QR boiynşa gandboldan segız dürkın chempion, elımızdıŋ eŋbek sıŋırgen jattyqtyruşysy, Partiialyq oqu jüiesınıŋ joǧary bılımdı saiasatkerı, BaiTūrservis JŞS därı-därmek öndıruşı jäne eksporttauşy Dosbaev Tūrǧanbai Baijanūly "adyrna.kz" ūlttyq portalyna sūhbat berdı. Sübelı sūhbatty dertıne em ızdegen qalyŋ köpşılıkke ūsynamyz.
- Jalpy sızdıŋ QR-na eŋbek sıŋırgen jattyqtyruşy, Qazaq Memlekettık qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ kafedrasyna 20 jyl qyzmet etken eŋbekqor jan ekenıŋızden habardarmyz. Ūiymdastyruşylyq qabıletıŋızge qanyqpyz. Bıraq farmasevtikaǧa qalai keldıŋız?
- Äuelden eŋbek jolymdy 1979-1980 jyldary Qazaq Memlekettık qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ auylşaruaşylyq studentter otriadymen jūmys jasaudan bastadym. Bır studenttıŋ özıŋ basqaru oŋai dünie emes ekenı belgılı. Alaida men jūmys barysynda 34 myŋ student qatysqan Bükılälemdık auylşaruaşylyq studentter otriadyn (CCCH) Astrahan oblysy, Cherniaev audanynda basqardym. Sol jerde Qazaqstannyŋ komandirı boldym. Osy auylşaruaşylyq jūmystarda Qazaq Memlekettık qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ qyzdary 1-oryndy jeŋıp alyp, Ortalyq komitettıŋ gramotasymen, auyspaly Qyzyl Tuymen marapattaldy. Kördıŋız be, sız aitqandai mende Qūdaidan berılgen ūiymdastyruşylyq qabılet bar. Agranom, dene şynyqtyru mūǧalımı atanyp, därı jasauşy mamanǧa ainaluym ata-babamnan kele jatqan basqaruşylyq qabıletımnıŋ boluynda. Ekınşıden, Reseiden Aqsaiǧa sudy 15 myŋ adam satyp alyp jatyr degendı estıp, äkımge bardym. Maǧan ǧimarat berıŋız, men ony öz qarajatyma alaiyn, 3 aida su şyǧaraiyn dedım. Salyq osy Batys Qazaqstanda qalady, jūmys orny aşylady, sonda jūmysşylar öz elımızdıŋ suyn tūtynatynyŋ tılge tiek etıp kettım. Äkım "1 jylda sudy şyǧara alsaŋda rizamyz" dep arqamnan qaqqan. Alaida özım aitqanymdai 3 aida sudy şyǧaryp şyqtym. Sol kezde adam densaulyǧyna äser etetın ışken suy men jegen tamaǧy ekenıne közım jettı. Osylaişa maǧan densaulyqqa paidaly önımderdı öndıru kerek ekenın tüsındım. Aqyrynda maqsatyma jetıp, jūmysymdy ŞQO Qatonqaraidan 6 km ary ornalasqan Aqsu sovhozynan 1348 gektar jer alyp, därılık şöpterdıŋ tür-türın jinaumen ainalystym. Sebebı naǧyz densaulyqqa paidaly önımder Qatonqaraǧaida. Auasy saf, taulardan, orman-kölderden tūratyn Katonqaraǧaidyŋ jerındegı şöpterınıŋ özı adam janyŋ da tänıŋ de emdeitındei edı. Osylaişa qyzyl kıtapqa engen ösımdıkterden biologiialyq belsendı qospalardy aldym. Būl jaqta därılık şöpterdıŋ 180 türı ösedı eken. Tabiǧattyŋ daiyn önımderın paidalana otyryp, «BaiTūrServis» JŞS Qatonqaraǧaidan därılık şikızattardy öndıretın jeke bazasyn qūrdym. Bügıngı künı bız oilap tapqan 40 tan astam önımderım bar.
- Qazırgı zamanda türlı jelılık marketingpen ainalysuşylar köbeiıp kettı. Ne Memleket bergen arnaiy rūqsaty joq, ne lisenziiasy joq, äiteuır jeleŋ sözben maqtap, paidasyz önımderın ötkızude. Sızdıŋ önımderıŋız qanşalyqty zaŋdy?
