Pavlodar oblystyq polıııa departamentiniń ǵımaratynda otyrǵan Rýza Beısenbaıtegi kerek bolsa, ashtyq jarııalaıtynyn aıtty. Biz máseleniń mán-jaıyn Rýza Beısenbaıteginiń óz aýzynan egjeı-tegjeıli surap bildik.
Rýza Beısenbaıtegi:
- Men Astanadaǵy til forýmynan poıyzben keldim. Temirjol vokzalynyń mańynda kórshiles ornalasqan avtobeket bar. Sol avtobekettiń daýystyq habarlandyrýlary tek qana orys tilinde aıtylyp jatty. Men álgi avtobekettiń ústinen ózderiniń basshylaryna da talaı ret beıne jazbalar arqyly aryz-shaǵymdarymdy jetkizgenmin.
Sol shaǵymdardyń nátıjesinde oblystyq Tilder basqarmasy avtobeketke álgi habarlandyrýlardy eki tilde, ıaǵnı memlekettik qazaq tilinde jáne orys tilinde taratýdy mindettegen. Alaıda ol esh qadaǵalanǵan joq. Osy joly da tek orys tilinde habarlap turdy. Men avtobekettiń qasyndaǵy temirjol vokzalynyń basshysyna baryp, odan da suradym. Ol kisi: "Men osy jerde 3 aıdan beri jumys jasap kelemin. Habarlamalar tek orys tilinde júrgiziledi" dep aıtty.
Sosyn men avtobekettiń dıspecherine baryp jolyqtym. Mán-jaıdy suradym. Ol meniń ar-namysyma tıip sóıledi. "Ia ee znaıý. Ona provoırýet. Ona vezde trebýet kazahskıı ıazyk" dep kúzetshini shaqyrdy. Kúzetshi meni vokzaldan shyǵaryp tastady. Men dereý polıııa shaqyrdym. Polıııa kelip, eki tarapty da polıııa ýchaskesine alyp ketpekshi boldy. Biraq, olar jumys barysyn syltaýratyp, ýchaskege barmady.
Men ýchaskegi keldim. Mashına toqtaǵan jerde, ıaǵnı polıııa ǵımaratynyń qasynda eki esik turdy. Biri polıııa ýchaskesiniń esigi, ekinshisi ákimshilikke qarasty "Jasóspirimder klýby..." dep atalatyn mekemeniń esigi. Naqty ataýyn bilmeımin. Sol esikte A4 formatyndaǵy eki habarlandyrý ilinip turdy. Ol tek Reseı Federaııasynyń tilinde jazylǵan eken. Sodan ekeýin de julyp alyp, polıııaǵa keldim. Polıııanyń esiginiń syrtynda ýchaskelik polıııa qyzmetkerleriniń kontaktileri tek qana orys tilinde jazylyp turdy.
Men ony da julyp aldym. Óıtkeni, men 10 jyldan astam ýaqyt boıy ákimshilikke, polıııaǵa t.b. mekemelerge hat jazyp, barlyq qyzmet túrlerin, sonyń ishinde jazbasha da, áýeli memlekettik tilde, ıaǵnı qazaq tilinde, sodan keıin ǵana kórshi memlekettiń tilinde, ıaǵnı orys tilinde habarlaýyn talap etip kelemin. Sol hattardyń kólemi qazir 7 kıllogramnan asty.
Biraq, olar Bolat Bakaýov bastaǵan óńirde memlekettik tilge tabandy qarsylyq kórsetip otyr. Osy organızaııalardyń barlyǵy Bakaýovqa baǵynady. Men osydan birneshe jyl buryn "Qazaq tilinen tart qolyńdy, Bakaýov" dep te turdym ǵoı. Bul birinshi ret bolyp otyrǵan joq. Qazir julyp alǵannan basqa amalym da qalǵan joq. Men julyp alamyn, olar sonda baryp eki tilde ilip qoıady.
Men bas ýchaskelik polıııa qyzmetkerin shaqyrdym. Eshmuhambetov deıtin kisi. Oǵan bolǵan jaıdy túgel aıttym.
Álshi Eshmuhambetov áýelde maǵan dóńaıbat kórsetip, "nege julyp aldyńyz? Julyp alatyn quqyńyz joq" dedi. Sonda olardyń zańdy belsheden buzyp, tek oryssha ǵana ilip qoıýǵa quqyqtary bar eken de, meniń julyp alýǵa quqym joq eken. "Endeshe sotqa berińder. Sonda naǵyz masqara bolasyńdar" dedim.
