Mekkege 100 ret barǵan qazaq: "Maǵan paıǵambardyń urpaqtary tań qaldy!"

13290
Adyrna.kz Telegram

Áleýmettik jelide sońǵy kezde "hıt" bolǵan taqyryp, Mekke men Mádınege júz ret baryp, sonyń qurmetine "Allaǵa shúkir" jáne "Shúkir" dep toı jasaǵan Amangeldi qajy Erenǵaıypuly Ábdihalyq boldy. Biz osy máseleni keńinen tarqatý maqsatynda fılosofııa ǵylymdarynyń kandıdaty, Nur-Múbárák ýnıversıtetiniń RnD doktory Amangeldi qajyny izdep baryp, óz aýzynan estip qaıttyq.

-Siz Mekke men Mádınege 100 ret barǵanyńyzdy qalaı eseptedińiz?

-Eger bireý surasa qansha ret bardyń dep bilmeımin, mólshermen 50 ret bardym, 60 ret bardym dep aıta beretin edim. 1999 jyly januıaly boldym. Kvartırant bolyp júrdik. 2001 jyly eki bólmeli úıge qolymyz jetti. Sol 2001 jyly Nurıslam degen ulym dúnıege keldi. Eki-úsh aıdan keıin úıimiz bar, kvartırant emespiz, kompıýterge qolymyz jetti. Sol kompıýterge bir faıldy Nurıslam dep ashyp, barǵan saparlarymdy jaza bastadym. Balamnyń atynan sol faılǵa "papa qajylyqqa ketti, papa myna kúni oraldy" dep jazyp otyrdym. Sodan bir kúni oı keldi, men nege neshinshi ret bara jatqanymdy jazyp otyrmaımyn degen. "Papa toǵyzynshy ret ketti, papa onynshy ret keldi " dep jazyp otyrdym. Sol jazýdy men áli kúnge jazyp kele jatyrmyn. Sol jazý arqyly neshe sapar qylǵanymdy bildim.

-Al toı jasaý týraly sheshim qaıdan shyqty?

-98-shi sapar qylǵanda Qadir túnin qarsy aldyq. Sol kezde pátýá bóliminiń meńgerýshisi sheıh Sansyzbaı Qurbanuly Egıpette birge oqyǵanbyz, sol kezde birge táýáp qylyp júrmiz, men suradym "sheıh Sansyzbaı sen pátýá bóliminiń meńgerýshisisiń ǵoı, mynaý meniń 98 saparym. Úlken qajylyqtyń aldynda bir kelip-ketýim múmkin. ol 99 saparym bolady. Odan keıin úlken qajylyqqa kelemin. Ol, 100-shi saparym bolady. 100 sapar jasaǵannan keıin Allaǵa shúkir dep atap ótkim keledi. Osyny qylaıyn ba? Qylmaıyn ba? Maǵan pátýá berińizder" dedim.

Sheıh Sansyzbaı maǵan aıtty "Imam Aǵzamnyń ómirin oqyǵansyń ba?

-Iá, oqyǵanmyn"

-Onda neshe ret qajylyqqa barǵan dep jazylǵan?

Imam Aǵzam Irakta turdy ǵoı Baǵdatta. "Onda 40 ret qajylyqqa barǵan dep jazylǵan" dep jaýap berdim.

-Onda óziń oılashy Imam Aǵzam eger bireýge 40 ret bardym dep aıtpasa, jurt ony qaıdan biledi?" dedi. Men oılanyp qaldym. Sodan keıin 3 tamyz kúni úlken qajylyqqa ushtyq. Arafatta turǵan kezde Alladan suradym, "Ia Rabbym Alla 100 ret meni shaqyrdyń. Eger meniń qajylyqtarymdy qabyl etken bolsań maǵan bir belgi bershi" dedim. Sonda 47 gradýs ystyq. Besin namazdan keıin aspandy bult torlady da, jańbyr shelektep quıdy. Sonda meniń 22-shi márte Arafatta turýym eken. Sonda men 22 ret Arafatqa baryp turyp birinshi ret Arafatta jańbyr jaýǵanyn kórdim. Mınada jaýǵanyn kórdim, Qaǵbada jaýǵanyn kórdim. Arafatta jaýǵanyn sonda kórdim. Alla meniń tilegimdi qabyl etti degen maǵan sonda oı keldi. Meni Alla 100 ret shaqyrdy. Men nege Allaǵa shúkir degen shúkirshilik qýanyshymdy atap ótpeske degen oı keldi. Elge kelgennen keıin sheıhtarmen aqyldasyp, olardyń da ýaqytyna qarap 2-shi qarashada atap óteıin dep sheshtik. 21-shi qazan kúni men 5 uldan keıin qyzdy boldym. Sol sebepti toıym "Allaǵa shúkir" jáne "Shúkir" dep atadyq. Eldiń bári 100 ret qajylyqqa barypty dep jatyr ǵoı, Mekke-Mádınege 100 sapar dep atadyq. Sonda meniń jasaǵan 100 saparymnyń 22 úlken qajylyq, 78 ýmra, ıaǵnı kishi qajylyq.

