Almatydaǵy Kıno úıiniń búgingi qaraýsyz kúıinen tıisti mınıstrlik habardar ekeni aıtylady. Degenmen ony qaıta jańǵyrtyp, qalpyna keltirýdiń joly qandaı? Kıno óneriniń ǵıbadathanasyndaı ǵımarat nege mundaı kúıge tústi?
«AIMANOV QONAEVTAN SURAP ALǴAN»
Almatynyń qaq ortasynda ornalasqan Kıno úıin biri bilse, biri bilmes. Sebebi Qazybek bı men Qaldaıaqov kóshlereniń qıylysynda ornalasqan eki qabatty ǵımarat jyn-oınaq mekenine aınalyp ketkeli biraz jyldyń júzi bolǵan. Mádenıet oshaǵy bolýy tıis meken qaraýsyz qalǵan baladaı «jetimsirep» tur. Túngi klýbtyń jarnamasy jarqyraǵan ǵımarattyń syrty bútin bolsa da ishi astan-kesteń.
Osy ǵımarat ótken ǵasyrda Almaty jastarynyń súıikti mekeni bolǵan degenge búginde eshkim senbesteı kúıge túsken.
Kınogerlerdiń sózinshe, bul nysandy 1969 jyly Sháken Aımanov Dinmuhammed Qonaevtan surap, irgetasyn qalaǵan. Ár buryshyna erekshe nazar salyp, qabyrǵasyn alaqanymen sıpap, kóńil bólgen desedi. Nátıjesinde eki jyldyń ishinde 2 qabatty úlken ǵımarattyń irgetasy qalanyp, sol jyly-aq kınolardyń kórsetilimi júrgen.
MÁDENIET OShAǴYN JYN-OINAQQA AINALDYRǴAN KIM?
Qazaqstan Kınematografıster odaǵynyń enshisinde bolǵan ǵımarattyń daýy ótken ǵasyrda bastalsa kerek. Oljas Súleımenov, Qaltaı Muhamedjanov, Ákim Tarazı, Rashıd Nuǵymanov, Oraz Rymjanov, Maksım Smaǵulov, Ámir Qaraǵulov, Asanáli Áshimov, Igor Vovnıanko jáne jas maman Ahat Ybyraev tóraǵalyq etken kıno áleminiń tynyshtyǵyn naryqtyq zaman buzǵan.
Toqsanynshy jyldary memlekettiń qamqorlyǵynan qaǵylǵan shyǵarmashylyq úılerin jappaı jekeshelendirý júrgizilip, sol kezde kásipkerlerdiń biri ataqty Kıno úıi ǵımaratynyń 60 paıyzyn satyp alypty. Aldymen ǵımarattyń bir bóligi qoǵamdyq tamaqtandyrý ornyna, sosyn túngi klýb bolǵan kórinedi. 2016 jyly Qazaqstan kınematografıster odaǵy jas, esimi kópke beımálim rejısser Ahat Ybyraevtyń qolyna ótken. Ol Kıno úıiniń odaqqa qarasty bóligin jalǵa berip, ol jerdi kommerııalyq maqsatqa paıdalana bastaıdy. Al birneshe jyldan beri Kıno úıiniń mańdaıynda «King club» degen jarnama tur.
Basynan baq taıǵan Kınogerler odaǵy 2018 jyly aqpanda kezekten tys sezd ótkizip, uıym basshylyǵyna Ermek Tursynovty bekitken. Kıno úıin kınogerlerge keri qaıtarý jumystary bastalyp, ǵımaratty jalǵa alǵan kásipkerlerdi sotqa bergen Qazaqstan kınematografıster odaǵy 2,5 jyldan soń, jeńiske jetken.
- 2000 jyldaryy basshylar ǵımarattyń 60 paıyzyn satqan. Qazir Odaqta tek 40 paıyz qaldy. Qansha ret mınıstrlikke eskertildi. Ermek Tursynov bárimen kelisken, sóılesken. Mınıstrler «qoldaımyz, kómektesemiz» degen. Biraq, jaı sóz bolyp qaldy. Almatyda úsh ákim aýysty. Bárimen de júzdesti. Ol jerde de tek «kómektesemiz» degen qurǵaq ýáde bolǵan. «Qazaqfılmde» de jaǵdaı osyndaı. 1969 jyldan beri ol jaqqa ta jóndeý jumystary jasalmaǵan. Kıno úıi de qırap tur, - deıdi kınoprodıýser, Qazaqstannyń Eńbek sińirgen qaıratkeri Qanat Tórebaı.
