Amerikalyq sarapşy Pol Gobl Äzerbaijan ūşaǧynyŋ apaty Mäskeudıŋ Baku jäne Astana arasyndaǧy qarym-qatynasyna qalai äser etuı mümkın ekenı turaly aitty.
Bakuden Groznyiǧa bet alǧan AZUL äue kompaniiasynyŋ ūşaq apatynyŋ sebebı retınde «syrtqy faktor» jaily aitylady. Ondaǧan adamnyŋ ömırın qiǧan būl apat Vladimir Putin rejimınıŋ Qazaqstan jäne Äzerbaijanmen qarym-qatynasyna aitarlyqtai äser etuı mümkın.
Būl turaly AQŞ memlekettık departamentınıŋ būrynǧy keŋesşısı, amerikalyq sarapşy Pol Gobl «Amerika dauysy» jurnalisı Aleksei Gorbachevke bergen sūhbatynda aitty.
- Tergeu barysy turaly köp aqparat joq. Bıraq Resei būl apatty memlekettık deŋgeide jabuǧa tyrysyp jatqany körınıp tūr. Reseilık nasihat qūraldary būl qūbylysty basynda qūstar tobynyŋ şabuyly dep tüsındırıp, raketa boluy mümkın degen nūsqany mülde aitpady. Sızdıŋ oiyŋyzşa, būl jaǧdai Resei men Äzerbaijan arasyndaǧy qarym-qatynasqa äser ete me? Baku de būl oqiǧaǧa qatysty köp pıkır bıldırmedı. Äzırbaijannyŋ reaksiiasy qandai bolady dep oilaisyz?
- Mäskeudıŋ jaǧdaidy şatastyryp, ärtürlı nūsqalardy ūsynuǧa tyrysqany taŋqalarlyq dünie emes. Sebebı būl jurnalisterdı osy nūsqalardyŋ bärın jariialauǧa mäjbür etedı.Şyndyqty anyqtau äreketterın älsıretedı. Ūşaq fiuzeliajy qaldyqtarynyŋ fotosuretterınde jaryqşaqtar ızderı baiqalady. Būl sözsız qaru qoldanylǧanyn bıldıredı. Qūstar ūşaqtardy mūndai deŋgeide zaqymdai almaidy. Sondyqtan būl ūşaqtyŋ kezdeisoq nemese qasaqana türde qūlatylǧanyn senımdı türde aituǧa bolady. Būl Mäskeudıŋ būiryǧymen nemese Şeşen ükımetınıŋ bastamasymen jasalǧan boluy mümkın. Mūndaisūraqtardyŋ jauabyn bız älı bılmeimız. Bıraq būl ūşaqtyŋ dūşpandyq äreketter nätijesınde qūlaǧany anyq. Eŋ yqtimal nūsqa «jer-äue» klasynyŋ zymyrany bolyp otyr.
Eger Resei ükımetı dälelderdı sättı jasyra alsa, bız şyndyqty eşqaşan bılmeuımız mümkın. Alaida būl apattyŋ äskeri äreketter nätijesınde bolǧanyna senımdılık Äzerbaijan men aimaqtyŋ basqa elderın ūşu sanyn azaituǧa jäne Mäskeuge küdıkpen qarauǧa itermeleidı. Būl oqiǧa Kremldıŋ būiryǧy boiynşa jasalǧan dūşpandyq äreketterdıŋ nätijesı me, älde Mäskeudıŋ Soltüstık Kavkazdaǧy küşterdı jetkılıktı deŋgeide baqylai almauynyŋ saldary ma – būl älı belgısız.
Şeşen küşterı, äue şabuylyna qarsy qorǧanys qūraldaryna qol jetkıze otyryp, Mäskeudıŋ būiryǧynsyz da ony qoldanǧan boluy mümkın. Men Mäskeu sözsız kınälı dep aita almaimyn. Bıraq Äzerbaijan men basqa elder Mäskeudıŋ mūndai būiryq bergenıne nemese aimaqtyq bilıktı baqylai almaǧanyna narazy bolady dep oilaimyn. Būl sözsız Mäskeu men Bakudyŋ qarym-qatynasyna köleŋke tüsıredı. Būl tolyq üzılıske alyp kelmeidı. Bıraq qarym-qatynasty salqyndata tüsedı.
