Prezıdent Tramp qyzmetine kirise sala AQSh salyq tóleýshileriniń qarjysynan qurylǵan, biraq ózge elderge kómek beretin uıymdar jumysy shektep, qaıta qurylymdaýǵa kirisip ketti. Alaıda onyń saldary qandaı bolýy múmkin?
AQSh prezıdenti Donald Tramptyń buıryǵymen AQSh úkimetiniń shetelderge beretin kómegi doǵaryldy. Úkimettiń gýmanıtarlyq, ekonomıkalyq jáne tehnıkalyq kómek kórsetýine jaýapty Halyqaralyq damý agenttiginiń (USAID) joǵary laýazymdy ondaǵan sheneýnigi demalysqa jiberilip, agenttiktiń myńdaǵan qyzmetkeri men merdigerleri jumystan bosatyldy. Barlyq baǵdarlamalar resmı túrde toqtatyldy.
Buǵan deıin mıllıarder Ilon Mask USAID-tyń «qalpyna keltirilmeıtinin» aıtyp, ony jabý qajettigin málimdegen bolatyn. Onyń aıtýynsha, bul usynysty AQSh prezıdenti Donald Tramp qoldaǵan.
KONGRESTIŃ QUPTAÝYN QAJET ETPEITIN ShEShIM BE?
Alǵashqy bette USAID-tiń 600-den astam qyzmetkeri agenttiktiń kompıýterlik júıelerine qol jetkize almaı qalǵanyn habarlady. Vashıngtondaǵy shtab-páterde jumys isteıtinderge keńseniń jabylýyna baılanysty úıde qalý kerektigi týraly hattar jiberilgen. USAID-tyń resmı veb-saıty da jumys istemeı tur.
Tramp USAID-ty jabý kópten beri qajet bolǵanyn aıtty. Biraq óziniń alǵashqy prezıdenttik merziminde bul konepııa unaǵanyn moıyndady.
Jýrnalısterdiń «Kongrestiń bul qadamdy maquldaýy qajet pe?» degen suraǵyna Donald Tramp USAID agenttigin jabý týraly sheshimi qosymsha maquldaýdy qajet etpeıtinin aıtyp jaýap berdi.
«Biz bárin durys jasaǵymyz keledi. Bul baıaǵyda-aq jasalýy tıis nárse edi. Baıden ákimshiligi kezinde naǵyz bassyzdyq oryn aldy», - dedi ol.
Kásipker Ilon Mask Tramptyń qoldaýymen federaldy úkimettiń tıimdiligine tolyq tekserý júrgizip jatqanyn habarlady. X platformasyndaǵy strıminde mıllıarder prezıdentpen agenttik jumysyna qatysty egjeı-tegjeıli talqylaý ótkizgenin jáne ony jabý kerek degen sheshimge kelgenin aıtty.
«Bul jaı ǵana ishinde qurt bar alma emes. Bul – tolyǵymen qurttardan turatyn klýb. Odan qutylý kerek. Ol qalpyna keltirilmeıdi», - dedi Mask.
Tramp ákimshiligi USAID-tyń qaýipsizdik qyzmetiniń de eki basshysyn ýaqytsha demalysqa jiberdi. Buǵan olardyń Ilon Mask basqaratyn memlekettik basqarý tıimdiligi departamentine (DOGE) agenttiktiń qorǵalǵan júıelerine qol jetkizýge ruqsat bermegenderi sebep boldy.
QAShAN DA KETKENDER KINÁLI ME?
Ilon Mask basqaratyn memlekettik basqarý tıimdiligi departamenti (DOGE) buǵan deıin qarjy mınıstrliginde tekserý júrgizip, Social Security men Medicare júıelerindegi qupııa tólem aqparatyna qol jetkizgen. Amerıkalyq BAQ málimetinshe, osy jaǵdaıdan keıin qazynashylyqtyń joǵary laýazymdy qyzmetkerleriniń biri otstavkaǵa ketken.
Al USAID agenttiginiń jabylýy AQSh prezıdenti Donald Tramp bastaǵan memlekettik qurylymdardy qaıta qurylymdaý saıasatynyń bir bóligi bolyp otyr. Bul reforma federaldy úkimet pen onyń baǵdarlamalaryna tikeleı áser etýde.
AQSh álemdegi gýmanıtarlyq kómek kólemi boıynsha birinshi oryn alady. Jańa ákimshiliktiń sheshimderi Amerıka saıasatynyń uzaq jyldar boıy qalyptasqan baǵyttaryn ózgertýde. Bul áreket Qytaı men Reseı sııaqty qarsylastarǵa qarsy gýmanıtarlyq kómekti negizgi qural retinde paıdalanýdyń mańyzdylyǵyn joqqa shyǵarady.
Tramp, Mask jáne Kongrestegi respýblıkashyldar aldyńǵy ákimshilikti syrtqy kómekti ysyrap etýge, radıkaldy lıberaldyq áleýmettik baǵdarlamalardy nasıhattaýǵa jáne qarjy jymqyrýǵa jol berdi dep aıyptady. Degenmen, jańa prezıdent bul aıyptaýlarǵa naqty dálelder keltirgen joq.
DEMOKRATTAR SOTQA BERMEK
AQSh sheteldik kómekke óz bıýdjetiniń 1 paıyzdan az bóligin jumsaıdy. Bul kórsetkish basqa eldermen salystyrǵanda áldeqaıda tómen.
