Qostanaidaǧy «Qazaq tūlpary» jylqy zauytynyŋ direktory, auyl şaruaşylyǧy ǧylymdarynyŋ doktory, auyl şaruaşylyǧy akademiiasynyŋ akademigı, Mūǧaljar jylqy tūqymynyŋ avtory Näbidolla Kikebaevtyŋ 60 jyldyq merei toiy öttı.
Näbidolla Aqanūly Kikebaev 1956 jyldyŋ 10 qaŋtarynda Almaty oblysy Jambyl audanyndaǧy ataqty «Degeres» jylqy zauytynda düniege keldı. «Degeres» jylqy zauytynyŋ dürıldep tūrǧan kezı edı, ol tıkelei Mäskeuge qaraityn. Sol jylqynyŋ dübırın boiyna sıŋırıp ösken Näbidollaǧa qazaǧymnyŋ «Ūiada ne körse, ūşqanda sony ıledı» degenı däl kelıp ömırın osy qasiettı jylqy januarǧa arnap keledı.
Almaty zootehnikalyq, mal därıgerlık institutyn 1979 jyly qyzyl diplomǧa bıtırıp, aspiranturaǧa joldama aldy. Student kezınıŋ özınde konferensiialarda DNK», «Geneticheskii kod», «Polimorfizm transferrina i gemoglobina v krovi jivotnyh» degen taqyryptarǧa zertteuler jürgızdı.
Näbidolla Aqanūly qazaq ǧalymdarynan qazaq jylqysyn zerttegen dissertasiiasyn alǧaşqy bolyp Bükıl Odaqtyq jylqy institutynda (Riazan qalasynda) öte joǧary deŋgeide qorǧady. Dissertasiialyq jūmys öte tereŋ edı — är būlşyq ettıŋ (400 dei), süiekterdıŋ qūlyn kezınen bastap, 3 jasqa deiıngı dinamikasy anyqtalyp, ösu zandalyqtary zertteldı.
Sol 1990 jylǧa deiın qazaq jylqysy ne Odaqtyq reestrde, ne düniejüzılık jylqy tūqymdary tızımınde resmi tırkelmegenı anyqtaldy. Būǧan sebep bolǧan Näbidolla Aqanūlynyŋ qazaq jylqysynyŋ jaŋa şyqqan «Saryarqa» zauyttyq türın Mäskeuden tırkeuden ötkızuı boldy. Al bıraq būlardy tırkeu tūrmaq, ejelden kele jatqan qazaq jylqysynyŋ özı eş jerde tırkelmegenı anyqtaldy. Būl mäsele Näbidolla Aqanūlynyŋ tabandylyǧymen arnaiy №238 – 28.12.1990 j. büiryǧyn şyǧartu arqyly qazaq jylqy tūqymy bar ekenın, ony şyǧarǧan qazaq halqy ekenı jazǧyzdy, sol arqyly dünie jüzınıŋ jylqy tūqymdarynyŋ tızımıne endı.
DSC05797Ǧalymnyŋ qazaq jylqy şaruaşylyǧyndaǧy eŋbegınıŋ ızı qalǧan. Ol Mūǧaljar jylqy tūqymynyŋ «Qojanberdı», «Saryarqa» türlerı jäne Maupas, Mester, Saryaiǧyr, Mergen aiǧyrlary turaly ızdenıp, 120-dan astam ǧylymi eŋbek, 9 kıtap jazdy. Būdan basqa, qazaq jylqysynyŋ bolaşaǧy men olardyŋ genderı, qostanailyq jylqy tūqymy jaily jäne at sporty jönınde eŋbekterı de bar. Sonymen qatar jylqyǧa qatysty halyqaralyq sözdıktı (bes tılde) düniege äkelgen, mal şaruaşylyǧynyŋ azyǧy jönınde ǧylymi kıtap jazǧan ǧalym.
Qazaq jylqysyn joqtauşy ärı jaŋartuşy Näbidolla Kikebaev älemge qazaq jylqysyn tanytyp qana qoimai, ony nasihattap jürgenı de bölek äŋgıme. Qytaidyŋ Beijıŋ qalasyndaǧy Sezder saraiynda jylqy şaruaşylyǧy men sportyn damytuǧa bailanysty 25 el ökılderı bas qosqan jiynda ǧalym qazaq jylqysy, qazaq at sporty jaily qazaqşa baiandama jasady. Fransiia, Germaniia, Japoniia, Oŋtüstık Koreia elderınde qazaq jylqysy turaly baiandama jasauy da bılımdılıgın körsettı. Näbidolla Aqanūly jas ǧalymdarǧa aǧalyq keŋesın beruden de jalyqqan emes. Bırıne qamqor, bırıne keŋesın aiamaǧan tälımger.
Ǧalymnyŋ ǧylymdaǧy jäne jauapty qyzmettegı jetıstıgı bır töbe. Ol Ükımet tarapynan da eskerılıp, talai märte marapattalǧan. KSRO kezınde-aq «KSRO-nyŋ önertapqyşy» degen medal alǧan. Elımızdıŋ 10, 20 jyldyq merekelık medaldarymen jäne önerkäsıp salasyndaǧy jetıstıgı üşın «Altyn belgımen», sondai-aq ötken jyly III därejelı «Eŋbek Daŋqy» belgısı jäne agrarlyq bılımge, ǧylymǧa, öndırıske qosqan ülesı üşın de marapattaldy.
ulttyqsport.kz