- Sızdıŋ oiyŋyzşa, būl Äzerbaijannyŋ ışkı saiasatyna qalai äser etedı?
- Men Äzerbaijan ükımetınıŋ keibır ökılderı asyǧys mälımdemeler jasaudan saqtanyp otyr dep senemın. Sondai-aq, Resei būl oqiǧaǧa kınälı bolsa da, būl turaly qatty dauystap aitudyŋ qajetı joq dep sanaityndar bar. Olar tyǧyz yntymaqtastyqty būzbaudy közdeidı. Mūndai pıkırlerdıŋ Bakude aitylyp jatqany dausyz.
- Tauly Qarabaqtaǧy jaǧdaidyŋ qoǧamdyq reaksiianyŋ keşıguıne qandai da bır äserı bar ma?
- Tauly Qarabaq boiynşa beibıtşılık kelısımıne qol qoiylady degen boljamdar bolǧan. Men ärqaşan būl ssenariige kümänmen qaraǧanmyn. Ūşaqqa qatysty oqiǧa jaǧdaidy jeŋıldetpeidı. Bıraq būl mäselenıŋ şeşılmeuınıŋ basty sebebı dep oilamaimyn.
- Qalai oilaisyz, Äzerbaijan osy jaǧdaidy Kremlmen qandai da bır jabyq kelıssözder üşın paidalanuǧa tyrysa ma?
- Mäskeu jauapkerşılıktı azaitu üşın ne ūsyna alatyny äzırge belgısız. Būl qarjylai ötemaqy boluy da mümkın. Putin jäne basqa da köptegen basşylar bärın de aqşamen şeşıp üirengen. Resei ükımetı Äzerbaijan arqyly ötetın Soltüstık – Oŋtüstık halyqaralyq kölık dälızıne baǧyttalǧaninvestisiialaryn arttyruy nemese aimaqtaǧy keibır elderge körsetıp otyrǧan qoldauyn toqtatuy mümkın. Būl Äzerbaijanǧa ūnaityn jaǧdai bolar edı. Bıraq men Mäskeu tarapynan qandai da bır auqymdy aşyq qadamdar jasalady dep oilamaimyn. Būl Putinnıŋ stilıne tän emes.Bız qazırdıŋ özınde reseilık nasihat maşinasy tolyq küşınde jūmys ıstep jatqanyn körıp otyrmyz. Onyŋ maqsaty – jaǧdaidy būlyŋǧyr etıp, BAQ-ty «būl mümkın bır nūsqa şyǧar, bıraq basqa da boljamdar bar» dep aituǧa mäjbürleu. Putin däuırınde dezinformasiianyŋ maqsaty – alternativtı şyndyqty jasau emes, naqty oqiǧanyŋ ne ekenın anyqtau mümkındıgın joiuekenın ūmytyp ketemız. Iаǧni, Putin adamdardyŋ onyŋ alternativtı közqarasyna senuın emes, olardyŋ eşteŋege senbeuın qalaidy. Būl – Putinrejimınıŋ aiqyn sipattamasy.
- Mūnda taǧy bır maŋyzdy tarap – Qazaqstan. Talqylanyp jatqan boljamdardyŋ bırı boiynşa, zymyranmen zaqymdanǧan ūşaqqa Şeşenstanda şūǧyl qonuǧa rūqsat berılmegen boluy mümkın. Sebebı oqiǧanyŋ män-jaiyn jasyru qajet bolǧan. Nätijesınde ūşaq Qazaqstanǧa bet alyp apatqa ūşyrady. Ūşaqta Qazaqstan azamattary da bolǧan. Būl Resei men Qazaqstan arasyndaǧy qarym-qatynasqa äser etedı dep oilaisyz ba?
