6 aqpanda Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı janyndaǧy Qazaqstannyŋ strategiialyq zertteuler institutynda «Q.K. Toqaevtyŋ 3 jyldyq saiasi reformalarynyŋ nätijelerı» atty taqyrypta «KİSİ GPS: Gylym. Pikir. Sayasat.» Ūlttyq saraptama alaŋynyŋ otyrysy öttı. Şara barysynda talqylauǧa qatysuşylar – memlekettık organdar men parlament ökılderı, jetekşı taldau ortalyqtarynyŋ basşylary, täuelsız sarapşylar men qoǧam qairatkerlerı Qazaqstanda soŋǧy üş jylda jüzege asyrylǧan saiasi reformalardyŋ negızgı aspektılerın, olardyŋ memlekettık basqarudy, qūqyqtyq jüienı jäne azamattyq qoǧamdy damytuǧa yqpalyn talqylady.
Talqylaudaǧy alǧysözınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı janyndaǧy QSZİ direktory Erkın Tūqymov Qazaqstanda soŋǧy üş jylda elımızde ǧana emes, bükıl postkeŋestık elderde būryn-soŋdy bolmaǧan demokratiialyq reformalar jüzege asyrylǧanyn erekşe atap öttı.
«Memleket basşysy bırneşe ret atap ötkendei, saiasi jaŋǧyrtusyz eldıŋ tūraqty ılgerıleuı mümkın emes. Jahandyq tūraqsyzdyq jaǧdaiynda jan-jaqty saiasi reformalardyŋ jüzege asuy älemdık qauymdastyqqa Qazaqstandy aiaǧyna nyq tūrǧan memleket jäne bızdıŋ auyzbırlıktı bırtūtas ūlt ekenımızdı bıldıretın signal. Prezident Toqaev Qazaqstannyŋ damu, ılgerıleu jäne reformalar jolyn taŋdap jatqanyn körsettı. Būl onyŋ tarihi missiiasy, el basşysy retındegı jauapkerşılıgı. Reformalardyŋ tüpkı maqsaty – ärbır qazaqstandyqtyŋ äl-auqatyn arttyru, elımızdıŋ egemendıgın nyǧaitu, demokratiialyq instituttardy nyǧaitu jäne jaŋa saiasi dästürlerdı qalyptastyru», – dedı E.Tūqymov.
QSZİ direktory, sondai-aq reformalardyŋ tüpkı maqsaty ärbır qazaqstandyqtyŋ äl-auqatyn arttyru, elımızdıŋ egemendıgın nyǧaitu, demokratiialyq instituttardy şyŋdau jäne jaŋa saiasi dästürlerdı qalyptastyru ekenın basa aitty.
QR Konstitusiialyq Sotynyŋ Töraǧasy Elvira Äzımova Ädılettı Qazaqstan tūjyrymdamasy aiasynda zaŋnyŋ üstemdıgı mädenietı jaŋartylyp, adam qūqyqtaryn qorǧau jäne qūqyq qorǧau instituttaryn nyǧaitu salasynda keşendı şaralar jüzege asyrylyp jatqanyn – olardyŋ ışınde qalpyna keltırılgen Konstitusiialyq sot ortalyq oryn alatynyn atap öttı.
«Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiialyq Soty Konstitusiianyŋ saqtaluyn qamtamasyz etu boiynşa maŋyzdy missiiany jüzege asyrady. Ol azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧaityn sot jüiesınıŋ negızgı elementıne ainaldy. Sot zaŋdar men normativtık qūqyqtyq aktılerdıŋ Konstitusiiaǧa säikestıgın tekserıp, konstitusiialyq daulardy şeşedı, būl memleketımızdegı zaŋdylyq pen qūqyqtyq tärtıptıŋ kepılı bolyp tabylady.
Konstitusiialyq Sotty qūru onyŋ öz funksiialaryn tiımdı oryndauyna mümkındık beretın täuelsızdık pen ädıldık qaǧidattaryn saqtai otyryp jüzege asyrylady. Konstitusiialyq sot qyzmet etuı jyldarynda zaŋnyŋ üstemdıgın bekıtıp, azamattardyŋ memlekettık instituttarǧa senımın nyǧaituǧa kömektesetın maŋyzdy nätijelermen körındı», — dep atap öttı Elvira Äzımova.
QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty Aidos Sarym ükımet bırqatar jaǧdailarǧa, atap aitqanda qaŋtar oqiǧasyna bailanysty saiasi reformalar jürgızuge mäjbür boldy degen aŋyzdyŋ joqqa şyǧardy.
«Bıraq demokratiialyq üderıster tek jaǧymsyz oqiǧalarǧa reaksiia ǧana emes. Şyn mänınde, saiasi reformalar – būl prezident Toqaevtyŋ filosofiiasy», — dedı A.Sarym.