Keıbireýi aıtyp jatyr, erteń bireýi shyǵýy múmkin 50 jyl namaz oqyǵanyn toılaımyn, 40 jyl Oraza ustaǵanyn toılaımyn dep. Onymen buny salystyrýǵa bolmaıdy. Oraza, namazdy kez-kelgen adam ustaýy múmkin. Al, qajylyqqa kez-kelgen adam bara almaıdy. Qajylyqqa tek Alla shaqyrǵan adam barady.

-Siz "Nur-Qazaqstan" qajylyq kompanııasynyń basshysysyz. Kompanııa qaı jyly quryldy?

-2007 jyly quryldy. Men ózim 1998 jyly oqý bitirip kelgennen bastap osy qajylyqpen aınalystyq. 1998 jyly Saýd arabııasynyń shaqyrýymen 220 adam tegin qajylyqqa baryp keldik. Solardyń jolyn uıymdastyryp, aparyp alyp keldik. 1999 250 adamdy taǵy da shaqyrdy. 2001 jyly "Spýtnık" týrıstik kompanııasynyń qajylyq bóliminiń meńgerýshisi bolyp jumys istedim. Ol kezde basqa kompanııa joq. Bes jyl boıy búkil Qazaqstannyń qajylaryna biz qyzmet ettik. Tájirıbe jınap, 2007 jyly óz kompanııamdy ashtym.

-Osy 12 jyldyń ishinde qansha adam apardyńyz?

-Men 1996 jyly birinshi ret apardym ǵoı. Sodan bastap esepteımin. Osy kúnge deıin 16 myńǵa jýyq adamdy qajylyqqa apardym.

- Aıyna qansha adam aparasyz?

-Orta eseppen 40-50 adam

-Qajylyqtyń baǵasy qansha?

-Kishi qajylyq 1000 dollardan bastalady. Al, úlken qajylyq bıyl 4800-5000 dollarǵa shyqty.

-Qazaqstanǵa qajylyqpen qamtamasyz etetin resmı neshe kompanııa bar?

-Dinı basqarma bekitken osyndaı 18 kompanııa jumys isteıdi.

-Siz qajylyqqa aparyp júrgende 10 ret, 20 ret baryp júrgen qajylar bar ma?

-Men adam aparǵanda qarap júremin ǵoı, sonda baıqaǵanym kóbisi burynnan baryp júrgender. 100 adam aparsaq sonyń jetpisi burynnan baryp júr.

-Qaıta-qaıta qajylyqqa barmaı-aq, sol bir úlken qajylyqqa, bir kishi qajylyqqa baryp kelip, qalǵan qarjyǵa aýylyna mektep, balabaqsha salyp berse. Jolyn jóndep, sý tartyp berse saýapty is bolmas pa edi?

-Negizi qajylyqqa kim barady? Aqshasy bar adamdar. Alla kimge qajylyqty paryz qyldy? Aqshasy bar adamǵa. Aqshasy joq adamǵa qajylyq paryz emes. Kezinde Alla Taǵala Ibrahım men balasy Ismaılge Qaǵbany salyp bolǵanda, "endi adamdardy Qaǵbaǵa shaqyr. Qajylyqqa kelsin" dedi. Sonda Ibrahım paıǵambar "Ia Rabbym Alla myna Mekke halqyn shaqyr deseń daýysym jetedi. Biraq, búkil álemge meniń daýsym jetpeıdi ǵoı" dedi. Sonda Alla Taǵala "Eı, Ibrahım, shaqyrtý senen. Estirtý menen" dedi. Sóıtip Ibrahımnyń shaqyrǵan daýysyn Alla Taǵala búkil jer betine estirtipti.  Biraq, keıbir adamdar nege qaıta-qaıta bara beredi degen suraqtar týyndaýy múmkin. Mysaly, Siz bir ret baryp keldińiz. Moınyńyzdan paryz tústi. arada bir-eki jyldan keıin Alla júregińizge salýy múmkin. Seni ósirip tárbıelegen áke-shesheń, ata-ájeńniń atynan nege barmaısyń dep. Buny bádál qajylyq deıdi. Oǵan sharıǵat ruqsat beredi. Men biletin qajylar bar, aýylyna sý tartyp, svet tartyp, jol salyp berip jatqan. Meshit, medrese salyp bergen qajylar bar.

