قازاقتىڭ ۇلى ويشىلى ءوز زامانىندا ۇلتتىق ويىنداردىڭ دامۋى مەن جاڭعىرۋىنا دا مۇرىندىق بولعان. ابايتانۋشىلاردىڭ ويىنشا، ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋدە ونىڭ ۇلتتىق ويىنداردىڭ دامۋىنا جاساعان قامقورلىعى شەت قالىپ كەلەدى.
اباي توعىزقۇمالاق ويىنىن جاقسى كورگەن جانە شەبەر ويىنشىلاردىڭ ءبىرى بولعان. جانە ەل ىشىندەگى توعىزقۇمالاقشىلاردىڭ باس قوسىپ، سايىسقا تۇسەتىن جەرى دە اباي اۋىلى بولعان ەكەن. جاز — جايلاۋدا، قىس – قىستاۋدا توعىزقۇمالاقشىلار اباي اۋىلىنا جينالىپ، ءوزارا جارىسقا تۇسكەن. جارىستى ۇيىمداستىرۋشى ابايدىڭ ءوزى بولعان.
– دەرەكتەرگە قاراعاندا، ەل ىشىندە قۇدۋ دەگەن وتە بىلگىر توعىزقۇمالاقشى بولعان ەكەن. سول قۇدۋ مەن اباي ءبىر ويىندا ەكى كۇن، ەكى ءتۇن تاپجىلماي ويناعان ەكەن. بۇل دەگەن ۇلكەن تاجىربيەنى قاجەت ەتەدى عوي، — دەدى ەتنوگراف، شەجىرەشى مولدابەك جانبولاتۇلى.
مولدابەك جانبولاتۇلى اباي اۋلىندا وتەتىن توعىزقۇمالاق جارىسىنىڭ كەزىندە ويىن تاماشالاۋعا جينالعان جاماعات ويىن اراسىندا ەل مەن جەردىڭ تاريحىنا قاتىستى تانىمدىق اڭگىمەلەردەن سۋسىنداپ وتىرعانىن دا اتاپ ءوتتى.
«اباي ءبىر ويىندا ەكى كۇن، ەكى ءتۇن تاپجىلماي ويناعان»
– كورپەباي بورانبايۇلى دەگەن ادام دويبى، توعىزقۇمالاق ويىنىنىڭ وتە ۇلكەن شەبەرى بولعان. و كىسىنىڭ بۇل ونەرگە بەرىلگەنى سونشا، توعىزقۇمالاقتىڭ تاقتاسىن قانجىعاسىنا بوكتەرىپ الىپ، ەل ارالاپ ءجۇرىپ وينايدى ەكەن. ءتىپتى، ءبىر اينالىپ ءوز اۋلىنىڭ ماڭىنا كەلگەندە «ءبىزدىڭ ءۇي امان با؟ مال-جان امان با؟»،- دەپ جولاي كەزدەسكەن اۋىلداستارىنان سۇراپ، اماندىعىن بىلگەن سوڭ ءارى قاراي ەل ارالاپ كەتە بەرەدى ەكەن. وسىعان قاراعاندا، سول كەزدە توعىزقۇمالاق ويىنى ۇلكەن دارەجەگە كوتەرىلگەن، — دەيدى مولدابەك جانبولاتۇلى.
مولدابەك جانبولاتۇلى اباي ەلىندە دويبى وينىنىڭ دا ەرەكشە دامىعانىن ايتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، قاراباس دەگەن ءبىر اتانىڭ اۋىلى ەڭبەكتەگەن بالاسىنان ەڭكەيگەن كارىسىنە دەيىن دويبى ويناعان. ول اۋىلدىڭ دويبى وينىن جەتىك بولعانى سونشالىقتى — ات ۇستىندە كەلە جاتىپ سەن ۇزىن جول ءجۇردىڭ، مەن قوس ۇيگە قويدىم دەگەندەي اۋىزشا وينايتىن دارەجەگە جەتكەن.