- 2012 jyldyŋ 16 mamyrynda därı-därmek, fito-şai, balzam, ekstrakt-kapsulalar öndıruge Memlekettık sertifikat ielengenbız. Iаǧni Memleket tarapynan därılık şikızattardy öndıruge jäne satuǧa rūqsatymyz bar. Tıpten tamaqtanu akademiiasy bızdıŋ önımderıŋımızdıŋ sapasyna kepıldık bergen. Odan keiın 2015 jyly JŞS BaiTūrServis "önerkäsıp köşbasşysy-2015" atanyp, töbemız bır kökke jetken. Jalpy öndırılgen därılerımızdıŋ bärı älemdık jäne IHI Alliance standarttaryna sai, halal önımderınıŋ jalpy şarttaryna säikes keledı. Bügınde BaiTūrservis Memleketke ǧana şikızat taratuşy emes, Ortalyq Aziia jäne Qytai Halyq Respublikasyna deiın daiyn önımderdı eksporttauşy. Qan qysymyn, diabettı emdeitın fito-şai jäne qyzyl tamyr ekstraktalary qazırgı taŋda Qytaidyŋ laborotoriialyq synaǧynan ötude. Onymen qosa QR-da BaiTūrServistıŋ öz jekemenşık jerınde ösetın 180 nen astam därılık şöpterın eksporttau qūqyǧyna ie bolǧan.
- Joǧaryda 40 därılık şöpterdı paidaǧa asyryp, adam densaulyǧyna qajettı önımder şyǧardym dep aityp kettıŋız. Önımderıŋız qanşalyqty paidaly?
- Mäselen, menıŋ qyzyl tamyrdan jasalǧan şäiım bar. Ony Aidyn Aiymbetov ǧaryşqa ūşqanda ışken. Ol jürek-qan tamyrlarynyŋ jūmysyn rettep, zär şyǧarudy qalypqa keltıredı. İmunitettı köterıp, erkektık küş-quatty arttyrady. Al baǧanadan berı maqtap jatqan «altyn tamyr» fito-şaiy jüike jüiesın tynyştandyrady. Sebebı adam boiyndaǧy bükıl dert küizelısten paida bolady. Al "Altyn tamyr" adam ömırın ūzartady. Onymen qosa fito-şäidı bır ret taŋda ışseŋız, künı boiy älsızdıkten saqtaidy. «Maral tamyry» - täbettı jaqsartady, köŋıl-küidı köterıp, şarşau, tıtırkenu saldarynyŋ aldyn alady. «Jan şipa»- Alsgeimer, Parkinson aurularyn emdeu üşın jäne büirektıŋ qyzmet etu belsendılıgın joǧarylatu üşın ūsynylady. «Tabiǧi organikalyq kalsii» - adam aǧzasyndaǧy kalsiidıŋ jetkılıktı mölşerde boluyn qamtamasyz etedı. «Diabettı emdeuşı» - qandaǧy gliukozalardy azaityp, ornyna A, V1, K, RR, V3 därumenderın toltyrady. «Atlantikum» kosmetikalyq balzamy - tüienıŋ maiynan jasalǧan. Nevrit, pleksitah, radikulit, işialgiia, bursit, osteohondroz, proturziia, jūlyndaǧy gryja, gemoroi aurularyn emdep jazady. «Afrodita» şamdary - ginekologiialyq aurularda, atap aitsam, eroziia, mioma, qūrsaqtaǧy qaterlı ısık, turbalardyŋ qabynuy, sistitke em. «Majuni aflotun» baldan jasalǧan balzam - qan qysymy tüsken kezde qalypqa keltırıp, qan azdyqqa sep bolady. "Tau jidegı" 200 qysymdy az uaqytta 120-ǧa tüsıredı. Qanşasy aitylmai qaldy. Özge de adam densaulyǧyn 100 % qalypqa keltıretın önımderım bar.
- Tamaşa! Atalǧan därı-därmekterıŋızdıŋ bärın alǧym kelıp kettı ǧoi. Emdık şöpterıŋızdıŋ quaty sondai myqty bolsa da, jahanǧa jar salyp jatqan joqsyz. Onyŋ sebebı nede? Jalpy jarnamany nege jasamaisyz?
