– Eńbek jolyńyzdy neshe jasyńyzda bastadyńyz?
– Men resmı túrde eńbek jolymdy 1-kýrsta Qazaq Ulttyq ýnıversıteti “jýrnalıstıka” fakýltetiniń janynan qurylǵan “medıa – sfera” gýmanıtarlyq zerteý ortalyǵynda tálimger-zertteýshi retinde bastadym. Keıinnen “qazaq eli” stýdenttik ekspedıııasynda kafedra meńgerýshisimen birge saýalnamalar júrgizip, tarıhı jerlerge ocherkter jazyp, olardy kartaǵa túsirýmen aınalystym. Jasaǵan eńbegimiz boıynsha úsh monografııa jaryq kórdi. Jastarmen túrli kezdesýler uıymdastyrdyq. Sabaq pen jumysty osylaısha birge alyp júrdim.
– Jas bola tura birtalaı jetistikterdi baǵyndyrdyńyz. Ýnıversıtet dekanynyń orynbasaryna deıin kóterilip, “Jas Otan” jastar qanatynyń tóraǵasy bolyp otyrsyz. Jalpy bári qalaı bastalyp edi?
– Men Qazaq Ulttyq ýnıversıtetinde jýrnalıstıka fakýltetinde grant negizinde bilim aldym. Sol ýaqyt ishinde jarty jylǵa Túrkııaǵa, keıinnen Vengrııa Memleketine joldama aldym. 3-kýrsta belsendi jastarmen jumys jasap bastadym. 500 den astam eriktilerdiń kordınatory boldym. 4-kýrsta qalalyq “Jas Otan” jastar qanatynyń basshylyǵy suhbattasýǵa shaqyrdy. Nátıjesinde 2 aı synaq merziminen ótip, osy qyzmetke saılandym. Keıinnen magıstratýraǵa oqýǵa túsip, ýnıversıtette jumys jasaǵandy jón kórdim. Osylaısha jarty jyl Halyqaralyq bıznes ýnıversıtetinde baspasóz hatshysy bolyp qyzmet atqardym. Halyqaralyq aqparattyq tehnologııalar ýnıversıtetinde dekannyń orynbasarlyǵyna jumysqa shaqyrdy. Ol jerde de ýnıversıtettiń ishki, syrtqy damýyna birtalaı úlesimdi qosyp kettim. Sodan soń “jastar jyly” bastaldy degen maqsatpen, Jas Otanǵa qaıtyp kelýimdi surady. Men de kelisimimdi berdim. Iaǵnı jas kezimde jastarmen tyǵyz baılanysta bolǵandy jón kórdim.
– Qara jumyspen múldem aınalysyp kórmedińiz be?
– Qara jumyspen árıne aınalystym. Buryn sońdy eshkimge aıtpaǵan edim. 6-synypty támamdaǵansha aýylda ata-ájemniń tárbıesinde óstim. 7-synybymnan bastap, ol kisiler meni qalaǵa ata-anamnyń qolyna ákeldi. Sol kúnnen otbasymnan aqsha almaýdy maqsat sanadym, eshkimge salmaq salmadym. Úıdiń úlkeni ári er-azamat bolǵan soń, ata-anamnyń zeınette ekenin eskere kele sabaqtan keıin jumys jasadym. Bazarda qol arba súıremesem de, týystarymnyń jeke kásibinde satýshy keıinnen ákimger qyzmetinde boldym.
– Úıde nesheýsizder?
Úıde ekeýmiz. Men jáne inim.
– Mamandyǵyńyz jýrnalıst bola tura, óz salańyzda júrgen joqsyz. Bolashaqta jýrnalıstıkaǵa qaıta bet burasyz ba?
– Jýrnalıstıkada oqyǵanymdy bilesiz. Árıne, ózimmen birge bitirgen úzeńgiles toptastarym túrli telearna men gazetterde, saıtta qyzmette. Keıbireýi tipti óz jýrnalyn da shyǵaryp jatyr. Menińshe, jýrnalıstıka men qoǵam máselesi ushtasyp jatqan dúnıe. Nege deseńiz, keshe ǵana jýrnalıst Nurtóre Júsip aǵamyz ben Dana Nurjigit apaıymyz senat depýtaty bolyp taǵaıyndaldy. Jýrnalıstiń maǵandyǵy tórtinshi bılikke jatady. Sondyqtan qazirgi aınalysyp júrgen jumysym mamandyǵyma bir taban jaqyn. Men eshqashan jýrnalıstıkadan alystamaımyn. Qoǵamdyq tájirıbe jınap, óz ornymdy qalyptastyryp alǵannan keıin jýrnalıstıkaǵa bet burmaqpyn.
– 10 jyldan keıingi Mádı Ahmetovty qalaı elestetesiz?
