Halyqty qazir qymbatshylyq qamyty qysyp tur. Úkimet pen Ulttyq bank qymbatshylyqty aýyzdyqtaýǵa qatysty birqatar sharalardy atqaryp-aq jatyr. Degenmen, qarjyger Ilııas Isaevtyń aıtýynsha, aldaǵy ýaqytta baǵany baılap ustap turýǵa ákimniń de, Ulttyq banktiń de shamasy kelmeıdi. Mamannyń paıymdaýynsha, bizdiń baǵany baılap-matap ustaýymyz naryqtyń zańyna qarama-qaıshy keletin dúnıe.
«Qazir sheneýnikterdiń basym bóligi eldegi ınflıaııany odan ári sharyqtatpaý úshin baǵany tejep ustaý kerektigin aıtady. Bul naryqtyń zańyna qaıshy keletin dúnıe. Naryqtyń qaǵıdasynda taýar baǵasyn tejep ustaý degen saıasat joq. Bul ádisten otandyq ónim óndirýshiler shyǵarǵan ónimderinen paıda kóre almaı utylady. Sondyqtan otandyq taýar baǵasyn ósirýge shekteý qoıý qısynsyz. Oılap qarasańyz, siz 10 jumyrtqany 250 teńgege alyp, ony 257 teńgege ǵana satpaısyz ǵoı. Taýar baǵasyna 7 teńge qosý degen formýla joq. Naryqtyń zańy boıynsha shyǵarǵan ónim ózin-ózi aqtap, óndiristik shyǵyndy jabý úshin oǵan ústeme qosylady. Ónimine ústeme baǵa qosylmasa, ol óndiris shyǵynyn jappaı daǵdarys bolady. Sondyqtan bizdegi baǵany tejep ustaý saıasaty aqylǵa qonymsyz. Bul úrdis arqyly otandyq ónim óndirýshilerge salmaq salyp otyrmyz. Olardyń shyǵarǵan ónimderin shetten kelgen ımport taýarlar bir yǵystyryp jatsa, «baǵany ósirseń basyń ketedi» dep bizdegi atqaminerler bir úrkitedi. Bul otandyq ónim óndirýshilerdi tusaýlap, básekege qabilettiligin joıatyn ádis»,-deıdi Ilııas Isaev.
Al endi máseleniń túbiri nede? Buǵan qatysty ekonomıst-ǵalym, Atamurat Shámenov mynadaı jaıttardy tizbelep aıtty:
A) Birinshiden, taýar baǵasyn ósirýge birden-bir áser etetin dúnıe korrýpııalyq qadam. Olarǵa kedendegi, jol ústindegi jáne basqa da tekserýshi qurylymdardaǵy zańsyz alym-salyqtardy jatqyzýǵa bolady. Mundaıǵa ketken shyǵynyn kásipkerler taýar baǵasyna ústeme qosyp shyǵaryp alýǵa tyrysady. Mine, birinshi kezekte baǵa osylaı sharyqtaıdy.
Á) Ekinshiden, memlekettik monopolııalardyń azdyǵy. Bul rette birinshi munaı naryǵynyń jekemenshik monopolııaǵa táýeldigi oılantýy tıis. Munaı ónimderin satýdyń jekelegen toptarǵa múddeli bolýy. Olardyń bir-birimen teketiresip, básekelesterin boldyrmaý úshin naryqtan oryn bermeýi bizde ábden órshigen.
B) Úshinshiden, tabıǵı gaz, jaryq, sý naryǵynyń jekemenshikke ótýi. Bul naryqta deldaldardyń kóptigi kógildir otyn, sý, jaryq baǵasynyń shekten tys qymbattaýyna jol berip otyr. Gaz tasymaldaý ınfraqurylymy damymaǵandyqtan keıbir óndiris oryndary qymbat baǵaǵa gaz engizedi. Ony engizip alǵannan keıin aı saıynǵy tóleıtin baǵasy da qymbat. Ónim shyǵarý úshin ne kerek, gaz kerek, jaryq, sý kerek. Sonda kommýnaldyq tólemge qymbat aqy tólep otyrǵan kásiporynǵa «taýaryńdy arzanǵa sat» dep qaıtip aıta alamyz?! Sondyqtan bul da sheshimin tabýy kerek dúnıe.
V)Tenderdegi zańsyzdyq. Memlekettik vedmostvalyq kásiporyndardyń astyrtyn monopolııa qurýy. Memleketten bólingen qarjynyń 97 paıyzyn osyndaı kásiporyndar alady. Tenderdi tamyr-tanystyq jaılaǵan. Bul da naryqtyq ekonomıkanyń zańyna qaıshy dúnıe.
«Mine eń aldymen osy máseleler naqty sheshilmese endi qymbatshylyqty aýyzdyqtaýǵa Ulttyq banktiń de Úkimettiń de shamasy kelmeıdi. Saldarymen saýatty kúresý kerek» deıdi maman7
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy,
"Adyrna" ulttyq portaly