- Osy künge deiın bırde-bır jarnamamen ainalyspadym. Onyŋ sebebı bastaǧan ısım aiaǧyna deiın tolyq jetpei jatyp, jahanǧa jar salǧandy qu janym süimeidı. Bastaǧan ısıŋdı jariialai berseŋ, ol eşqaşan ösıp önbeidı. Kerısınşe eŋbegım şyrqau şyŋyna jetıp, pısıp tūrǧanda jarnamasyz-aq tanylatynyna senımdımın. Qazır bırneşe armandarym bar. Sol armandaryma qol jetkızgende jarnamanyŋ soŋynan men emes, kerısınşe jarnama menıŋ soŋymnan jügıredı.
- Ol qandai arman boldy eken?!
- Alǧaşqy armanym qazaq şipagerlerınıŋ tarihyna negızdelgen ūlttyq emşılık auruhana aşu. Osy üşın qarjy jinau üstındemın. Negızı bolaşaqta tört öŋırde «qazaq klinikasy» degen at berıp, emdeu ortalyǧyn aşsam armanym bolmas edı. Klinikany aşu üşın zamanaui därıgerlık klinikanyŋ Memlekettık lesenziiasyn alu kerek edı. Bız aldyq. Sonymen qatar qazaq klikasynyŋ emdeu ortalyǧyn OQO-da Aqsukentte aşyp qoidyq. Jaqsy jūmys jasap jatyr. Demek alǧaşqy qadamdar jasaldy. Onymen qosa Memlekettık qazaq emşılıgımen bırge zertteu, därı-därmek zertteu bazasy men qazaq emşılık daryndaryn tärbieleu bazasyn qūru nietım bar. Jäne emdeluı qiyn aurularǧa qatysty qytai tılınde «qazaq därıgerlık şejıresı», «qazaq şipagerlıgınıŋ nazarlyq negızı», «qazaq şipagerlıgınıŋ tarihy» atty audarma jasalǧan 8 tomdyq ädebietter şyǧaru oiymda jür.
- "Qazaq medisinasy" degen bügıngı taŋda klinika joq. Sızden estıp quanyp otyrmyn. Klinika turaly tolyǧyraq aityp berseŋız..
«Qazaq emşılıgı» şipahanasynda Qazaq şipagerlıgı jolymen emdeitın bölımderdı, auru türlerın jäne emdeu ädısterın qysqaşa tanystyryp keteiın.
1. Işkı aiyqtyru bölımı: būl bölım Qazaq emşılıgın negız etıp, asqazan, bauyr, tynys joly, qan ainalym jüiesı, nesep joly, jel-qūz qatarly aurulardy emdeudı qarastyrady. Emhanamyzda Qazaq emşılıgı joldarymen jasalǧan därılerdı ışke qabyldau jäne denege jabystyru arqyly emdeu jürgızıledı.
2. Otaşylyq bölım: Qazaq otaşylyǧy ūzaq tarihi täjıribege ie. Būl bölım dästürlı daualau ädısterın paidalanyp türlı synyq, sıŋır etterınıŋ zaqymdaluy, qol-aiaq, moiyn, kökırek, bel omyrtqa (beltıkteulık, qorbuyn, şorbuyn, sorbuyn) aurularyn emdeude erekşe nätijege qol jetkızıp keledı.
3. Äielder bölımı: Emhanamyzdaǧy äielder auruy bölımı otyrma būlau, qūm būlau, maqsatty tartylǧy sekıldı emdeu şaralaryn qoldanyp, keldıgör, jatyr moiynynyŋ qabynuy, das quys qabynuy qatarly aurularǧa em jürgızedı. Emdeu önımı körnektı ärı oŋai ädıspen jüzege asqandyqtan, nauqastardyŋ qoldauyna ie boldy.
4. Būlauhana(suyq tiiuge qarsy em): būlaumen emdeu. Qazaq dästürlı emşılıgınıŋ bır türı. Mūndaǧy önımder sapaly, aǧzaǧa kerı äserı joq, tabiǧi därı şöpterden jinalyp, dert türıne bailanysty belgılı mölşerde qoldanuǧa berıledı. Būl ädıspen jel-qūz, sorbuyn, şorbuyn, qorbuyn qatarly aurulardy emdeuge bolady. Būlaumen emdeu nauqastyŋ densaulyq jaǧdaiyna qarai bırneşe türge bölınedı.
5. Qaptek bölımı (Terı aurular bölımı): būl bölım Qazaq dästürlı emşılıgın qoldanyp, ışke jäne syrtqa därı qabyldatu arqyly bırşama kürdelı terı aurularyn emdeude erekşe nätijege qol jetkızude.
