AQŞ-tyŋ būrynǧy diplomaty, Reseige qarsy sanksiialardyŋ qabyldanuyna sebepşı bolǧan Daniel Frid sūhbatynda Mäskeuge kömektesetın elder jäne aldaǧy bolatyn Amerikadaǧy prezident sailauynyŋ ūŋǧyl-şūŋǧylyna üŋıledı.
AQŞ memlekettık hatşysynyŋ būrynǧy orynbasary, Reseige qarsy amerikalyq sanksiialardyŋ" säuletşısı " Deniel Frid DW – Nemıs tolqyny radiosyna bergen sūhbatynda sanksiialardan jaltaruǧa jol bermeu, AQŞ-taǧy prezident sailauyndaǧy Baidennıŋ kandidaturasy, Ukraina jäne Tramptyŋ beibıtşılık jospary turaly aitty.
DW: Putinge soǧysqa kerek närsenı äkeluge kömektesetın üşınşı eldermen ne ısteu kerek?
Daniel Frid: "Üşınşı elder" dep atalatyndar şynymen de problema. Alaida, eger europalyq nemese amerikalyq kompaniia, mysaly, Ortalyq Aziianyŋ keibır elderıne kompiuterlık chipterdı jappai eksporttai bastasa, onda bız olarǧa "al bız chipterdıŋ Reseige ketetının bılmedık" degen syltau aituyna jol bermeuımız kerek.
Bank salasynda sanksiialyq zaŋnamany saqtau mädenietı öte jaqsy damyǧan. Al öndırıs salasynda ol köbınese älsız, firmalar tek bır närsenı baqylaǧandai bolyp körınedı.
Olardy "klienttıŋ klientın bıl" qaǧidatyn qoldanuǧa mäjbürleu kerek. Būl AQŞ pen Europa odaǧynyŋ ırı kompaniialaryna da qatysty. Osydan on jyl būryn Reseige arnalǧan nemıs turbinalary Qyrymda qalǧany esıŋızde me? Endı būl qaitalanbauy kerek.
- Eger Tramp prezident bolyp sailana qalsa, Kreml üşın sanksiialyq auyrtpalyq jeŋıldeidı dep kütuge bola ma?
- Mümkın, bıraq būl onyŋ äkımşılıgınıŋ qandai jolǧa tüsetınıne bailanysty şeşıledı. Tramp komandasyndaǧy otstavkadaǧy general Kit Kellogg ūsynǧandai, Tramp Ukrainany Reseimen kelıssözge köndıruge qolqalady delık. Menıŋ oiymşa, būl öte jaman ideia. Bıraq äkımşılık bır uaqytta Mäskeuge de qolqa salyp, Zelenskiimen kelıssözge köndırgısı kelse şe? Eger Putin sony jasamasa, onda Tramp ony aldap jatyr dep şeşuı mümkın, sodan keiın onyŋ saldary Mäskeu üşın öte naşar boluy yqtimal.
Menıŋ oiymşa, Tramp beibıtşılıkke qol jetkızuge tyrysady. Onyŋ äreketı ekı aradaǧy atysty toqtatu turaly ūsynystan bastaluy äbden mümkın. Bıraq odan Zelenskii de, Resei de bas tartady dep oilaimyn. Bıraq eger Ukraina atysty toqtatu turaly ūsynysty tolyǧymen bas tartpasa, onda ol Baiden äkımşılıgı beruge daiyn bolǧannan äldeqaida maŋyzdy qauıpsızdık kepıldıkterın talap etedı. Zelenskii tıptı NATO-ǧa müşe boludy qalauy mümkın. Mūndai jaǧdaida Tramptyŋ adamdaryna ıs jüzınde Ukrainany «tapsyru» jäne kelıssözder prosesın bürkemeleu nemese Ukrainany qoldau arasynda şeşım qabyldauǧa tura keledı.
