Búgingi tańda Qazaqstanda erekshe qajettilikteri bar azamattardyń ómir súrý sapasyn jaqsartý maqsatynda túrli memlekettik baǵdarlamalar júzege asyrylyp jatyr. Degenmen, qoǵamda ınklıýzııany damytý men múmkindigi shekteýli jandardyń ómirin barynsha yńǵaıly etý máselesi áli de ózekti.
Elimizde múgedektigi bar adamdardyń quqyqtaryn qorǵaý úshin birneshe mańyzdy zańdar qabyldanǵan. Sonyń ishinde eń negizgileri:
• 2015 jyly Qazaqstan ratıfıkaııalaǵan “Múgedekterdiń quqyqtary týraly” BUU Konvenııasy, bul qujat erekshe qajettilikteri bar azamattarǵa teń múmkindikter jasaýǵa mindetteıdi.
• “Qazaqstan Respýblıkasynda múgedekterdi áleýmettik qorǵaý týraly” zań, bul qujat múgedektigi bar jandardyń jumyspen qamtylýy, bilim alýy jáne ınfraqurylymǵa qoljetimdiligi máselelerin retteıdi.
• “Kedergisiz orta” baǵdarlamasy, munyń aıasynda qoǵamdyq oryndar múmkindigi shekteýli azamattarǵa yńǵaıly etip jasalýda. Zań júzinde bári jaqsy kóringenimen, is júzinde keıbir sharalar tolyq oryndala bermeıdi. Ásirese, ınfraqurylymdy beıimdeýde áli de sheshimin tappaǵan máseleler bar.
Bilim berý jáne ınklıýzıvti orta. Qazaqstanda ınklıýzıvti bilim berý júıesi engizilýde. Qazirgi tańda, arnaıy mektepter men túzetý kabınetteri jumys isteıdi. Jalpy bilim berý mekemelerinde ınklıýzıvti synyptar ashylýda. Erekshe balalar úshin qashyqtan oqý múmkindigi qarastyrylǵan. Biraq bul júıeniń tolyq qalyptasýy úshin áli de atqarylatyn jumys kóp. Mysaly, arnaıy pedagogterdiń, logopedterdiń jetispeýi, oqý oryndarynda beıimdelgen ınfraqurylymnyń bolmaýy úlken másele. Inklıýzıvti bilim berýdiń qaǵaz júzinde emes, shynaıy ómirde tolyqqandy júzege asýy úshin naqty qadamdar jasalýy qajet.
Jumyspen qamtý jáne áleýmettik qoldaý. Múgedektigi bar azamattardyń qoǵamǵa belsene aralasýy úshin jumyspen qamtý óte mańyzdy. Bul baǵytta birqatar sharalar júzege asyrylyp keledi: Memlekettik kvota boıynsha kásiporyndar belgili bir mólsherde múmkindigi shekteýli adamdardy jumysqa alýǵa mindetti. “Eńbek” memlekettik baǵdarlamasy aıasynda arnaıy granttar men jeńildikter qarastyrylǵan. Múgedektigi bar azamattarǵa kásiptik oqytý kýrstary uıymdastyrylady. Degenmen, is júzinde bul júıe óz deńgeıinde jumys isteı bermeıdi. Kóptegen jumys berýshiler múgedektigi bar adamdardy jumysqa alýǵa daıyn emes. Sebebi, olar úshin arnaıy jaǵdaı jasaý qosymsha shyǵyndy talap etedi. Sonymen qatar, jumys oryndaryna jetý, kólikpen qatynaý máselesi de ózekti bolyp otyr.
Qoǵamdyq oryndardyń múmkindigi shekteýli azamattar úshin beıimdelýi mańyzdy. Qazaqstanda bul baǵytta birqatar ózgerister bar, mysaly, keıbir jańa avtobýstar pandýstarmen jabdyqtalǵan, ákimshilik ǵımarattarda arnaıy kirý joldary jasalǵan. Alaıda, áli de kezdesetin máseleler kóp: Pandýstardyń durys salynbaýy nemese múlde bolmaýy. Qoǵamdyq kólikterdiń múmkindigi shekteýli azamattar úshin qolaısyzdyǵy. Arnaıy dárethanalar men lıftilerdiń jetispeýi. Bul máseleler tek zańnamalyq ózgerister arqyly ǵana emes, qoǵamnyń ortaq jaýapkershiligi arqyly sheshilýi kerek.
Erekshe qajettilikteri bar azamattardy qoldaý – tek memlekettiń emes, barlyǵymyzdyń mindetimiz. Kez kelgen adam bul máselege óz úlesin qosa alady:
1. Qoǵamdyq sana qalyptastyrý – múgedektigi bar adamdarǵa degen kózqarasty ózgertý, olardy qoǵamnyń tolyqqandy múshesi retinde qabyldaý mańyzdy.
2. Eriktilik qyzmetke qatysý – kómekke muqtaj jandarǵa qoldaý kórsetý úshin qaıyrymdylyq uıymdaryna qosylýǵa bolady.
3. Kásipkerlerdiń qoldaýy – bıznes ókilderi erekshe qajettilikteri bar adamdarǵa jumys oryndaryn usynsa, bul olardyń ómir súrý sapasyn arttyrýǵa kómektesedi.
4. Infraqurylymdy jaqsartý usynystary – jergilikti bılikke qoljetimdi orta qalyptastyrý týraly usynystar bildirý qajet.
5. Kúndelikti ómirde qoldaý kórsetý – qoǵamdyq oryndarda, kólikte nemese kóshede erekshe qajettilikteri bar adamdarǵa kómektesýge daıyn bolý.
Qazaqstanda múgedektigi bar adamdarǵa jaǵdaı jasaý baǵytynda túrli sharalar qolǵa alynyp jatyr. Biraq áli de sheshilmegen máseleler kóp. Tek memleket tarapynan ǵana emes, qoǵamnyń árbir múshesi bul ózgeristerge atsalysýy qajet. Inklıýzıvti qoǵam – bárimiz úshin qolaıly qoǵam. Eger árkim óz deńgeıinde úles qosa bilse, múmkindigi shekteýli azamattar úshin shekteýsiz ómir qalyptastyrýǵa bolady.
Aıgúl Muratqyzy