6. Qandalma bölımı (qan alu, ine jäne doŋqamen emdeitın bölım): būl qan qysymy joǧarylau, tamaq qabynu qatarly nauqastardan qan alu arqyly jüzege asatyn em. Moiyn, arqa, bel omyrtqa, qol-aiaq aurulary, şorbuyn, qorbuyn, jüike jüiesınıŋ būzyluy, saldanu diagnozyndaǧy nauqastardy loŋqa, qūrǧaq ine, ysqymalau, fizikalyq emdeu arqyly sauyqtyrady.
- Jalpy qazır adamdar auruhanaǧa barǧysy kelmeidı. Tırşılıkten köz aşpai jürıp, bır künı auruy asqynyp ketedı. Osynyŋ aldyn alu joly bar ma?!
- Osyny özım de aitqaly otyr edım. Mysaly, sız qonaqüige ne dämhanaǧa bardyŋyz dep elesteteiıkşı. Ol jerde sızge bırınşı kofe, şäi nemese kokteil ūsynady. Būlardyŋ bırı qan qysymyn tüsırıp jıberse, bırı qandaǧy qant mölşerın köbeitedı. Tıstıŋ sarǧaiuyna äkep soqtyrady. Jalpy aita berseŋ köp. Osylardyŋ ornyna menıŋ "tabiǧi organikalyq kalsiiımdı" kokteil türınde ūsynsa deimın. Nemese taşkenttık şäidıŋ ornyna jüregı auyratyn adam bolsa jürekke arnalǧan, büiregı auyrsa, büirekke arnalǧan şäiıme tapsyrys berse, adam densaulyǧyn emdeitın edı. Aurudyŋ aldyn alu degen osy.
- Sonymen qatar sızdıŋ kıtap jazatynyŋyzdy da estıp edık...
- Jalpy adam özı qandai bolsa auruy da sondai bolady. Mäselen, yzaqor, aşulanşaq adamnyŋ bauyry auyrady, nemese ünemı ne bolsa sodan şoşynyp jüretınderdıŋ öt joly qabynsa, bıreudıŋ qamyn jep, ünemı şyr-pyr bolyp jüretınder kök bauyr auruymen auyrady, özınıŋ körkıne senımsız äielder ūiqy bezınıŋ auruyna ūşyraidy. Mıne, osy syndy dünieler bızdıŋ kıtabymyz da jazylǧan. Bız dep otyrǧanym Medisinalyq emdeudıŋ älem chempiony, Şyǧys medisinanyŋ ǧūlama bılgırı, Respublikalyq I-därejelı käsıbi halyq emşısı, jazuşy Saiid Iýldaşölı Saiid Ergaşölı Qūraiyş Qajy Äl Arabi. Būl kısı maǧan öz batasyn bergen. Kıtabymyz «Dästürlı medisinaǧa negızdelgen qazaq halyq emşılıgı» dep atalady. Osynyŋ üş tomdyǧy bar. Mūnda halyq emşılıgıne qatysty bar maǧlūmattar engızılgen. Jüikeŋız auyrsa üi jaǧdaiynda ne ısteu kerek? Nemese bauyryŋyz ne sebeptı auyrady? Köŋıl-küidıŋ densaulyqqa äserı?- degen sekıldı sūraqtarǧa jauaptar berılgen. Jalpy aitqanda būl kıtappen jürıp-tūrǧan adamdar auyrmaudyŋ qamyn jasaidy.
- Üş bırdei qasiettı alyp jürıp, 40 türlı därı oilap tauyp, kıtap şyǧaryp, Tūrǧanbai Dosbaev atyndaǧy biznes sentrdı de basqaryp otyrsyz. Osynşama küş-quatty qaidan aldyŋyz?!
- Men bır jasymnan äkesız östım. Anam ǧana boldy. «Anasyz ösken tūl jetım, äkesız ösken erke jetım» degendei erke jetım bolyp er jettım. Iаǧni menıŋ sener eşkımım joq bolǧan soŋ aiaqqa özım tūruym kerek ekenın tüsındım. Tüsındım de erteŋım üşın äreket ettım. Eger anama ǧana iek artyp jürgende būl ömırde eşkım bolmas edım. Täŋırge myŋ şükır! 4-synypty tämamdaǧanda, internatta oqydym. Ol jerde sabaǧyŋdy oqisyŋ, kiımıŋdı özderı beredı, tamaǧyŋdy ışesıŋ, sportpen şūǧyldanasyŋ. Iаǧni men äskerde jürgendei tärbie alyp şyqtym. Ärı boiymdaǧy talantym da tynyş jatqyzbady.