Qoǧamdyq-saiasi reformalardyŋ qajettılıgı men sūranysy turaly aita kele, mäjılıs deputaty 2015-2019 jyldary Qazaqstannyŋ ekonomikalyq damudyŋ şegıne jetkenın atap öttı.
«Ol kezge deiın ösudı qamtamasyz etetın äleuetımız bolmady. Halyq sany 5 millionǧa östı, bıraq bızde osy 5 million azamatty boiyna sıŋırıp, äleumettık jeŋıldıkter jasai alatyn ekonomika bolmady. Qalai bolǧanda da, bız äleumettık-saiasi reformalarǧa keler edık. Sol kezdıŋ özınde-aq «Halyq ünıne qūlaq asatyn memlekettıŋ» keibır instituttary ıske qosyldy, olardyŋ mındetterıne ükımettı, onyŋ organdaryn bolatyn özgerısterge daiyndau, tüzetu kırdı», — dedı A.Sarym.
Mäjılıs deputaty Ermūrat Bapi soŋǧy üş jyldaǧy demokratiialyq özgerısterdıŋ oŋ dinamikasyn, onyŋ ışınde bırqatar maŋyzdy zaŋnamalyq bastamalardyŋ jüzege asyryluyn atap öttı.
«Alaida reformalardy tek zaŋ arqyly jüzege asyru mümkın emes. Qoǧamdyq sanaǧa özgerıster qajet. 30 jyl boiy qoǧam toqyrau jaǧdaiynda boldy. Sondyqtan özgerısterdı jüzege asyru kezeŋ-kezeŋımen jüruı kerek. Qoǧamdyq sanada älı de demokratiialyq qūndylyqtarǧa betbūrys bolǧan joq», — dep atap körsettı E.Bapi.
Bala qūqyqtary jönındegı uäkıl Dinara Zäkieva öz sözınde zaŋ üstemdıgı qaǧidatyn nyǧaitu jäne äielder men balalardy zaŋnamalyq qorǧau siiaqty reformanyŋ maŋyzdy baǧytyna toqtaldy. Balalar ombudsmenı öz institutynyŋ qyzmetınıŋ nätijelerımen bölıstı.
«Bügınde 2 myŋ otbasyn qoldau ortalyǧy aşyldy, taǧy 125 aşyluǧa daiyndyq üstınde. Problemalyq otbasylardy baqylau maqsatynda 45 myŋ reid ūiymdastyrylady. Barlyq oblystarda psihologiialyq qoldau ortalyqtary aşyldy. «Jaqynda balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau bölımderı de aşylady», — dedı D.Zäkieva. Sondai-aq, IýNİSEF te Qazaqstannyŋ balalardy qorǧau jönındegı jūmysyn joǧary baǧalaitynyn atap öttı.
Mäjılıs deputaty Nikita Şatalov Prezidenttıŋ saiasi reformalary ūlttyq mädeniet pen ūlttyq instituttarmen bailanysty ekenıne nazar audardy. Memleket pen qoǧam būrynǧy qoǧamdyq-saiasi formasiiadan mūraǧa qalǧan instituttar jäne soŋǧy 30 jyldaǧy zamanaui instituttarmen bailanysty.
«İnstitut degenımız ne? Būl deputattar, sudialar, prokurorlar otyratyn ǧimarat emes. Būl ünemı qaitalanatyn erejeler men qaǧidalar. Prezidenttıŋ saiasi reformalarynyŋ basty mındetterınıŋ bırı – osy erejeler men qaǧidalardy bırıktırıp, olardy jüielı etu. Mysaly, eger būl sailau bolsa, onda olar tūraqty. Öŋırlerge ıssaparlar barysynda sailanǧan äkımderge degen senımnıŋ artyp kele jatqanyn öz täjıribemnen körıp jürmın. Öitkenı halyq äkımge senedı, al äkım tūrǧyndar üşın jauapkerşılıktı öz moinyna alady. Būl bilık pen halyq arasyndaǧy bailanysty nyǧaitady. Mūnyŋ bärı joǧary ekonomikalyq ösudıŋ negızgı qūraldarynyŋ bırı retınde qoǧamǧa bazalyq senımdı qalyptastyru üşın qajet. Ärtürlı deŋgeide senım joǧary bolǧan jerde tranzaksiialyq şyǧyndar bolmaidy, menşık qūqyǧynyŋ kepıldıgı jäne qūqyqtyq jüielerdıŋ tūraqtylyǧy bolady. «Qazırgı taŋda bız soǧan qarai jyljyp kelemız», — dep tüiındedı mäjılısmen.
Qazaqstan halqy Assambleiasy Hatşylyǧy meŋgeruşısınıŋ orynbasary Anastasiia Şegorsova öz sözınde halyqtyŋ qoldauy reformalardyŋ tabysty boluynyŋ maŋyzdy şarty ekenın erekşe atap öttı.
