Jalǧan aqparatty anyqtai alasyz ba?

Jalǧan aqparat — būl şyndyqqa säikes kelmeitın nemese arandatuşylyq maqsatta būrmalanǧan mälımetter. Mūndai aqparat ädette qasaqana taratylady jäne adamnyŋ senımıne nemese qoǧamdyq pıkırge äser etu üşın qoldanyluy mümkın. Bügınde aqparattyŋ būl türı adamdy adastyru, qoǧamdyq pıkırdı qalyptastyru nemese belgılı bır müddenı qoldau maqsatynda taratylady. Sondyqtan, ony anyqtap, tekseru maŋyzdy. Jalǧan aqparattyŋ ziiany orasan zor. Endeşe, olardy qarastyryp körelık. Bırınşıden, jalǧan aqparattyŋ köp taraluy qoǧamdaǧy senımdılık deŋgeiın tömendetedı. Adamdar aqparatqa senbeitın bolady, nätijesınde jalǧan aqparat pen şyndyqty ajyratu qiynǧa tüsedı. Kelesı mäsele — qoǧamdyq dürbeleŋ jäne panika. Jalǧan aqparat köbıne adamdy qorqytyp, dürbeleŋ tudyruy mümkın. Būl, äsırese, tabiǧi apattar, epidemiialar nemese saiasi jaǧdailar turaly jalǧan mälımetter taraǧanda baiqalady. Qate aqparattar saiasi maqsatta da paidalanylady, qoǧamdy bölşektep, belgılı bır partiia nemese ükımettıŋ paidasyna äreket etu üşın qoldanyluy mümkın. Būl qoǧamnyŋ bırıguıne, demokratiialyq prosesterge terıs äser etedı. Odan bölek, jalǧan medisinalyq aqparat, mysaly, vaksinasiiaǧa qatysty jalǧan mälımetter, qoǧamda densaulyq mäselelerıne kerı äser etuı mümkın. Būl adamdardyŋ dūrys şeşım qabyldauyna kedergı keltıredı. Jalǧan aqparattyŋ taraluy qoǧamdy tūraqsyzdandyru syndy köptegen qiyndyqqa alyp keluı mümkın, sondyqtan oǧan qarsy küres jūmystaryn jürgızu öte maŋyzdy. Mamandar būndai aqparatpen kürestıŋ bırneşe täsılın körsetedı. 1. Derekközdı tekseru: Aqparattyŋ qaidan şyqqanyn tekserıŋız. Senımdı jäne belgılı aqparat közderınen kelgen derekterge ǧana senu maŋyzdy. 2. Köp derekközden tekseru: Bırneşe derekközden aqparatty salystyru arqyly onyŋ dūrystyǧyn tekserıŋız. Eger köptegen senımdı derekközder bırdei aqparat berse, būl onyŋ şyndyqqa jaqyn ekenın bıldıredı. 3. Faktılerdı tekseru: Jalǧan aqparat köbıne emosiialarǧa nemese abstraktılı tūjyrymdarǧa negızdeledı. Derekter men faktılerge nazar audaru, olardy naqty ärı däl tekseru qajet. 4. Kritikalyq oilau: Aqparatty qabyldamas būryn, onyŋ dūrystyǧyn baǧalaŋyz. Öte kümändı nemese şekten tys körınetın mälımetterge kümändanuǧa tyrysyŋyz. 5. Tehnologiialyq qūraldar paidalanu: İnternette faktılerdı tekseretın arnaiy qyzmetter men saittar bar (mysaly, Snopes, FactCheck.org). Olardy paidalanu arqyly aqparattyŋ dūrystyǧyn tekseruge bolady. 6. Äleumettık mediany sauatty paidalanu: Äleumettık jelılerde aqparat taratqanda, onyŋ senımdılıgı men naqtylyǧyn tekserıp, şyndyqqa janaspaityn mälımetterdı taratpauǧa tyrysyŋyz. 7. Bılım men aqparatqa qoljetımdılık: Jalǧan aqparatqa qarsy tūru üşın özıŋızdı bılımmen qamtamasyz etıŋız. Aqparatty tereŋ zertteu jäne sanaly türde taŋdau jasau – aqparattyŋ şyndyqqa jaqyn boluyna kömektesedı.