– 10 jyldan keıingi Mádıdi qatarlastarym men bir komandada jumys jasap júrgender aıta alatyn shyǵar. Degenmen kez-kelgen adam óziń joǵarydan kórgisi keledi. 10 jyldan keıingi Mádıdi dál osy minezde, sálemi túzý, nadandyqtan ada, adamdyǵy joıylmaǵan, eldiń kózine túzý qaraı alatyn, jasaǵan is-áreketi úshin eshqashan uıalmaıtyn adam retinde elestetemin. Al qyzmettik turǵydan bıiktikti jaqsy kórgenimmen, asa bir qulshynyp qol sozbaımyn. Onsyzda qyzmettegi adamnyń shashbaýyn kóteretin mańaıynda úıilgen adamdar kóp. Al qyzmetinen aıryldy degendi estise, solardyń bári teris aınalyp shyǵa keledi. Sondyqtan qyzmetke ótpeli dúnıe retinde qaraımyn.
– Otbasylyq turǵydan she?!
– Qazaqstanda bir jigittiń basyna segiz qyzdan bolǵandyqtan, bolashaq jardy tabý qatty qıyndyq týǵyzady dep oılamaımyn. Eń bastysy ıbaly, ınabatty, ımandy, ata-anamdy syılaıtyn bir jaqsy jar jolyqsa eken, artymda urpaǵym qalsa eken degen tilegim bar. Biraq ol úshin materıaldyq jaǵdaı bolý kerek. Bala jaqsy jaǵdaıda, durys ortada qalyptasý qajet.
– Jeke páterińiz, kóligińiz bar shyǵar?!
– Jeke páterim joq, avtokólikke múldem qyzyqpaımyn. Elektrsamakatym men velosıpedim bar. Solarmen jumysqa baryp-kelemin. Onyń ústine jumystan keıin jaıaýlatyp júrip qaıtqandy unatamyn. Bálkim otbasyly bolǵanda “jaıaý júrgim kelmeıdi” dep áıelim, bala-shaǵam aıtyp jatsa, oılanyp kórermin.
– Uranyńyz qandaı?
– Kez kelgen adamnyń ómirde úlgi alatyn tulǵasy bar. Men úshin óz atam da úlken bir tulǵa. Ol kisi Soıolıstik eńbek eri, 40 jyldan astam Raıymbek aýdanyndy qyzmet jasaǵan. Nashar deńgeıdegi sovhoz, kolhozdardy qalypqa keltirgen jan. Sondyqtan atamnyń júrgen jolymen júrýdi maqsat etemin. Keıinnen Almaty qalasyna kelgennen keıin Baýyrjan Momyshuly atyndaǵy mektepte bilim aldym. Sol jerde mirdiń oǵyndaı qanatty sózderin, naqyldaryn, kitaptaryn oqyp óstim. Er azamatqa qajet deıtin minezdiń bárin rýhanı turǵyda Baýyrjan Momyshulydan aldym. Uranym: Aqyryn júrip anyq bas, eńbegin ketpes dalaǵa. Iaǵnı súıkimińdi ketirip, tyrashtanyp, kózge túsip, áldenege umtylýdyń esh qajeti joq. Qanshalyqty eńbek etseń, sonshalyqty jemisiń jeısiń.
– Bir adamnyń bir kúni ekinshi adamnan erekshelenip turatyny belgili. Sizdiń bir kúndik ómirińizdi jastar jaǵy oqyp, bilse bálkim sizden úlgi alar. Mádı Ahmetovtiń bir kúni qalaı ótedi?
– Mádıdiń bir kúni jumyspen birge ótedi. Máselen, keshe jumystan túngi eki jarymda shyqtym. Túrli jobalar, hat jazý, komandanyń jumysyn baqylaý, jasaǵan jumystyń esebin berýmen ýaqyttyń qalaı ótetinin ańdamaı da qalamyn. Ári keshke jumys jasaǵandy janym súıedi. Úıge kesh baramyn. Úıde “páter jaldaýshymyn” desem de bolady. Bir kúnim tańǵy oıanýmen bastalady. Metromen jumysqa kelemin. Jınalysqa qatysamyn. Jınalysta berilgen tapsyrmalardy oryndaýǵa kirisemin. Osylaı bir kúnim óte shyǵady. Tipti sońǵy senbi, jeksenbim “taza qala” akııasymen ótti.
– Jas Otannyń sońǵy ýaqytta jasap jatqan aýqymdy jumystaryn aıtyp berseńiz…
– Nur-Sultandaǵy bes sábıdiń óliminen keıin Almatyda “qamqorshy” degen úlken jobany qolǵa aldyq. Atynyń óz-aq aıtyp turǵandaı, az qamtylǵan jáne kópbalaly otbasylarda tárbıelenip jatqan búldirshinderdi juma, senbi, jeksenbi kúnderi ýaqyttaryn tıimdi ótkizýge baýlımyz. 2-3 aıdyń ishinde 2000-ǵa jýyq balalardy qamtydyq. Olardy kınoteatrǵa, ırkke, boýlıng oınaýǵa, delfınoterapııaǵa, mýzeılerge, Túrgen sarqyramasyna, Esik ózenine barlyǵyn tegin qydyrtyp qaıttyq. Árıne, bul kópbalaly otbasyǵa kishigirim bolsa da kómek dep oılaımyn. Sonymen qatar Arys apatyna qatysty Jas Otannan úlken bir shtab ashtyq. Bir kúnniń ishinde 7 tonna gýmanıtarlyq kómek jınadyq. 1 mıllıon teńge qarjylaı kómek kórsettik. Keıinnen eriktilerdi Arysqa aparyp, halyqqa qoldan kelgen kómegimizdi kórsettik.