«Azamattyq qoǧam Prezident reformalarynyŋ benefisiaryna ǧana emes, subektısıne de ainaldy. Bügıngı taŋda qazaqstandyq qoǧam jaŋa saiasi şyndyqta – jaŋa etika, jaŋa erejeler, jaŋa saiasi mädeniet jaǧdaiynda ömır sürıp jatyr, būl basqalarmen qatar onlain ötınışter institutynyŋ jäne Konstitusiialyq sottyŋ paida boluymen bailanysty», — dedı QHA ökılı.
Sonymen qatar, A.Şegorsova Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ reformalardy jüzege asyrudaǧy rölıne toqtaldy.
«Qazaqstan halqy Assambleiasy özınıŋ 30 jyldyq qyzmetınde konsultativtık-keŋesşı organnan Parlamenttegı ökıldık funksiiasy bar konstitusiialyq organǧa ainaldy. Assambleianyŋ barlyq jūmysy bırlık ornatuǧa baǧyttalǧan, onsyz elımızdıŋ ılgerı damuy mümkın emes. Assambleia Prezidenttıŋ barlyq bastamalaryna belsene aralasady», — degen pıkır bıldırdı.
Qoldanbaly etnosaiasi zertteuler institutynyŋ direktory Talǧat Qaliev reformalar ärqaşan jailylyq aumaǧynan şyǧudy bıldıredı dep mälımdedı.
«Qazaqstan joiqyn dauyl jaǧdaiynda reformalardy jüzege asyrdy: bır jaǧynan Qantar boldy, ekınşı jaǧynan geosaiasi jaǧdaidyŋ şielenısuı boldy. Mūnyŋ bärı reformalardy toqtatyp, neǧūrlym qolaily saiasi jäne ekonomikalyq sättı kütuge sebep boluy mümkın edı. Reformalardyŋ jüzege asyru perspektivalarynan görı täuekelderı köp boldy. «Olardy osyndai jaǧdaida ötkızu batyl şeşım boldy», — dep bölıstı belgılı saiasattanuşy.
Sonymen qatar, reforma būl nysannyŋ özgeruı ekenın, al jaŋartylǧan instituttardyŋ mazmūny men tolyqtyryluy azamattyq sektor men memlekettık organdardyŋ bırlesken jūmysyna bailanysty bolatynyna toqtaldy.
«Soŋǧy üş jylda bız būl reformalardyŋ nätijelerın, olardyŋ kürdelılıgı men auqymdylyǧyn kördık. Būǧan deiın Ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesınde sarapşylar talqylap, sol kezde ıske aspaityndai bolyp körıngen köptegen bastamalar qazır şyndyqqa ainaldy», — dep tüiındedı sözın T.Qaliev.
Astana Open Dialogue analitikalyq platformasynyŋ teŋ qūryltaişysy, Mäjılıs janyndaǧy Qoǧamdyq palatanyŋ müşesı Aleksandr Danilov saiasi reformalar negızınen Qantardan keiın «qylbūrau salynady» dep boljaǧan sarapşylardyŋ kütılımıne qarama-qaişy jüzege asyryldǧanyn eske saldy.
«Saiasi reformalardyŋ eŋ maŋyzdy nätijesı – osy uaqyt ışınde bızde eşqandai kerı qaitaru bolǧan joq jäne bız yryqtandyrudy jalǧastyramyz. Degenmen, jürgızılıp jatqan reformalardy baǧalau üşın älı de köp jūmys ısteu kerek, QSZİ olardy qadaǧalaityn negızgı instituttardyŋ bırı», — dedı saiasattanuşy.
Saiasattanuşy, media-menedjer Syrym İtqūlov saiasi reformalardyŋ nätijesınıŋ bırı aqparattyq mädeniettı arttyru boluy kerek degen pıkır bıldırdı.
«Bügın bız qoǧamnyŋ küştı saiasilanuynyŋ kuäsı bolyp otyrmyz, ol memlekettık şeşımderdıŋ barlyǧy ärbır qazaqstandyqqa qatysty ekenın tüsınuden körınedı. Sondyqtan saiasatkerlerdıŋ de, qoǧamnyŋ da jauapkerşılıgı, eŋ bastysy, barşa adamǧa ädıldık kerek», — dep atap körsettı S.İtqūlov.
Talqylau soŋynda sarapşylar saiasi reformalar Qazaqstannyŋ tūraqty damuy men memlekettık basqarudyŋ tiımdı jüiesın qalyptastyruǧa, sondai-aq qoǧamdy toptastyruǧa jäne azamattardyŋ elımızdıŋ saiasi ömırıne belsendı qatysuyna berık negız qalady degen qorytyndyǧa keldı.
Ūqsas jaŋalyqtar
