Kiiz basu

– Osy sen orysqa, ne qauyn­nyŋ şönegin tartyp otyratyn düngenniŋ balasyna ketersiŋ, – dep şeşem qolymdaǧy sabaudy jūlyp alyp, jündi būrqyldata sabai jöneldi. Bir şökim būlt jerden köterile berip, qaita sylq ete tüskendei. Tulaqtyŋ jan-jaǧyna şaşyramaidy da. Jyp-jinaqy. Men batylsyzdana qai­tadan sabaudy qolyma alam. Sabaudyŋ ūşyna ilingen jün aida­laǧa şaşylyp qala beredi. Abysyndarynyŋ közinşe qaita-qaita eskertu jasaudan ūialady bilem, janyma kelip otyrǧan bolyp, batyryp-batyryp şymşyp ketedi.

– Ala qaǧazdyŋ betine qa­raimyn dep osy balam süleisapa bireu bolyp ösip keledi. Barǧan jerinen üş künnen keiin qaityp kelip ala ma dep qorqam, – şeşem endi auyl äieliniŋ sasyq qulyǧyna salyp meni jamandaǧan bolyp, kelinderine de tiisip alady. İyǧym udai aşyǧanymen, äni-mini degenşe-aq tulaqtaǧy küzem jündi ülpildete sabap, jūmysyma beiimdelip-aq alam.
– Tiiserge qara tappaisyz-au deimin, äitpese qara qyzdyŋ sabaǧan jüni anau-mynau jaman qatynnyŋ mūrnynan monşaǧyn tüsirip tütken jüninen artyq, – dep sözimdi söilep, köŋilimdi kötereiin degen jeŋgeme.
– Kindik şeşesi tatar emes pe, köŋili kelse äp-sätte alyp soǧyp, tyndyrymdy ısteidı de, köŋili kelmese küibeŋdep jürip alady, – apam meni maqtauǧa beiildi emes ekenin bildirip, jünge jabysqan şöp-şalamdy tazalap, şi üstine ädemilep, äspettep jaiady. Şabaqtauǧa abysyndaryn tügel şaqyra qoimaidy. Ala-qūla isteidi-au degenderin qazan basyna jūmsap, janyna jūmysqa tyŋǧylyqtylaryn ǧana alyp qalady. Jünniŋ betine ystyq su sebuge men de qalam. Maqtap qoisa arsalaŋdap tyndyrymdy isteitinimdi biledi, biraq pise tüssin dei me, meniŋ arqamnan qaǧuǧa köp qūlyqty emes. Jündi şige orap, eki-üş jerinen arqanmen bailap, endi ersili-qarsyly domalata tartqylaidy. Osy jerde äielderdiŋ külkisi de, bir-birine qaǧytpalary da köbeiedi. Jün qylşyqtary şi syrtyna şyqqanda şidi jazyp, kiizdi bölek alady. Endi bilekteu bastalady, basqa auylda qaidam, bizdiŋ auylda erkek-äieli qatar otyra qalyp, bilekteri küldiregenşe «kiiz pysyi tüssin» dep basady. Men osy jerde öz jūmysymdy bittige sanap, ornymnan tūryp, oŋaşalau jerge baryp otyram. Jai tūrmaimyn, päle baǧyp tūramyn. Aǧamnyŋ jeŋgemdi joqtan özgeden qyzǧana beretinin bilemin. Oǧan özim iştei qatty külkim keledi. Qazir de tizerlep otyrǧanda būrymy aldyna tüse bergen soŋ, silkip qalyp arqasyna jibereiin dep edi, iyǧy körşimiz Tūrsynnyŋ iyǧyna tiip ketti. Ol kisi täteme meiirlene qarap, jymiyp qoidy. Şyndyǧyna kelgende jeŋgemdi jaqsy körmeu mümkin emes edi. Men aǧama jalt qaradym. Qabaǧy tüiilip, jüzi küreŋitip ketipti. Men öz-özimnen külip jiberdim.
– Osy bireudiŋ qyz siqy joq. Şaitan türtip tūr ma seni, – aǧam sätte kelgen aşuyn menen aldy. Eş närseden habary joq jeŋgem eki būrymy aldyna tüsip, bilegi qyzaryp bar peiilimen basylyp jatqan kiizdi bilekteude.
– Qyryq jylda da irimeitin būiym boldy, – äielder bir küngi tirlikterine täube aitysyp, qoiu şäige bas qoiysty.
Aǧam men jeŋgem üige kirip ketip, qaityp şyqpai qoidy, aŋdyǧanym aǧam bolǧasyn ba, men tüsine qoidym da, jeŋgemdi joqtatpai etke nan ilei bastadym. Qūlaǧyma jeŋgemniŋ:
– Osy seniŋ aǧaŋ nege sonşa qyzǧanşaq? – dep küle qaraǧan dauysy estildi.
Şyndyǧynda aǧam kimge tartyp sonşa qyzǧanşaq boldy eken? Qaita jeŋgemniŋ sonşama bir näzik, ülbiregen denesimen kiiz basqanyna quanbai ma?..

Dıldär MAMYRBAEVA