Túrkııadaǵy sońǵy oqıǵalar, naqty aıtqanda Stambul ákimi Ekrem Imamoǵlynyń, onymen birge júzge jýyq úzeńgilesteriniń qamaýǵa alynýy búkil álemdi bir silkindirip tastady. Jahandyq aqparat kózderi jańalyqtar legin osy oqıǵamen ashyp, sonymen aıaqtap jatyr.
Alaıda bári de bolǵan jaıdy qurǵaq konstataııalaýmen shektelýde. Álemdik deńgeıdegi saıasatkerler de bul oqıǵaǵa baǵa berýge asyǵar emes. AQSh pen Eýro Odaq basshylary únsiz. Reseı men Qytaı da buǵan qatysty pikirin bildirýge nıetti emes. Basqalary da solaı. Nege degen suraq týyndaıdy osy jerde.
Shynymdy aıtsam, meni bul oqıǵa eki oıly kúıge túsirdi.
AQSh pen Eýro Odaq elderiniń ustanǵan úndemestik pozıııasy túsinikti delik. Olarǵa dál qazir Túrkııamen arazdasý tıimsiz. Ýkraınadaǵy janjal bitken soń agressıvtik saıasatqa bet burǵan Reseıdiń qarýy qalaı qaraı burylary belgisiz. Bireýler RF kelesi nazaryn Grýzııaǵa ne Qazaqstanǵa burýy múmkin deıdi. Grýzııany bilmeımin, alaıda Qazaqstanǵa qoqan-loqqy kórsetem dese, Reseı shetel naryǵyna shyǵatyn sońǵy korıdorynan aırylyp, álemdik taýar aınalymynan múldem ajyrap qalady. Ol oǵan kerek pe? Árıne, kerek emes. Alaıda Keńes Odaǵyn qalpyna keltirem degen ambıııalary aldyńǵy orynǵa shyqsa logıka men aqyl-es ekinshi satyǵa ketýi de yqtımal.
Ekinshi bireýleri Baltyq jaǵalaýy elderi nysanaǵa alynýy múmkin deıdi. Eýro Odaqtyń qaıta qarýlanyp, áskerı potenıaldy arttyrýǵa 900 mlrd evro jumsaý jónindegi sheshimi mundaı qaýiptiń baryn anyq baıqatyp otyr. Eýropa elderiniń basym kóbi NATO quramynda. Al Túrkııa áskerı áleýeti jaǵynan NATO uıymyndaǵy ekinshi armııa. Qaraptan qarap, Túrkııa bıligin synaımyn dep, sondaı odaqtastan kim aırylǵysy keledi deısiń! Bireýdiń qolymen ot kósep úırenip qalǵan AQSh-qa da ol kerek emes. Demek AQSh pen Eýro Odaq ázirge úndeı qoımaıdy. Túrkııadaǵy 2016-18 jyldary qamaýǵa alynǵan 160 myńnyń janynda júz adam degen ne táıiri dep otyra bermek shamasy? Árıne, Túrkııa oppozıııasynyń lıderi Ekrem Imamoǵly da Batysqa búıregi buryp turatyn saıasatker retinde belgili. Aldaǵy prezıdenttik saılaýda jeńiske jetip jatsa, Eýro Odaq oǵan da qarsy emes. Al jeńe almasa she? Onda kollektıvtik Batysqa sol Erdoǵanmen ári qaraı jumys isteýge týra keledi. Al ol kezde Taıyp kókemiz ne deıtini belgisiz. Onyń ústine EýroOdaq Túrkııany óz qataryna qospaǵanymen qoımaı, ony Taıaý Shyǵys aımaǵyna qarasty el retinde qaraıyq degenin Erdoǵan keshire qoıar ma eken? Sondyqtan Batys elderi ázirge qaı jeńgeniń meniki dep únsiz otyra beretin syńaıly.
Al endi bul jaǵdaıdyń meni nege eki oıly qylǵanyn aıta keteıin. Árıne, bul jappaı qamaqqa alýdyń saıası astary bar ekeni aıdan anyq. Redjep Taıyp Erdoǵan 2016 jylǵy áskerılerdiń tóńkeris jasamaqshy bolǵan áreketinen keıin 2017 jyly jalpy halyqtyq referendým ótkizip, elde prezıdenttik bılik ornatty. Sodan beri sol bılikti nyǵaıtýmen bolyp keledi. Bir jaǵynan qarasań, avtorıtarızmniń ıisi múńkip tur. Solaı emes pe? Olaı bolsa demokratııalyq platformada turǵan kez-kelgen el bul qadamdy synnyń astyna alýy tıis emes pe? Osy jerde toqtańyzdar, asyqpańyzdar. Bul medaldiń bir jaǵy ǵana.
Ekinshi jaǵy retinde Qazaqstannyń óziniń jeke derbes múddesi turǵysynan qarasaq. "Saıasatta dos ta joq, dushpan da joq. Saıasatta tek qana jeke múdde ǵana bar" degen edi kezinde uly saıasatker Ýınston Cherchıl. Bizge salsa, Erdoǵannyń neǵurlym uzaq basshylyq jasaǵany tıimdi. Sebebi ol túrkishil basshy. 90-shy jyldardan beri ilinip-salynyp, ne bar emes, ne joq emes shala-jansar kúıde bolǵan Túrki elder odaǵyna jan bitirdi. Búginde álemdik arenada Túrki memleketteriniń qaýymdastyǵy edáýir nyǵaıa tústi desek, ol da sol saıasatkerdiń arqasy. Túrki elderi birikse qandaı kúsh bola alatynyn keshegi Ázerbaıjan men Armenııa arasyndaǵy soǵys kezinde anyq kórsetip bergen de sol Erdoǵan. Jáne sol arqyly qalǵan túrki memleketterine dem berdi. Bizge de keregi sol - Túrki elderiniń birligi. Sebebi biz búginde Túrki áleminiń aldyńǵy shebinde, fort-posty bolyp turmyz. Oǵan eshkim de kináli emes. Geografııalyq jaǵdaı solaı. Olaı bolsa, bizge Túrkııa basshylyǵynda Erdoǵan sııaqty túrkishil saıasatkerdiń qala bergeni tıimdi.
Al jańaǵy Túrkııadaǵy oppozıııa men bılik arasyndaǵy tartysqa keler bolsaq, bul olardyń ózderiniń ishki máselesi. Jáne oǵan eshbir ózge eldiń aralasýyna haqy joq. Ózderi sheshýi tıis. Bálkim bireýge meniń aıtqanym ádiletsizdikti qoldaǵandaı bolyp kóriner. Ondaılarǵa aıtarym, jalpy saıasattan ádildik izdeýdiń qajeti joq. Bos áýre. Saıyp kelgende ár memleket jeke múddesin oılaýy tıis. Naqty myna jaǵdaıda men tek Qazaqstannyń jeke múddesi turǵysynan qarap otyrmyn.
Mukhtar Tumenbay