- Djo Baiden prezidenttıkke ümıtker bolyp qala bere me,
- Menıŋ oiymşa, onyŋ kandidaturasy saiasi tūrǧydan ömırşeŋ emes. Donald Tramppen bolǧan sätsız teledidarlyq pıkırtalas jäne odan keiıngı oqiǧalar Baidennıŋ taǧy tört jarym jyl prezident bolyp jūmys ıstei alatyndyǧyna kümän tuǧyzdy. Aitpaqşy, maǧan Baidennıŋ ışkı jäne syrtqy saiasatynyŋ köptegen elementterı ūnaidy. Mysaly, men onyŋ syrtqy saiasatyn Barak Obamanyŋ saiasatyna qaraǧanda salmaqty dep sanaimyn. Bıraq pıkırtalas kezınde jäne odan keiın bılgenımızdıŋ bärı moiyndaǧym kelmese de Baidennıŋ kandidaturasy kümändı degen oi tudyrdy.
- Sarapşylardyŋ aituynşa, demokrattar Baiden men Kamala Harristıŋ kandidaturalarynan olar tanymal bolmasa da bas tarta almaidy. Öitkenı, olardy prezidenttık sailaudan yǧystyru Demokratiialyq partiia Amerika halqyna prezident pen vise-prezidenttıŋ öz mındetterın oryndau qabıletı turaly ötırık aitty degendı bıldıredı. Mūnymen kelısesız be?
- Men kelıspeimın. Men bärın bıle bermeuım mümkın. Bıraq menıŋ oiymşa, bırneşe jyl būryn Baidennıŋ fizikalyq jaǧdaiy qazırgıdeiı qiyn bolǧan joq. Soŋǧy ailarda onyŋ densaulyǧy aitarlyqtai naşarlaǧan siiaqty. Sondyqtan qandai da bır jüielı ötırık turaly aituǧa bolmaidy dep oilaimyn.
- Baiden ketken jaǧdaida ony kım almastyruy mümkın?
- Däl qazır ony eşkım naqty aita almaidy. Bıraq demokrattar Kamala Harristı qaita qaraidy dep oilaimyn. Men ony vise-prezident rolınde jaqsy köremın, bıraq onyŋ būqaralyq aqparat qūraldarynda nege mūndai jaman imidjge ie ekenın tüsınbedım. Äleuetı joǧary basqa da ümıtkerler bar. Jaŋa ümıtker Donald Trampty jeŋe alatynyn jäne jeŋuge daiyn ekenın körsetetın jıgerlı adam bolsa, sailauşylardy taŋǧaldyrady deuge bolady.
Köptegen amerikalyqtar ekı ümıtkerdı de ūnatpaidy. Bıraq demokrattar özderın, Donald Tramp prezident bola almaitynyn bıletın respublikaşylarǧa qaraǧanda adal ūstaidy.Tramp bolsa, müldem sailamaly orynǧa ie bola almaidy. Soǧan qaramastan, respublikaşylar onyŋ artynan ne özın-özı saqtau üşın, ne sinizmnen, ne opportunistık sebepterden erıp keledı.
- Baiden äkımşılıgı aldaǧy alty aida Ukraina üşın ne ıstei alady?
- Bırınşıden, Ukrainaǧa qaru-jaraqty köbırek berıp, ony paidalanuǧa berıletın şekteulerdı meilınşe azaity. Ekınşıden, Reseige ekonomikalyq qysymdy küşeitıp, mūnai baǧasynyŋ şegın saqtaudy qoldau qajet. Sonymen qatar, Putinnıŋ "sūr" nemese "köleŋkelı" tanker flotyn, iaǧni reseilık mūnaiyn älemge tasymaldaityn ielerı kümändı, saqtandyrylmaǧan tankerler mäselesın retteitın uaqyt jettı. Sondai-aq, qosymşa ekonomikalyq jäne qarjylyq sanksiialarmen qatar, Reseige eksportqa qataŋ baqylau qajet.