KINOTEATRLAR JEKENIŃ QOLYNA KETKEN...
Qazaq kınosynyń bolashaǵy úshin aıanbaı eńbek etýge arnalǵan bul mekenniń búgingi kórki adam shoshyrlyq. 400 oryndyq kınozaly bar mekende qazaqtyń úzdik týyndylary qoıylyp, túrli kınolardyń tusaýkeseri kesildi degenge sený qıyn. Alaıda jastyq shaǵyn osynda ótkizgen el aǵalary bar shyndyǵyn jaıyp saldy.
- Men 1974 jyly oqýdy bitirip, Lenıngradtan osynda keldim. Kınostýdııa qazirgi fılarmonııanyń ornynda bolatyn. Sol jaqtan 6-da shyǵyp, osy jaqta kıno kórýshi edik. Búkil Keńes odaǵyna taralǵan kınolardyń tusaýkeseri osy Kıno úıinde ótýshi edi. Al astyndaǵy bıýro shetel kınolaryn Qazaqstannyń túkpir-túkpirine taratyp, belgili akterlermen kezdesý, lekııa uıymdastyratyn. Balalardyń bárin osylaı kınoǵa tartýshy edi. Qazir ol túgili ózimiz premera jasaı almaımyz. Memleket kómek bermeıdi. Biz qoǵamdyq uıymbyz. Sol sebepti mınıstrlik bizge qarjy bóle almaıdy. Alaıda bizde qazir esh jerde memlekettik kınoteatrlar joq. Bári jekeniń qolynda. Mınıstrlikten bizdiń suraıtynymyz: Almatyda memlekettik kınoteatr bolsyn. Qazir «Qazaqfılmde» kınolar shyǵyp jatyr. Ony kórsetetin jer joq. Basqa kınoteatrlar ákesiniń qunyn suraıdy. Bizge kómektesetin adam bolsa osy ǵımaratty jóndeýden ótkizip bersin. 400 oryndyq zaly bar. Kıno kórsetetin keremet jer. Jastardy osy jerde oqytýǵa, kınoǵa baýlýǵa, úıretýge bolady, - deıdi Kınomatografıster Odaǵynyń hatshysy, rejısser Satybaldy Tekeev.
QAZAQ KINOSYNYŃ BÚGINGI KÚII – KINO ÚIINIŃ JAǴDAIY
- Biz qalaı táýelsizdik aldyq, solaı ulttyq kınonyń máselesi bastaldy. Sol kezden bastap osyndaı qırandyǵa jetip otyrmyz. Bul 90-jyldardan bastalǵan másele negizi. Sol sátte jańa býyn kelip, kınoǵa ıelik etti. Qazir kóbisi bul dúnıede joq. Olar kezinde osynyń bárin satyp, qyzyǵyn kórgen. Olar sońǵy saǵattarynda qıynshylyq kórdi. Ónerge qııanat jasaýǵa bolmaıdy. Ómir sony dáleldedi, - deıdi senarıst, rejısser, kınotanýshy Erlan Tóleýtaı.
Kólemi 900 sharshy metr bolatyn kınogerler ıeliginde qalǵan aýmaqta eki myńynshy jyldardyń sońyna deıin «Eýrazııa» kınofestıvali, shetel kınolarynyń aptalyǵy, kınogerlerdiń «Qulager» táýelsiz syılyǵy saltanatty túrde tabystalyp otyrǵan.