Polıııa álgi habarlamany "maǵan berińiz. Biz qazaqshaǵa aýdaraıyq" dedi. Men aldymen fotoǵa túsirip alyp, sosyn ǵana beretinimdi aıtyp, qaǵazdardy sómkemnen shyǵara bergenimde, polıııa Eshmuhambetov qaǵazdy alaıyn dep julqylaı bastady. Men qaıtadan sómkeme salyp aldym. Sonda ol maǵan: "ne siz beresiz, ne osy kabınetten shyqpaısyz" dedi. Ókinishke oraı, ol sózderdiń vıdeosy mende joq. Men vokzalǵa kelgende meniń telefonysmnyń qýaty taýsylyp qaldy. Keıin ony qýattaýǵa qoıdym.
Uzyn-sózdiń qysqasy bylaı, meni kabınetten shyǵarmaıtyn bolsa, dep shoshyp, telefonyma qaraı bardym. Polıııa sol kezde meniń sómkennen álgi qaǵazdardy alyp úlgerdi de, basqa kabınetke alyp ketti. Men telefonymnyń vıdeosyn dereý qosyp, artynan júgirdim. Qaǵazdardy qaıtarýdy talap ettim. Ol vıdeo bar. Saqtalǵan.
Aıtpaqshy, polıııa basshylary KSK-ny shaqyrdy. Meniń ústimnen aryz jazasyz ba dep surady. Sosyn meniń kózimshe, "vy po kazahskıı ponımaete" dedi. Ol "net, ne ponımaıý" dep jaýap berdi. Meniń oıymsha muny ádeıi uıymdastyryp otyr. Meni tuqyrtyp almaqshy bolǵan áreket dep esepteımin. Eger sol jerde qazaqsha da aqparat jazylǵan bolsa, men ony julyp almas edim.
Men qazir olarǵa ashtyq jarııalaıtynymdy aıttym. Anaý polıııa qyzmetkeri meniń sómkemnen alǵan qaǵazdarymdy qaıtarsyn dedim. Men ony qylmys dep esepteımin. Al meniń julyp alǵanym - kórneki aqparat. Ol mindetti túrde memlekettik tilde bolýy kerek.
Sodan ol jerge basshylaryn da shaqyrǵanbyz. Olar da keldi. Biraq, polıııaǵa jaqtasyp otyr. "Ol qylmysker emes. Ol sómkeńizden eshteńe alǵan joq" dedi. Qalalyq polıııa basqarmasynyń bastyǵy solaı dep tur.
Menińshe, bul qylmysty jasyrý. Ol da qylmys. Men ashtyq jarııalaımyn dep sheshtim. Maǵan qaǵazdardy bermeıinshe, polıııa qylmysyn moıyndamaıynsha, ıaǵnı meniń sómkemnen qaǵazdardy zańsyz alǵanyn moıyndamaǵansha, men bul jerden ketpeımin dep sheshtim. Men ótirik aıtatyn adam emespin. Qylmysyn moıyndasyn, Qaǵazymdy qaıtarsyn. Menen keshirim suramaı-aq, qoısyn.
Aıta keteıik, belgili til janashyry Rýza Beısenbaıtegi Astanada ótken Til forýmyna qatysyp qaıtqan edi. Joǵarydaǵy jaıt sol jolda oryn alypty.
Bolat Bakaýov myrza basqaratyn Pavlodar oblysyndaǵy til problemasy buǵan deıin de talaı ret aıtyldy, jazyldy. Tipti, dál osy Rýza Beısenbaıtegi oblys basshysyn memlekettik tilge qamqorlyq kórsetpegeni úshin sotqa beretinin de aıtqan. Ol kezde "lám-mım" degen jan bolmady. Endi mine, aınalyp taǵy til problemasy sóz bolýda.
Joǵarydaǵy jaıtqa qatysty Rýza Beısenbaıtegi bizge osyny aıtty. Batyr qyzdyń janaıqaıyna oblys basshysy Bakaýov pen polıııa basshylary ne der eken? Olar basqarǵan aımaqta qarapaıym habarlandyrý nege memlekettik tilde jazylmaıdy?
Biz muny memleketti qurýshy ulttyń tilin, memlekettik tildi moıyndamaý dep túsindik. Osyǵan Bolat myrza Bakaýov nemese Bakaýovqa baǵynyshty jaýapty mekeme basshylary jaýap berýi tıis!
Qosymsha: Abai.kz aqparattyq portaly erkin aqparat alańy. Munda oı jarystyryp, pikir almastyrýǵa árkim quqyly. Aldaǵy ýaqytta maqalada esim-soılary atalǵan jekelegen azamattar redakııamyzǵa jaýap berýge nıetti bolsa, olardyń da pikirin berýge ázirmiz.
Abai.kz