ابايدىڭ توعىزقۇمالاق، دويبى ويىندارى مەكتەبىنەن شىققان ءارحام ىسقاقوۆ، جاقسىلىق دەگەن كىسىلەر بەرتىنگى زامانعى ەلۋىنشى-الپىسىنشى جىلدارى ورتالىق ازيا جانە قازاقستان بويىنشا توعىزقۇمالاقتان بىرنەشە دۇركىن چەمپيون بولعان. ءتىپتى، وسى كەزدە دە اباي اۋدانىنىڭ جاستارى رەسپۋبليكالىق جارىستارعا قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىندار يەلەنىپ كەلەدى.
وسىنىڭ ءبارى ابايدىڭ قازاقتىڭ رۋحاني ونەرىنىڭ دامۋىنا، جەتىلۋىنە قامقورشى بولعانىن تانىتادى.
اباي مەكتەبىنىڭ ونەرپازدارى
سەمەي قالاسىنداعى ەل اباي مۇراجايى دەپ اتايتىن «جيدەباي-ءبورلى» قورىق-مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى جاندوس ماعازبەكۇلى اباي ءوز ماڭىنا ونەرلى ادامداردى كوپتەپ جيناعانىن ايتادى. ونىڭ ىشىندە ءانشى، كۇيشى، بالۋان، توعىزقۇمالاقشى دا بولعان دەيدى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، اقىن ءۇشىن توعىزقۇمالاق شىعارماشىلىق جۇمىستان ءسال تىنىس الۋدىڭ ءبىر ءتۇرى بولعان.
– توعىزقۇمالاق ويىنىن اباي جاقسى كورگەن جانە ەلدىڭ ءبارىن وسى ويىنعا باۋلىعان دەپ ايتا الامىز. ياعني اباي اقىندىق ونەرگە عانا باۋلۋشى عانا ەمەس، باسقا دا ونەرپاز ونەرلى جاستاردى توڭىرەگىنە جيناعان.
ابايدىڭ ماڭىنا انشىلەردەن الماعانبەت، مۇقا، ءامىر، كۇيشىلەردەن بىتكەنباي، بايماعانبەت، توعىزقۇمالاقشىلاردان كورپەباي، قۇتتىقوجا سىندى ونەرلى جاندار جينالعان. ياعني اباي ونەردىڭ قاي ءتۇرى بولسا دا قۇلاي ءسۇيىپ، سوعان يكەمى بار جاستارعا ۇيرەتۋگە قولعابىس ەتكەن.
جاندوس ماعازبەكۇلى اباي توعىزقۇمالاقتان جۇيەلى جارىس ۇيىمداستىرىپ وتىرعانىن ايتا كەلىپ، اباي توعىزقۇمالاقشىلاردى كەيدە بىردەن، كەيدە توبىمەن شاقىرىپ الىپ ويىن قۇرعانىن اتاپ ءوتتى.
– جالپى وسى ابايدىڭ توعىزقۇمالاقشىلىعى تۋرالى ابايدىڭ اقىن شاكىرتى كوكباي جاناتايۇلى ءوز جازباسىندا ايتىپ وتەدى. كوكباي جاناتايۇلى ءبۇي دەيدى: «توبىقتى دا بەس-التى ويىنشى شىقتى. ولار: كورپەباي، قۇتتىقوجا، قۋاتتىڭ قۇدايبەرىسى، ناقىشتىڭ سماعۇلى دەگەندەر ەدى. اباي وسىلاردى كەزەك-كەزەك العىزىپ، كەيدە ءبارىن ءبىر ۋاقىتتا جيناپ، كوپ كۇندەر باس الماي ويناپ جاتادى. ارتىنان ويىن تارقاپ، الگى كىسىلەر قايتاتىن بولعاندا داۋلەتى از ناشارلارعا سوعىمدىق تاي، تايىنشا، قوي، كيىم سياقتى نارسەلەر بەرىپ قايتارادى،- دەيدى جاندوس ماعازبەكۇلى.
ال، مولدابەك جانبولاتۇلىنىڭ ايتۋىنشا، اباي ەلىندە قازاقتىڭ تۇرمىستىق قول ونەرىنە دە ەرەكشە ءمان بەرىلگەن. ءتىپتى، قازىق شالۋدان باسەكە وتكىزگەن. ونداعى ماقسات حالىقتىڭ تۇرمىستىق ونەرىن جەتىلدىرۋ بولعان دەيدى مولدابەك جانبولاتۇلى.