-Toıyńyz álemjelide osynsha shý bolady dep oılaǵan joqsyz ba?

-Olaı bolady degen oı úsh uıyqtasam túsime kirgen joq. Men aqshasy asyp-tasyǵan adam emespin. Meniń bar baılyǵym osy 16 myń qajym. Biz bul toıdy ótkizgendegi maqsatymyz ne? Biz Allaǵa shúkir qylyp, osy toıdy jasadyq. shet elderden qonaqtar shaqyrdyq. Mysaly, qasıetti Mekkeden paıǵambarymyzdyń 44-shi urpaǵy sheıh týrkı Ásh-Shárıf keldi. Paıǵambarymyz Muhammed (s.a.ý.)-nyń tikeleı urpaǵy Hasannan taraıtyn Saýd Arabııasyndaǵy resmı urpaǵy. Paıǵambarymyz Muhammed (s.a.ý.)-nyń Qudys qalasyndaǵy Palestına ólkesindegi resmı urpaǵy Sheıh Mázın Ásh-Shárıf keldi. Doktor Ato Ás Sıbatı keldi. Ondaı kisiler meniń toıyma ne úshin keldi? Meniń 100 paıǵambardyń basyna zııarat etkenime tańqalyp keldi. Biz olarǵa naǵyz qazaqtyń toıyn kórsetik. Tazy, búrkit, suńqalarymyzdy kórsettik. Toıda dástúrli jáne rýhanı ánder oryndaldy. Osy toı arqyly qazaqtyń mádenıetin, salt-dástúrimizdi kórsettik. Áli kúnge tamsanyp, rızashylyqtaryn bildirýde. Tórt júzge jýyq qonaq shaqyrdym. 80 paıyz qonaqtarym qajylarym, 15-20 paıyz týystarym boldy.

-Túrkistanǵa baryp zııarat etý arqyly kishi qajylyq óteýge bolady dep júr ǵoı?

-Ol sóz Sovet Úkimetiniń kezinde boldy. Nege ol sóz aıtyldy? Siz Túrkistanǵa 1 ret emes, 100 ret, 1000 ret barsańyzda sharıǵat boıynsha kishi qajylyqty óteı almaısyz. Ol zııarat oryny. Mekke, Qaǵba ol qajylyq qabyldanatyn oryn. Qajylyq oryndalatyn bir-aq oryn ol Ál-Haram meshiti. Bizdiń babalarymyz Sovet úkimetinde dinge qysym ýaqytynda dindi umytpasyn, Qoja Ahmet Iassaýıdiń basyn zııarat etý arqyly dindi umytpasyn, Túrkistandy umytpasyn dep aıtty dep oılaımyn. Áıtpese, kez-kelgen namazhan adam biledi, Túrkistan ol qajylyq oryny emes ekenin. Kezinde qajylyqqa attanatyn babalarymyz Túrkistanǵa jınalady eken. Sol jerden bata alyp, Mekkege attanady eken. Qazir Túrkistan rýhanı qalamyz ǵoı. Erteń aeroport ashylyp, halyqaralyq reıs ashylsa biz de qajylyqqa Túrkistannan babalarymyz sekildi bata alyp attansaq degen oıym bar. Áıtpese, paıǵambarymyz da qabirdi zııarat etińder, ahıretti eske alý úshin deıdi. Sharıǵat ta zııarat etýdi teris demeıdi.

-Siz arabtardyń mentalıtetin jaqsy bilesiz. Hıdjap arabtyń ulttyq kıimi me? Álde, dinı kıim be?

- Hıdjab arabta Islam kelgenge sheıin bolǵan. Arabııa óte ystyq, qumdy óńir. Áıelder betterin kún qaqtap, qap-qara bolyp ketpes úshin betterin jaýyp júrgen. Sharıǵat áýret jerińdi jap degenmen, tumshalanyp alma degen. Sony keıbir baýyrlarymyz durys túsinbeı arabtyń kıimi, ıslamnyń kıimi dep,áıelderin tumshalap tastaǵan. Qap-qara qylyp orap qoıǵan. Mektep oqıtyn oqýshylaryna deıin hıdjap kıgizip qoıǵan.

-Neshe áıelińiz bar?