Sız üş Joǧarǧy oqu oryn tämamdap, gandboldan segız dürkın QR chempiony atandyŋyz, Ükımet 3 bölmelı üi berdı. Qazaq Memlekettık qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ kafeda meŋgeruşısı, käsıpodaq komitetınıŋ töraǧasy boldyŋyz. "Aiko" degen su şyǧardyŋyz.
Kez-kelgen jetıstıkke jetken tūlǧa retınde adamzatqa qandai aqyl aitasyz?
- Bırınşıden, jūmys ısteisıŋ be, bar ynta-şyntaŋmen, janyŋmen berılıp ıste. Osy bır jūmys üşın uaqytyŋdy, bar sätıŋdı qūrban etetındei bol. Säikesınşe, jūmys ta saǧan ülken baqyt, tausylmas şattyq syilauy tiıs. Ondai bolmaǧan jaǧdaida ol jūmystan şyq! Adam barlyq aurudy jūmys jasaudan tauyp alatynyŋ ūmytpauy kerek.
- Jalpy sızdıŋ QR-na eŋbek sıŋırgen jattyqtyruşy, Qazaq Memlekettık qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ kafedrasyna 20 jyl qyzmet etken eŋbekqor jan ekenıŋızden habardarmyz. Ūiymdastyruşylyq qabıletıŋızge qanyqpyz. Bıraq farmasevtikaǧa qalai keldıŋız?
- Äuelden eŋbek jolymdy 1979-1980 jyldary Qazaq Memlekettık qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ auylşaruaşylyq studentter otriadymen jūmys jasaudan bastadym. Bır studenttıŋ özıŋ basqaru oŋai dünie emes ekenı belgılı. Alaida men jūmys barysynda 34 myŋ student qatysqan Bükılälemdık auylşaruaşylyq studentter otriadyn (CCCH) Astrahan oblysy, Cherniaev audanynda basqardym. Sol jerde Qazaqstannyŋ komandirı boldym. Osy auylşaruaşylyq jūmystarda Qazaq Memlekettık qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ qyzdary 1-oryndy jeŋıp alyp, Ortalyq komitettıŋ gramotasymen, auyspaly Qyzyl Tuymen marapattaldy. Kördıŋız be, sız aitqandai mende Qūdaidan berılgen ūiymdastyruşylyq qabılet bar. Agranom, dene şynyqtyru mūǧalımı atanyp, därı jasauşy mamanǧa ainaluym ata-babamnan kele jatqan basqaruşylyq qabıletımnıŋ boluynda. Ekınşıden, Reseiden Aqsaiǧa sudy 15 myŋ adam satyp alyp jatyr degendı estıp, äkımge bardym. Maǧan ǧimarat berıŋız, men ony öz qarajatyma alaiyn, 3 aida su şyǧaraiyn dedım. Salyq osy Batys Qazaqstanda qalady, jūmys orny aşylady, sonda jūmysşylar öz elımızdıŋ suyn tūtynatynyŋ tılge tiek etıp kettım. Äkım "1 jylda sudy şyǧara alsaŋda rizamyz" dep arqamnan qaqqan. Alaida özım aitqanymdai 3 aida sudy şyǧaryp şyqtym. Sol kezde adam densaulyǧyna äser etetın ışken suy men jegen tamaǧy ekenıne közım jettı. Osylaişa maǧan densaulyqqa paidaly önımderdı öndıru kerek ekenın tüsındım. Aqyrynda maqsatyma jetıp, jūmysymdy ŞQO Qatonqaraidan 6 km ary ornalasqan Aqsu sovhozynan 1348 gektar jer alyp, därılık şöpterdıŋ tür-türın jinaumen ainalystym. Sebebı naǧyz densaulyqqa paidaly önımder Qatonqaraǧaida. Auasy saf, taulardan, orman-kölderden tūratyn Katonqaraǧaidyŋ jerındegı şöpterınıŋ özı adam janyŋ da tänıŋ de emdeitındei edı. Osylaişa qyzyl kıtapqa engen ösımdıkterden biologiialyq belsendı qospalardy aldym. Būl jaqta därılık şöpterdıŋ 180 türı ösedı eken. Tabiǧattyŋ daiyn önımderın paidalana otyryp, «BaiTūrServis» JŞS Qatonqaraǧaidan därılık şikızattardy öndıretın jeke bazasyn qūrdym. Bügıngı künı bız oilap tapqan 40 tan astam önımderım bar.
