin qurýshy qazaq ultynyń ulttyq minezi men qundylyqtaryn jete bilmeýine, sonyń nátıjesinde-ózara syılastyqtyń bolmaýyna ushtasatanyn anyq kórsetip berdi. Bul memlekettegi, ásirese ıdeologııalyq saladaǵy jumystardyń álsiz, tipten múldem joq ekendiginiń belgisi. Bolashaqta múndaı oqıǵa qaıtalanbas úshin shoǵyrlana ornalasqan dıasporalar arasynda qazaq mádenıeti men ónerin, onyń salt-dástúrin dáripteıtin is-sharalardy meılinshe kóbeıtý qajet syńaıly.
Qazaqta "Aralaspasań jat bolarsyń" -degen sóz osyǵan kelip saıady. Endigi kezekte bul is-sharalarǵa óner adamdary men jazýshylardy, ánshiler men aqyndardy t.b qaıratkerlerdi kóbirek arlastyrý qajet sııaqty. Sonymen birge, qoǵamdyq uıymdar da osyndaı shılenisken jaǵdaıdy kóre otyryp, beı-jaı qalmaı belsene aralsýlary tıis. Jeltoqsandyqtar bul máseleni qoǵamdyq uıym retinde nazarda ustaımyz dep sheshiti. "Birlik qaıda barasyń dese-yntymaqqa baramyn,"- degen eken. El birligi-yntymaqta. Qazaqstan táýelsiz memleket. Onyń táýelsizidigine qaýip tóndiretin kez kelgen oqıǵalar men málimdemelerge jol joq. Árkim egemende Qazaqstan zańyn qurmetteýi kerek, zańdy oryndaýy kerek. Patrıottyq qozǵalys «Jeltoqsan Aqıqaty» respýblıkalyq birlestigi qoǵamynyń bul sapardan kóńilge túıip qaıtqandaǵy qortyndy sheshemi osy.. "Urys yrysty qashyrar, yntymaq halyqty asyrar" –degen dana halqymyz, endeshe yntymaǵyz berik bolsyn aǵaıyn.
Aqyn ORDABAIULY
"Adyrna" ulttyq portaly