– Túngi 2-ge deıin jumys jasaımyn dep aıtyp qaldyńyz. Jumysqa degen shabytty qaıdan alasyz?
– Jumystan qatty sharshaıtyn kezderim bolady. Biraq sharshadym degen sózdi unatpaımyn. Máselen, búgin Ámına apanyń úıine baryp, tárbıelenýshi balalardy qushaqtap, solarmen tildesken sátte, balaqaılardy oınatqan kezde kóńil-kúıim kóterilip, sharshaǵanym sý sepkendeı basyldy desem de bolady. Odan bólek qazaq tildi, klassıkalyq áýenderdi, kúılerdi tyńdaǵannan shalqar shabyt alamyn.
– Sizdiń “Elbasyǵa eskertkish qoıaıyq” degen usynysyńyzǵa halyqtyń basym kópshiligi narazy bolyp, renjip, tipti sizdi qaralap jatty. Bundaı syndy qalaı qabyldadyńyz?
– Árıne, árkimniń óz oıy bar. Qazir aqparattyq aǵymnyń órship turǵan shaǵy. Mysaly, feısbýk damyǵan Memleketterde otbasylyq áleýmettik jeli. Al damýshy, bizdiń elde saıası jelige aınalyp ketken. Bir-birin dattaý, jamandaýǵa kelgende aldyna jan salmaıtyn dıvandaǵy batyrlar bizde jeterlik. Men eshqaısysyna renjimeımin. Qarańyzshy, Elbasy 30 jyl boıy eldi jamandy-jaqsyly basqardy. 30 kún boıy bir otbasyn asyraı almaı ajyrasyp jatqan azamattar bar. Bul jasyryn emes. 18 mıllıon adam emes, 3 adamnyń basyn biriktire almaı, óz sóziń ótkize almaı otyrǵandar qanshama?! Oǵan qaraǵanda Elbasy 18 mıllıon halyqty basqardy, shekarany bekitti, eki alpaýyttyń ortasynda eshkimdi jem qylmaı atymyzdy shyǵardy, qazaqty tanytty. Sol taraptan ǵana ol kisige eskertkish qoıaıyq degen usynys tastaǵan edim. Adamı turǵydan oılanyp qarasań, 30 jyl boıy el nazarynda bolyp, otbasyna tolyqqandy kóńil bóle almaı, balalarynyń tárbıesine durys qatysa almaı, adamǵa qajetti dúnıelerden bastartty. Memleket múddesin kózdep, halyqtyń jaǵdaıyn oılady. Osy úshin de eskertkishke laıyq sanadym. Ári aqparat taraǵanda burmalanýda boldy. Men búkil halyqqa emes, zalda otyrǵan 70-80 jasqa qana aıttym. Memleket aqshasyna eskertkish qoıaıyq nemese kóp balaly otbasylardyń aqshasyn Elbasyǵa arnaıyq degen joqpyn. Bizdiń qoǵamda túımedeıdi túıedeıge aınaldyrý, haıp jasaý trendke aınalyp bara jatyr. Mine, sonyń nátıjesi.
– Ózińiz sekildi jastarǵa qandaı aqyl-keńes aıtasyz?
– Birinshiden, kez kelgen jumystan qashpaı jumys jasańyzdar, jastar! Jumys joq degen ótirik syltaý. Jumys bar! Biraq sol jumysty isteıtin laıyqty kadr joq. Ekinshi tek qana áleýmettik jelimen ómir súrmeý. Úshinshiden, adamı qasıetterdi umytpaý. Tórtinshiden, maǵan berińder, joq deýdiń ornyna óz bıznesińdi ashýǵa, jumys tabýǵa, páter alýǵa yntalaný, oqý, erinbeý. Tórtinshiden, óz quqyqtaryńdy saýatty paıdalaný. Memlekettiń berip otyrǵan múmkindikterinen qapy qalmaý. Besinshiden, on eki músheń saý bolyp, alpys eki tamyryń jumys jasap turǵan kezde qol qýsyryp, alpystaǵy anańa masyl bolyp, zeınetaqyny kútpeı, bilekti sybanyp maldyń artyn tazalasań da, adal eńbek etip, aqsha tabý.
Suhbattasqan: Aqgúl AIDARBEKOVA
"Adyrna" ulttyq portaly
