Reseı qarjygerleriniń paıymdaýynsha, 2014 jyldan beri sankııadan kóz ashpaı kele jatqan Reseı ekonomıkasy bıyl qatty tıtyqtap tur. «Aldaǵy ýaqytta Reseı Batyspen mámilege kelýge tyrysý kerek» deıdi qarjygerler.
Biraq qarjy ombýdsmenderiniń bul pikirin resmı bılik quptap otyrǵan joq. Reseı prezıdenti Pýtın «Batystyń ásirese AQSh-tyń salqyn qabaq tanytýy da, munaıdyń túsýi de ony asa qorqytpaıtynyn» jıi aıtady.
Jalpy, ekonomıst-sarapshylardyń baıyptaýynsha, Reseıde qazir azyq-túlik tapshylyǵy týyndaı bastaǵan. Buryn ishki naryǵyn Batystan keletin azyq-túlik ónimderimen toltyryp otyrǵan Reseıdiń qazir ishki naryǵy bos qalǵan. Norvegııa, Greııa, Avstralııa, Argentına, Kanada elderinen aýyl sharýashylyǵy ónimderin asta-tók alatyn kórshi el qazir birshama ónim túrlerinen asa taryǵyp otyr.
Buǵan qatysty «endigi kezekte Reseıdi Qazaqstan asyraı bastaıdy, Sondyqtan bul arada Reseıdi asyraımyz dep ózimiz taryǵyp qalmaýdyń joldaryn qarastyrǵanymyz abzal» degen sarapshylar da boldy.
Ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor Jumadilda Baıahmetovtyń aıtýynsha, osy tusta Qazaqstan úkimeti otandyq ónim óndirýshilerge naqty-naqty qoldaý bildirý kerek.
«Reseı bos jatqan naryǵyn endi Qazaqstan arqyly toltyra bastaıdy. Osy arada saýatty áreket etse, bizdiń agrarııler úlken paıda kórer edi. Sondyqtan biz mynany eskerýimiz kerek. Ol úshin myna usynystardy eskerse deımin:
A) Iri munaı óndiretin zaýyttardyń mańynan shaǵyn janar-jaǵarmaı shyǵaratyn zaýyttar ashý óte mańyzdy.
Á) Astyq saqtaıtyn oryndardyń qasynan, un tartatyn dıirmen oryndaryn ashý qajettilik bolady.
B) Mal bordaqylaıtyn oryndardan teri-jún óńdeıtin ehtar ashý tıimdi bolar edi.
V) Bizdegi baǵalar men tarıfterdiń ósýi turǵyndardyń kópshiliginiń tabysynan áldeqaıda joǵary. Iaǵnı turǵyndar baǵanyń ósýine únemi beıimdelý ústinde. Búginde elimizde azyq-túlik naryǵy men kommýnaldy qyzmet salasyndaǵy qalyptasqan jaǵdaıǵa otandyq mamandardyń birazy alańdaýshylyq bildirip otyr. Azyq-túlik baǵasynyń qymbattaýy men kommýnaldy tólemaqynyń úzdiksiz ósýi kópshilik azamattardyń turmystyq máselelerin qıyndatyp ta jibergeni jasyryn emes. Osyǵan oraı qaısybir Básekelestikti qorǵaý agenttigin mınıstrlik deńgeıine kóterý kerek. Bul eldegi monopolısterdiń baǵany orynsyz deńgeıde ósirýne jol bermeıtin dúnıe. Baǵany ósirmeýdi bir mınıstrlikke arnaıy juktesek, otandyq ónim óndirýshilerge tarıfterdi tóleý arzanǵa túsip jumys isteý jeńildeıdi. Budan baryp ónim óndirý kólemi de sapasy da artady.
Mine, biz úshin aldymen osy jaıttarǵa mán bergen jón. Sonda otandyq óndiris naqty qoldaýdy sezinip jumysyn alǵa bastyrady,-deıdi maman.
Ekonomıst-ǵalymnyń paıymdaýynsha, negizinde bizdiń ekonomıkalyq qurylymymyz ekige bólinedi. Qala jáne halyqtyń 47 paıyzy turatyn aýyl. Sondyqtan kórshi eldegi jaǵdaıdy eskere otyryp aldaǵy ýaqytta aýyl sharýashylyǵyna as mán berýliý qajet. Mamandardyń paıymdaýynsha, aýyldyń sharýashylyǵyn damytýdy bir ǵana Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine tańyp qoıý durys bolmady. Bul sharýany Ulttyq ekonomıka mınıstrligine de júkteý kerek.
«Tereńnen baıyptaǵanǵa Reseı men Eýroodaq arasyndaǵy sankııalar salqynyn bizge tıgizbeı utymdy alyp shyǵatyn sala - aýyl sharýashylyǵy. Sondyqtan Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine qurylymdyq ózgerister jasaýdyń reti keldi. Eger biz bolashaqta aýyl sharýashylyǵyn jandandyra almasaq, agro-ónimder óndirýge, otandyq et-sút óndirisine jan bitire almasaq, onda Reseıdiń kebin biz de kıemiz. Biz endi Reseıden azyq-túlik ala almaımyz. Sebebi Reseıdiń ózine jetpeı jatyr. Munaı arzandap, odan túsetin túsimi azaıyp, Eýropa elderi de aýyl sharýashylyǵy ónimderin qymbattatyp jiberdi. Qazir arzan azyq-túlik ımporty degen áńgime joq. Sebebi Reseıge taýar tasymaldaı almaı qalǵan birqatar Eýropa elderi bizge jáne basqa elderge arzan azyq-túlik endi bermeıdi. Sondyqtan árkim óz kúnin ózi kóretin zaman týyp keledi. Al bul arada biz otandyq óndiriske ǵana arqa súıeı alamyz. Demek bizge shıkizatty syrtqa shıki kúıinshe jibere bermeı eń sońǵy daıyn ónimge deıin ónim óndirý salasynyń damýyna kúsh salý kerek. Olaı etpesek kúni erteń bizde de ash qursaq halyq kóbeıedi. Sondyqtan bul arada Ulttyq ekonomıka mıınstrligin de «oıatý» kerek. Bizge serpilis qajet. Saldary bolmaıdy. Áseri etpeıdi degen sózderdi umytý kerek. Barlyǵyn aldyn-ala boljap, bilip otyrǵan jón»,-deıdi Jumadilda Baıahmetov.
Qarlyǵash Zaryqhanqyzy
"Adyrna" ulttyq portaly
