Qazaqstandaǵy qazirgi dinı jaǵdaı qalaı? Qandaı aǵymdar kúsh alyp tur, qandaı toptardan, adamdardan qaýiptenýge bolady? Osy jáne ózge de máseleler tóńireginde belgili dintanýshy Turarbek Qusaıynov bylaı dep oı tolǵaıdy:
Qazaqstandaǵy dinı ahýalǵa keletin bolsaq Qazaq qoǵamynda Saýdııalyq sáláfızmmen bastary bir qazanǵa sımaı Abaı,Shákárim t.b sııaqty tulǵalardyń atyn jamylyp otyrǵan shıǵalyq-sopylyq toptardyń eń qaýipti ekenin basa aıtqym keledi.
Mysaly Kemal Atatúriktiń progressıvti reformalaryna óte kóp qarsylyq kórsetken Osman halıfatynyń myńdaǵan sopylyq aǵymdary edi.
Kerek deseńiz 18 -ǵasyrdaǵy Osman halıfatynan bólinip shyqqan Saýd patshalyǵynyń negizin quraǵan Muhammed Abdýl Ýahhabtyń rýhanı ustazy ıbn Teımııa men ıbn Qaıım da sopylyqty nasıhattap "as sýfııa ýal fýhara" jáne "Madarıdjý Ssalıkın"
t.b degen fýndamentaldi dinı kitaptar jazǵan.Al táńirshilder týraly aıtar bolsaq Qazaqstan men Orta Azııada kóshpendi ata-babamyzdyń Islamǵa deıingi tabıǵatqa tabynǵan (ot,sý,kún,aı,jer t.b) panteıstik dúnıetanymdy agressıvti túrde nasıhattap jatqan qytaıshyl toptar ekeni de jasyryn emes. Sınkretti parsy mádenıetiniń ókili dıýana-mıssıoner (paıǵambar áýletinen mys ) qoja Ahmet Iassaýı keıbir shyǵystanýshylardyń pikirinshe shıǵalyq -sopylyq aǵymnyń múshesi ekeni de aıtylady. Qazaqstandaǵy múftııat ýaǵyzshylary men dintanýshylardyń aıtyp júrgenindeı sáláfızmniń baısaldy/radıkal túri bolmaıtyny sııaqty,sopylyq-shıǵalyq aǵymdardyń da jumsaq ıakı agressıvti formasy bolmaıdy.Oǵan dálel álemdegi terorrıstik uıymdar men ekstremıstik toptardyń barlyǵy derlik sopylyq tarıqattar .Mysaly atap aıtsaq ataqty Hasan al Banna qurǵan " musylman baýyrlary",Aıman az Zaýahırı basshylyq etken " Al Qaııda ýal djıhad"," Talıban"," Islam djıhady" ," Hamas"," Hızbýt-tahrır"," Tablıǵ jamaǵaty " taǵy da basqa ekstremıstik toptardyń 90 paıyzy sopylyq joldy ustanatyndar. Al Qazaq eline kelsek atyshýly sopy-zikirshiler uıymynyń basshysy Ismatýlla basqarǵan top belgili quqyqqorǵaýshy, ultshyl azamat Serikjan Biláshti qaralaýda aldyna jan salar emes.
Serikjan Biláshqa taǵylǵan aıyp boıynsha men Zaýresh Battalova tóraǵalyq etetin "parlamentarızmdi damytý qorynyń" atynan táýelsiz sarapshy retinde Qurandaǵy "jıhad" termınine usynysymdy jazba túrde usynǵam.
Taratyp aıtar bolsam, Qurandaǵy "jıhad "sózin burmalap qarýly soǵys ıakı ekstremıstik baǵytta paıdalanatyn álemdik din atyn jamylǵan terrorlyq uıymdar men ıslamofobtar . Al sol terrorshylardyń tápsir-túsinigin resmı prokýratýra men sot dálelge alyp Serikjandy sottaýy meni qatty tańǵaldyrdy.Qalaı desekte elimizdegi sáláfızm ıdeologııasy men sopylyq dinı-saıası aǵymdardyń Qazaqstan respýblıkasynyń zaıyrly ustanymdaryna sáıkes kelmeıtinin talaı ret baspasóz betterinde aıtyp júrmin.
Al endi shúkirshi-táýbeshil sopylardyń quqyqqorǵaýshy Serikjanǵa qarsy bul agressıvti jala men qaralaýdaǵy maqsaty qandaı?
Sopylardyń Serikjanǵa shúıligýiniń basty sebebi ulttyq jáne órkenıettik qarama qaıshylyqta ekenin qalyń jurtshylyq bile bermeıdi.Serikjan Bilásh "Alash" qaıratkerleriniń zaıyrly formadaǵy jádıdshildik dúnıetanymyn ustanady.Kezinde zaıyrly demokratııalyq prınıpterdi tý qylǵan jádıdshil Á.Bókeıhan, A.Baıtursynov, M.Shoqaı t.b sııaqty "Alash" arystaryna qarsy shyǵyp ,Qazaq eline baılanysty mańyzdy reformalarǵa sabotaj jasaǵan dástúrshil-qadımshil sopylar edi. Ómir aǵysy men tarıh býmerang qoı,sol kezdegi "Alash" arystaryn qaralaǵan jáne qasaqana sottatqan domalaq aryzdardyń zamanaýı kórinisi qazirgi Qytaı kommýnıstik bıliginiń qandastarymyz ben túrki baýyrlarymyzǵa jasaǵan qııanaty men repressıvti saıasatyn áshkerelegen quqyqqorǵaýshy Serikjan Biláshtiń basyna tónip otyr.
Mysaly advokat Shynqýat Baıjanov AQSh memhatshysy M.Pompeony qytaı ezgisindegi qandastarymyzmen kezdesýine basty sebep Serikjan Bilásh deıdi, siz bul jóninde ne aıtasyz?
AQSh memlekettik hatshysy Maık Pompeonyń qytaı kommýnıstik bıliginiń qoldan jasalǵan genoıd saıasatyna dýshar bolǵan qandastarymyzben kezdesýi -tirkelmegen "naǵyz Ata Jurt" uıymynyń basshylyǵy men halyqaralyq quqyqqorǵaýshy Serikjan Biláshtyń eren eńbeginiń nátıjesi dep bilýimiz kerek. Sondyqtan da Jaratýshy Táńirimiz Ibrahım men Isa paıǵambardyń shynaıy úmmeti bolyp sanalatyn jáne tıranııa men dıktatýraǵa jany qas Pompeo sııaqty álemdik masshtabtaǵy saıası tulǵalardy qoldap kúsh-qýat bere kórsin!
Bizdiń endigi bet alysymyz, baǵytymyz qalaı bolýy kerek dep oılaısyz?
Eshqandaı velosıped oılap tabýdyń qajeti joq.Eýropa men AQSh sııaqty progressıvti damyǵan demokratııalyq memleketter bizge úlgi bolý kerek.Zaıyrlylyq pen bilim-ǵylymdy tý etken "Alash" zııalylarynyń ańsaǵan armandaryn tolyqtaı júzege asyrý biz sııaqty jastardyń mindeti dep bilemin.
Suhbattasqan Toqtar Jaqash,
"Adyrna" ulttyq portaly