-Bir áıelim bar. Sodan 5 ul, 1 qyz súıip otyrmyn. Suraǵyńnyń tórkinin túsinip otyrmyn. Eki-úsh áıel alý úshin memleket sharıǵat zańymen júrý kerek. Al, biz zaıyrly qoǵambyz. Qoǵam túsinbeıdi. Keı qajylarym kelip suraıdy, "taǵy áıel alsaq qalaı bolady?" dep. Eki-úsh áıeldi 30-40 jasyńda al. Erterek.  Elýge kelgenińde áıel alyp emes, nemere baǵyp otyratyn ýaqytyń.

-Týǵan jerińiz?

-Torǵaı oblysy, Amangeldi aýdany.

-Qajylyqqa adam aparam, qajy bolamyn degen oı bala kezińizde boldy ma?

-Bala kezimde ákem Erenǵaıyp Torǵaı oblysy, Amangeldi aýdanynda "Tyń shuǵylasy" gazetiniń redaktory boldy. Jýrnalıst ákem 3-4 oqıtyn kezimde aıtatyn "Men seni Buharada dinı oqý oqytamyn" dep. Men qýanatynmyn. 8-9 oqyǵanymda tóte jazýdy úıretti. Ózimdi arab tiliniń mamanyndaı sezinetinmin. 10 bitirgen kezde ákeme aıttym, "Buharaǵa barmaımyn" dep. Dinı oqý degennen keıin shoshımyz ǵoı. Sosyn meni QAZGÝge shyǵystaný fakýltetine alyp keldi. Biraq, túse almadym. Ákem kelesi jyly alyp kelemin dedi. Kelesi jyly áskerge shaqyrtý keldi. ákem áskerden de alyp qalmaqshy boldy. Men kónbeı áskerge kettim. Áskerden kelgen soń ákem aıtty, "myna Merkide dinı medrese ashylypty. Soǵan Jambylǵa barsań qalaı bolady" dedi. Men oılanaıyn dedim. Áli esimde, tús kórdim. Túsimde maǵan qanat bitip, bir úlken munarany aınalyp ushyp júrmin. Munaranyń ortasynda bes saýsaqtyń izi tur. Kim sol bes saýsaqqa saýsaǵyn tıgizedi, sol qajy bolady eken. Men aınalyp júrip-júrip bir ýaqytta qolymdy tıgizdim munaraǵa. Týra kınodaǵydaı júregime nur kirip jatyr. Men qajy boldym dep aıqaılap jatyp , oıanyp kettim. tań atyp qalǵan kez. Ákem jumysqa barýǵa galstýgyn baılap jatyr eken, daýsymdy estip bólmeme kirip keldi. "Balam ne boldy? Qaıdaǵy qajylyq?" dedi. Men qajy boldym túsimde dedim. "Balam meniń aıtqanymdy tyńdashy. Merkige medresege bar dedi. Sol tústiń áserinen "kóke oqysam oqıyn" dedim. Bir aptadan keıin Merkige ushtyq, men medresege tústim. Bir aıdyń ishinde namaz oqyp úırendim.  Sosyn Ózbekstanǵa oqýǵa túsip, arab grammatıkasyn úırendim. 1994 jyly Ál-Azhar ýnıversıtetine oqýǵa qabyldandym. 1996 jyly birinshi ret qajylyqqa bara jatyrmyn. Keme túnde Jıdda qalasyndaǵy portqa jaqyndap qaldy. Bir qarasam munara tur. Munaranyń basyndaǵy maıak aınalyp tur. Keme munaraǵa jaqyndaǵanda men ana jerde buryn bolǵan sııaqtymyn. Bilemin myna jerdi. Qasymdaǵy adamǵa men myna jerge kelgenmin deımin. Ol adam meni qýanǵannan esi aýysyp tur dep oılap tur da. Esime jas kezimde kórgen túsim tústi.

-Ata-babańyzda moldalyq qurǵandar bar ma?

-Meniń rýym Seıitqoja. Ákem aıtyp otyratyn "Sender dinı oqý oqýlaryń kerek. Biz zamannyń kesirinen oqı almadyq" dep. Biz Qypshaqtardyń ishindegi qojamyz. Shamamen 1750 jyldary bizdiń quljan degen babamyzdy qypshaqtar, Shashanbaı bolys Buhara jaǵynan aldyrǵan eken. Din úıretý úshin.

Áńgimeńizge raqmet!

Suhbattasqan Ońǵar Qabden, 

"Adyrna" ulttyq portaly

 

 

Pikirler