Al qazirgi jaǵdaıda sot arqyly Kıno úıi kınogerlerdiń menshigine qaıtqanymen kómek kórsetetin «Atymtaı jomart» tabylmaı tur. Eń ókinishtisi, qazir bul jerdi «kóshe kezgenderdiń tastandy mekenimen» shatastyrýǵa bolady. Sebebi qundy qujattar shashylǵan, oryndyqtardyń kúl-talqany shyǵyp, barlyq jer qıraǵan. Tipti kıno tarıhynda esimi altyn áriptermen jazylǵan kınogerlerdiń sýretteri aıaq asty bolyp, arhıvta saqtalýy tıis sýretter men estelikter shań basyp jatyr.
- Bul – kıeli meken. «Qazaqfılm» sııaqty, Jazýshylar odaǵy sekildi kıeli jer. Bul jerde Sháken Aımanovtyń izi qalǵan.1971 jyly ashyldy. Kıno úıi – qazaq kınosyndaǵy maıdangerlerdiń ekinshi úıi sııaqty bolyp keldi. «Qyz Jibek» fılminiń alǵashqy tusaýkeseri osy jerde ótti. Sondyqtan bul tarıhı sátterge toly kıeli meken. Bizdiń kelesi josparymyz – ǵımaratty qalpyna keltirip, kádege jaratý. 2 aı buryn mınıstr Aıda Balaevamen kezdestim. Ol kisiler «bilip otyrmyz, habardarmyz, kómektesemiz» dep otyr. Endi jóndeý jumystaryna qajetti materıaldar, zattardyń qarjysyn sanaý jumystary júrip jatyr. Qazaq qoǵamy, memlekettiń kómegimen kıeli jerimizdi kórnekti qalpyna keltirý kerek. Keıin bul jerde memlekettik fılmderdiń tusaýkeseri, premera ótedi. Qazaqstandaǵy ıdeologııaǵa toly, halyqtyń qoly jetetin kınoteatrǵa aınaldyramyz degen josparymyz bar, - deıdi Qazaqstan kınogerler odaǵynyń basqarma tóraǵasy Adaı Ábilda.
CÚRIP TASTAP, SEGIZ QABAT ǴIMARAT SALMAQ
Qala ortasynda kórki ketken ǵımaratqa demeýshilik etýshiler tabylypty. Alaıda olardyń kózdegeni paıda bolyp otyr deıdi kınogerler. Bıznesmender Kıno úıin súrip tastap, segiz qabatty ǵımarat salýǵa nıetti kórinedi. Kópqabatty ortalyqtyń eki qabatyn kıno maıtalmandaryna tabystap, qalǵanyn jeke múddege paıdalanýdy kózdemek. Bul ǵımaratty «amanat» dep sanaıtyn kıno salasynyń sańlaqtary usynysqa kelisim bildirmegen.
Qos qabatty ǵımarattyń birinshi bóliminde klýb bolyp, jıhazdary qalyp qoıǵan. Sháken Aımanov qolymen ustap, alaqanymen sıpalaǵan qabyrǵalarda LGBT týy beınelengen ersi sýretter, al 400 adamdyq zalda ishimdiktiń qaldyqtary jatyr.
Kezinde basshylyq otyryp, quryltaı ótkizgen ekinshi qabattaǵy bólmeler de astan-kesteń. Ulylardyń sýretteri aıaq astynda taptalyp, ótken ǵasyrda ilingen afıshalar shań basqan. Kezinde quny 1 rýbl bolǵan qundy bıletter de jerde shashylyp jatyr. Odan bólek, Abdolla Qarsaqbaevtyń túrli týyndylary, «Jeruıyq» pen «Jetimder» syndy fılmderdiń dıskteri synyp, qaraýsyz qalǵan.
Ǵımarattyń búgingi kórinisine qarap, «osy jerde kezinde baqılyq bolǵan kınogerlerdi aqtyq saparǵa shyǵaryp salý rásimderi ótken» degenge eshkim sene qoımas. Biraq bul – naǵyz shyndyq. Jyn-oınaqqa jem bolǵan Kıno úıin áreń aman alyp qalǵan kınogerler búginde amaly taýsylǵanyn aıtady. Tarıhty saqtap qalý úshin memleketten kómek surap, ulttyq kınoteatrdy qalyptastyrýǵa shaqyrady.
"Adyrna" ulttyq portalynyń ıýtýb arnasynda osy máselege qatysty kınogerlerdiń oıy men pikiri
