Qazırgı uaqytta ūialy telefonnyŋ balalar men jasöspırımder ömırındegı rölı aitarlyqtai östı. Ūialy telefon tek bailanys qūraly ǧana emes, sonymen qatar aqparat alu, oiyn oinau, äleumettık jelılerde uaqyt ötkızu jäne türlı onlain qyzmetterdı paidalanu üşın maŋyzdy platformaǧa ainaldy. Bıraq ūialy telefondy jiı qoldanu balalardyŋ psihikalyq jäne fizikalyq densaulyǧyna terıs äser etuı mümkın. Osyǧan bailanysty ūialy telefonǧa täueldılık mäselesı erekşe özektı bolyp otyr.
Ūialy telefonǧa täueldılık — būl balanyŋ ūialy telefondy tym köp jäne ūzaq uaqyt boiy qoldanuy. Mūndai jaǧdai balanyŋ ömırıne jäne kündelıktı ıs-äreketterıne kedergı keltıruı mümkın. Täueldılık balanyŋ oqu prosesıne, äleumettık qarym-qatynastaryna, fizikalyq belsendılıgıne jäne jalpy psihoemosionaldyq jaǧdaiyna terıs äser etedı.Balalardyŋ ūialy telefonǧa täueldılıgı boiynşa statistika
- Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy (DDSŪ) derekterı boiynşa, älemde balalar men jasöspırımderdıŋ ortaşa kündelıktı ekran aldynda ötkızu uaqyty soŋǧy jyldary aitarlyqtai ösken. 2019 jyly 5-18 jas aralyǧyndaǧy balalardyŋ 80%-y kün saiyn kemınde 2 saǧat boiy ūialy telefondy qoldanady.
- Qazaqstanda da būl mäsele kün sanap ösıp keledı. 2023 jylǧy zertteuler boiynşa, elımızde 6 jastan 17 jasqa deiıngı balalardyŋ 70%-y ūialy telefondy kündelıktı qoldanady. 10-12 jastaǧy balalardyŋ 50%-dan astamy ūialy telefonmen 3 saǧattan köp uaqyt ötkızedı. Būl körsetkış jasöspırımder arasynda äleumettık jelıler men onlain oiyndarǧa degen qyzyǧuşylyqtyŋ artqanyn körsetedı.
Ūialy telefonǧa täueldılıktıŋ sebepterı
- Aqparattyq tehnologiialardyŋ qoljetımdılıgı Qazırgı zamanǧy balalar men jasöspırımder üşın ūialy telefondar men internetke qoljetımdılık öte jeŋıl. Olardyŋ basym bölıgı smartfondy erte jastan bastap qoldana bastaidy, al jaŋa tehnologiialar olardy özıne tartady.
- Äleumettık jelıler men oiyndardyŋ tartymdylyǧy Äleumettık jelıler men mobildı oiyndar balalardyŋ bos uaqytyn qyzyqty ötkızetın qūraldarǧa ainaldy. Ūialy telefonda balalar öz dostarymen bailanysyp, oiyn oinap, jaŋa aqparattar ala alady. Mūndai äreketter balalarǧa psihologiialyq tūrǧydan quanyş syilap, olar ūialy telefondy qaita-qaita qoldanuǧa tyrysady.
- Qoǧamdyq faktorlar Balalardyŋ ūialy telefonǧa täueldılıgınıŋ bır sebebı ata-analardyŋ jūmysbastylyǧy men balalardyŋ bos uaqytty öz betımen ötkızuı boluy mümkın. Äleumettık jelıler men onlain oiyndar balalardyŋ uaqytyn aluy, olarǧa äleumettık daǧdylar men özara ärekettesu daǧdylaryn damytuǧa mümkındık bermeidı.
- Balanyŋ damuyna äser etetın faktorlar Ūialy telefondy ūzaq qoldanu bala psihikasyna terıs äser etuı mümkın. Mysaly, ūiqynyŋ būzyluy, zeiın qoiudyŋ tömendeuı jäne köŋıl-küidıŋ özgeruı siiaqty mäseleler jiı kezdesedı.
Balalarǧa ūialy telefonnyŋ äserı
- Fizikalyq densaulyqqa äserı Ūialy telefondy ūzaq uaqyt qoldanu közdıŋ şarşauyna, bas auruyna, moiyn men arqa būlşyqetterınıŋ auyrsynuyna äkeluı mümkın. Ekranǧa ūzaq qarau balalarda közdıŋ köru qabıletınıŋ tömendeuıne yqpal etedı. Sonymen qatar, ūialy telefondy qoldanu balalardy fizikalyq belsendılıkten aiyrady, būl artyq salmaqtyŋ paida boluyna alyp keluı mümkın.
- Psihoemosionaldyq äserı Äleumettık jelılerde uaqyt ötkızetın balalarda özın-özı baǧalaudyŋ tömendeuı jäne depressiialyq jaǧdailar paida boluy mümkın. Olar özderın basqalarmen salystyryp, küizelıs pen köŋılsızdıkke ūşyrauy yqtimal. Sonymen qatar, ūzaq uaqyt ekranymen jūmys jasau balalarda ūiqynyŋ būzyluyna jäne jalpy emosionaldyq älsızdıkke sebep boluy mümkın.
- Oqu ülgerımınıŋ tömendeuı Balalar ūialy telefondy oqu jäne basqa maŋyzdy ıs-şaralarmen qatar qoldanǧan kezde, olardyŋ oqu ülgerımı tömendeuı mümkın. Būl negızınen balalardyŋ zeiın qoiu qabıletınıŋ naşarlauyna bailanysty. Äsırese, ūialy telefondy tünde qoldanu ūiqynyŋ tapşylyǧyna jäne konsentrasiianyŋ tömendeuıne äkeledı.
Balanyŋ ūialy telefonǧa täueldılıgın qalai boldyrmauǧa bolady?
- Uaqytty şekteu Balanyŋ ūialy telefondy qanşa uaqyt qoldanatynyn baqylau öte maŋyzdy. Kündelıktı ekran aldynda ötkızıletın uaqytty şekteu jäne ony tek qajettı jaǧdailarda qoldanuǧa daǧdylandyru qajet. Köbıne balalarǧa 1-2 saǧattan artyq ūialy telefondy qoldanuǧa rūqsat berılmeidı.
- Balanyŋ nazaryn basqa qyzyǧuşylyqtarǧa audaru Ūialy telefondy paidalanudy azaitu üşın balanyŋ qyzyǧuşylyǧyn basqa paidaly ıs-şaralarǧa audaru kerek. Sport, şyǧarmaşylyq jūmystar, kıtap oqu jäne basqa da hobbiler balanyŋ intellektualdy jäne fizikalyq damuyna jaqsy äser etedı.
- Ülgı bolu Balalar ata-analarynyŋ äreketterın qaitalaidy. Eger ata-ana ünemı ūialy telefondy qoldansa, bala da sol tärızdı ädettı qabyldaidy. Sondyqtan ata-analar özderıne de uaqyt şekteuın engızıp, balalaryna jaqsy ülgı körsetuı kerek.
- Tehnikalyq şeşımder Qazırgı uaqytta balalardyŋ ekranda ötkızetın uaqytyn baqylap, şekteuge mümkındık beretın arnaiy qosymşalar men qūrylǧylar bar. Būl qosymşalar ata-analarǧa balalardyŋ smartfondaryn qanşa uaqyt paidalanatynyn jäne qandai kontentterdı köretının baqylauǧa mümkındık beredı.
