Qazaqtyń uly oıshyly óz zamanynda ulttyq oıyndardyń damýy men jańǵyrýyna da muryndyq bolǵan. Abaıtanýshylardyń oıynsha, Abaıdyń ómiri men shyǵarmashylyǵyn zertteýde onyń ulttyq oıyndardyń damýyna jasaǵan qamqorlyǵy shet qalyp keledi.
Abaı toǵyzqumalaq oıynyn jaqsy kórgen jáne sheber oıynshylardyń biri bolǵan. Jáne el ishindegi toǵyzqumalaqshylardyń bas qosyp, saıysqa túsetin jeri de Abaı aýyly bolǵan eken. Jaz — jaılaýda, qys – qystaýda toǵyzqumalaqshylar Abaı aýylyna jınalyp, ózara jarysqa túsken. Jarysty uıymdastyrýshy Abaıdyń ózi bolǵan.
– Derekterge qaraǵanda, el ishinde Qudý degen óte bilgir toǵyzqumalaqshy bolǵan eken. Sol Qudý men Abaı bir oıynda eki kún, eki tún tapjylmaı oınaǵan eken. Bul degen úlken tájirbıeni qajet etedi ǵoı, — dedi etnograf, shejireshi Moldabek Janbolatuly.
Moldabek Janbolatuly Abaı aýlynda ótetin toǵyzqumalaq jarysynyń kezinde oıyn tamashalaýǵa jınalǵan jamaǵat oıyn arasynda el men jerdiń tarıhyna qatysty tanymdyq áńgimelerden sýsyndap otyrǵanyn da atap ótti.
«ABAI BIR OIYNDA EKI KÚN, EKI TÚN TAPJYLMAI OINAǴAN»
– Kórpebaı Boranbaıuly degen adam doıby, toǵyzqumalaq oıynynyń óte úlken sheberi bolǵan. O kisiniń bul ónerge berilgeni sonsha, toǵyzqumalaqtyń taqtasyn qanjyǵasyna bókterip alyp, el aralap júrip oınaıdy eken. Tipti, bir aınalyp óz aýlynyń mańyna kelgende «Bizdiń úı aman ba? Mal-jan aman ba?»,- dep jolaı kezdesken aýyldastarynan surap, amandyǵyn bilgen soń ári qaraı el aralap kete beredi eken. Osyǵan qaraǵanda, sol kezde toǵyzqumalaq oıyny úlken dárejege kóterilgen, — deıdi Moldabek Janbolatuly.
Moldabek Janbolatuly Abaı elinde doıby oınynyń da erekshe damyǵanyn aıtady. Onyń aıtýynsha, Qarabas degen bir atanyń aýyly eńbektegen balasynan eńkeıgen kárisine deıin doıby oınaǵan. Ol aýyldyń doıby oınyn jetik bolǵany sonshalyqty — at ústinde kele jatyp sen uzyn jol júrdiń, men qos úıge qoıdym degendeı aýyzsha oınaıtyn dárejege jetken.
Abaıdyń toǵyzqumalaq, doıby oıyndary mektebinen shyqqan Árham Ysqaqov, Jaqsylyq degen kisiler bertingi zamanǵy elýinshi-alpysynshy jyldary Ortalyq Azııa jáne Qazaqstan boıynsha toǵyzqumalaqtan birneshe dúrkin chempıon bolǵan. Tipti, osy kezde de Abaı aýdanynyń jastary respýblıkalyq jarystarǵa qatysyp, júldeli oryndar ıelenip keledi.
Osynyń bári Abaıdyń qazaqtyń rýhanı óneriniń damýyna, jetilýine qamqorshy bolǵanyn tanytady.
ABAI MEKTEBINIŃ ÓNERPAZDARY
Semeı qalasyndaǵy el Abaı murajaıy dep ataıtyn «Jıdebaı-Bórli» qoryq-murajaıynyń dırektory Jandos Maǵazbekuly Abaı óz mańyna ónerli adamdardy kóptep jınaǵanyn aıtady. Onyń ishinde ánshi, kúıshi, balýan, toǵyzqumalaqshy da bolǵan deıdi. Onyń sózine qaraǵanda, aqyn úshin toǵyzqumalaq shyǵarmashylyq jumystan sál tynys alýdyń bir túri bolǵan.
– Toǵyzqumalaq oıynyn Abaı jaqsy kórgen jáne eldiń bárin osy oıynǵa baýlyǵan dep aıta alamyz. Iaǵnı Abaı aqyndyq ónerge ǵana baýlýshy ǵana emes, basqa da ónerpaz ónerli jastardy tóńiregine jınaǵan.
Abaıdyń mańyna ánshilerden Álmaǵanbet, Muqa, Ámir, kúıshilerden Bitkenbaı, Baımaǵanbet, toǵyzqumalaqshylardan Kórpebaı, Quttyqoja syndy ónerli jandar jınalǵan. Iaǵnı Abaı ónerdiń qaı túri bolsa da qulaı súıip, soǵan ıkemi bar jastarǵa úıretýge qolǵabys etken.
Jandos Maǵazbekuly Abaı toǵyzqumalaqtan júıeli jarys uıymdastyryp otyrǵanyn aıta kelip, Abaı toǵyzqumalaqshylardy keıde birden, keıde tobymen shaqyryp alyp oıyn qurǵanyn atap ótti.
– Jalpy osy Abaıdyń toǵyzqumalaqshylyǵy týraly Abaıdyń aqyn shákirti Kókbaı Janataıuly óz jazbasynda aıtyp ótedi. Kókbaı Janataıuly búı deıdi: «Tobyqty da bes-alty oıynshy shyqty. Olar: Kórpebaı, Quttyqoja, Qýattyń Qudaıberisi, Naqyshtyń Smaǵuly degender edi. Abaı osylardy kezek-kezek alǵyzyp, keıde bárin bir ýaqytta jınap, kóp kúnder bas almaı oınap jatady. Artynan oıyn tarqap, álgi kisiler qaıtatyn bolǵanda dáýleti az nasharlarǵa soǵymdyq taı, taıynsha, qoı, kıim sııaqty nárseler berip qaıtarady,- deıdi Jandos Maǵazbekuly.
Al, Moldabek Janbolatulynyń aıtýynsha, Abaı elinde qazaqtyń turmystyq qol ónerine de erekshe mán berilgen. Tipti, qazyq shalýdan báseke ótkizgen. Ondaǵy maqsat halyqtyń turmystyq ónerin jetildirý bolǵan deıdi Moldabek Janbolatuly.