- Menıŋşe, Qazaqstan būl jaǧdaiǧa öte qattyrenıştı. Prezident Toqaevtyŋ ūstanymyn eskersek, būl oqiǧa aldaǧy ailarda Qazaqstannyŋ Mäskeuge degen reaksiiasyna Bakudıŋ reaksiiasynaqaraǧanda da köbırek äser etuı mümkın. Sebebı Toqaev Äliev emes. Būl ekeuı müldem ärtürlı basşylar.
Osyndaida ūzyn ūşu-qonu jolaqtary qai jerde ornalasqan degen sūraq tuyndaidy. Zaqymdalǧan ūşaq ūzyn jäne keŋ ūşu-qonu jolaǧyna qonudy qalaǧan bolu kerek. Būl sättı qonu yqtimaldyǧyn arttyrady. Alaida Soltüstık Kavkazdaǧy äuejailardyŋ köbınde öte ūzyn jäne keŋ ūşu-qonu jolaqtary joq. Degenmen, Mahachqala men Buinakskıde şūǧyl qonu üşın eŋ qolaily jaǧdailar bar. Sondai-aq, ırı mūnai önerkäsıbı ortalyǧy bolyp tabylatyn Aqtauda An-124 sekıldı ülken äue kemelerın qabyldai alatyn ülken ūşu-qonu jolaqtary bar. Demek, reseilıkterdıŋ aldyn ala daiyndalǧan ıs-qimyl jospary bolmaǧany anyq. Būl ūşaqtyŋ ärı qarai jüzdegen şaqyrymǧa ūşuyna sebep boldy. Ädette zymyran ūşaqty zaqymdasa, ol bırden qūlaidy. Eger būl ūşaq şyn mänınde zenittık qarudan soqqy alǧan bolsa, ary qarai jüzdegen şaqyrym ūşyp ötıp, eŋ qolaily qonu jolaǧyn ızdeu üşın Reseidıŋ äue keŋıstıgınen şyǧa alǧan bolsa, būl jaǧdai qosymşa zertteudı qajet etedı. Bız älı būl turaly talqylamadyq.
- Soŋynda Reseidıŋ ışkı saiasaty turaly sūraǧym keledı. Özıŋız aitqan bır boljam boiynşa Mäskeu Soltüstık Kavkazda mūndai qarudyŋ qoldanyluyn baqylamady. Būl Putinnıŋ ainalasyndaǧy jaǧdaiǧa qalai äser etedı dep oilaisyz?
- Būl Reseidıŋ ışkı saiasatyna äser etetın küdıkterdı küşeitedı. Öitkenı Şeşenstan men keibır basqa öŋırlerdıŋ qarulardy qoldanudaǧy derbestıgı Mäskeudıŋ tolyq baqylauynan tys qaldy degen küdık küşeiedı. Aimaq elderınıŋ bırqatary Reseige ūşatyn reisterdı toqtatyp jatyr. Men būl jaǧdai halyqtyq narazylyqqa alyp kelmeidı dep oilamaimyn. Būl qalai bolǧanda da Putin saiasatyna degen narazylyqtyŋ artuyna äkeledı. Ol Reseidıŋ oqşaulanuyna äkeledı jäne onyŋ Şeşenstandaǧy jaǧdaidy tolyq baqylauda ūstaudaǧy älsızdıgın körsetedı. Eger būny şynymen de Şeşenstandaǧy Kremlge formaldy türde baǧynatyn küşter jasaǧany anyqtalsa, Putin Ramzan Qadyrovty almastyru turaly şeşım qabyldauy mümkın. Būl Resei üşın betbūrys jasap, Soltüstık Kavkazda aitarlyqtai dümpu tudyrady. Sondai-aq el basqarudaǧy ūlttyq radikaldy täsıldı küşeituı yqtimal.