Demokratııalyq partııa ókilderi USAID-tyń jabylýyna qarsylyq bildirip, bul sheshim Ilon Masktyń Vashıngtondaǵy yqpalynyń aıqyn dáleli ekenin málimdedi.
Demokrattar Tramp ákimshiligin sotqa berýge daıyndalyp jatqanyn jarııalady. Sonymen qatar, olar USAID qaıta ashylmaıynsha, prezıdenttiń memlekettik departamentke usynǵan kandıdattaryn bekitýden bas tartatynyn habarlady.
Degenmen, qarashadaǵy saılaýdan keıin demokrattar Ókilder palatasy men Senatta basymdyqqa ıe emes. Sol sebepti, olardyń Tramptyń sheshimderine yqpal etý múmkindigi shekteýli.
Búginde USAID jaqtaýshylary agenttik baǵdarlamalary AQSh-tyń Reseı men Qytaıdyń yqpalyna qarsy turýyna kómektesedi dep sanaıdy.
2024 jyldyń qańtarynda jarııalaǵan esepke sensek, AQSh 2023 jyly sheteldik kómekke shamamen 40 mıllıard dollar jumsaǵan. Amerıkalyq BAQ-tyń habarlaýynsha, Tramp ákimshiligi USAID-ty memlekettik departamentke qosý josparyn daıyndap jatyr.
KÓKTEN SURAǴANY JERDEN TABYLǴANDAR
AQSh-tyń Halyqaralyq damý agenttiginiń (USAID) jabylýy halyqaralyq qaýymdastyqta ártúrli pikirler týdyrdy. Keıbireýler bul qadamdy AQSh-tyń syrtqy saıasatynyń ózgerýi retinde qabyldasa, basqalary onyń jahandyq gýmanıtarlyq jáne damý baǵdarlamalaryna áserine alańdaýshylyq bildirýde.
Reseılik fılosof Aleksandr Dýgın «Vkontakte» áleýmettik jelisinde jazǵan pikirinde USAID-tyń jabylýyna oń kózqarasta ekenin kbaıqatty. Ol bul agenttikti AQSh-tyń jahandyq yqpalynyń negizgi quraly, Reseı men basqa elderdegi túrli-tústi revolıýııalardy uıymdastyrýshy kúsh retinde sıpattady. Onyń pikirinshe, USAID-tyń joıylýy – jahandanýǵa qarsy mańyzdy jeńis. Sebebi bul uıym AQSh-tyń álemdegi lıberaldyq yqpalyn taratyp, syrtqy basqarýdy qamtamasyz etip kelgen.
Vengrııa premer-mınıstri Vıktor Orbannyń keńesshisi (týysy emes) Balash Orban USAID-ti «zańsyz shetel qarjylandyrýynyń» kózi dep sıpattap, «Tramp pen Mask aqyrynda osy sybaılas jemqorlyq mashınasymen kúresti»,- dep jazdy.
USAID-tyń ýaqytsha basshysy bolyp taǵaıyndalǵan Marko Rýbıo agenttikti synǵa alyp, onyń bastapqy mıssııasynan aýytqyp, AQSh-tyń negizgi ulttyq múddelerine sáıkes kelmeıtin jobalarǵa qarjy bólgenin atap ótti. Rýbıonyń aıtýynsha, USAID «amerıkalyq múddelerdi shetelde ilgeriletý» baǵytynan alystap ketken.
DEMOKRATIIaNY QOLDAÝDY DOǴARÝ MA?
AQSh prezıdentiniń baspasóz hatshysy Karolın Levıtt Djo Baıden kezinde Aq úıdiń USAID arqyly Qazaqstandaǵy "dezınformaııamen kúreske" 4,5 mıllıon dollar bólingenin habarlaǵan. Alaıda, Levıtt bul qarajattyń naqty qalaı jumsalǵany týraly egjeı-tegjeıli aqparat bermedi.
Qazaqstandyqtar da USAID qyzmetiniń toqtaýyn jaqsylyqqa joryp jatqan joq. Meıirjan Áýelhanuly áleýmettik jelidegi paraqshasynda «USAID‑ti jabý Tramptyń muqııat oılastyrylǵan geosaıası qaıta qurylymdaýy ma álde jeke kek pe, degen suraqqa qaramastan, bul áreket AQSh-tyń syrtqy saıasatynyń praktıkalyq jáne fılosofııalyq baǵytyn túbegeıli ózgertkenin kórsetedi,» - dep jazdy. Onyń paıymdaýynsha, Amerıka osy arqyly álemdegi demokratııalyq qozǵalystardy qoldaý rólin resmı túrde aıaqtaǵan bolyp eseptelýi múmkin.
Al Serik Murathan bolsa «Anaý deımiz, mynaý deımiz,Tramp degen sarbas shal álemniń dúnıe júzilik ekinshi soǵystan keıin qalyptasqan zańdaryna núkte qoıdy», - dep óz tujyrymyn bildirgen.
Ońǵar Qabdenniń pikiri mynandaı: «Tramp demokratııany qoldaýǵa bólinetin aqshany toqtatty. AQSh grantymen jumys isteıtin uıymdar jabylýda. Donald bilgenin istep jatyr».