- Qazırgı zamanda türlı jelılık marketingpen ainalysuşylar köbeiıp kettı. Ne Memleket bergen arnaiy rūqsaty joq, ne lisenziiasy joq, äiteuır jeleŋ sözben maqtap, paidasyz önımderın ötkızude. Sızdıŋ önımderıŋız qanşalyqty zaŋdy?
- 2012 jyldyŋ 16 mamyrynda därı-därmek, fito-şai, balzam, ekstrakt-kapsulalar öndıruge Memlekettık sertifikat ielengenbız. Iаǧni Memleket tarapynan därılık şikızattardy öndıruge jäne satuǧa rūqsatymyz bar. Tıpten tamaqtanu akademiiasy bızdıŋ önımderıŋımızdıŋ sapasyna kepıldık bergen. Odan keiın 2015 jyly JŞS BaiTūrServis "önerkäsıp köşbasşysy-2015" atanyp, töbemız bır kökke jetken. Jalpy öndırılgen därılerımızdıŋ bärı älemdık jäne IHI Alliance standarttaryna sai, halal önımderınıŋ jalpy şarttaryna säikes keledı. Bügınde BaiTūrservis Memleketke ǧana şikızat taratuşy emes, Ortalyq Aziia jäne Qytai Halyq Respublikasyna deiın daiyn önımderdı eksporttauşy. Qan qysymyn, diabettı emdeitın fito-şai jäne qyzyl tamyr ekstraktalary qazırgı taŋda Qytaidyŋ laborotoriialyq synaǧynan ötude. Onymen qosa QR-da BaiTūrServistıŋ öz jekemenşık jerınde ösetın 180 nen astam därılık şöpterın eksporttau qūqyǧyna ie bolǧan.
- Joǧaryda 40 därılık şöpterdı paidaǧa asyryp, adam densaulyǧyna qajettı önımder şyǧardym dep aityp kettıŋız. Önımderıŋız qanşalyqty paidaly?
- Mäselen, menıŋ qyzyl tamyrdan jasalǧan şäiım bar. Ony Aidyn Aiymbetov ǧaryşqa ūşqanda ışken. Ol jürek-qan tamyrlarynyŋ jūmysyn rettep, zär şyǧarudy qalypqa keltıredı. İmunitettı köterıp, erkektık küş-quatty arttyrady. Al baǧanadan berı maqtap jatqan «altyn tamyr» fito-şaiy jüike jüiesın tynyştandyrady. Sebebı adam boiyndaǧy bükıl dert küizelısten paida bolady. Al "Altyn tamyr" adam ömırın ūzartady. Onymen qosa fito-şäidı bır ret taŋda ışseŋız, künı boiy älsızdıkten saqtaidy. «Maral tamyry» - täbettı jaqsartady, köŋıl-küidı köterıp, şarşau, tıtırkenu saldarynyŋ aldyn alady. «Jan şipa»- Alsgeimer, Parkinson aurularyn emdeu üşın jäne büirektıŋ qyzmet etu belsendılıgın joǧarylatu üşın ūsynylady. «Tabiǧi organikalyq kalsii» - adam aǧzasyndaǧy kalsiidıŋ jetkılıktı mölşerde boluyn qamtamasyz etedı. «Diabettı emdeuşı» - qandaǧy gliukozalardy azaityp, ornyna A, V1, K, RR, V3 därumenderın toltyrady. «Atlantikum» kosmetikalyq balzamy - tüienıŋ maiynan jasalǧan. Nevrit, pleksitah, radikulit, işialgiia, bursit, osteohondroz, proturziia, jūlyndaǧy gryja, gemoroi aurularyn emdep jazady. «Afrodita» şamdary - ginekologiialyq aurularda, atap aitsam, eroziia, mioma, qūrsaqtaǧy qaterlı ısık, turbalardyŋ qabynuy, sistitke em. «Majuni aflotun» baldan jasalǧan balzam - qan qysymy tüsken kezde qalypqa keltırıp, qan azdyqqa sep bolady. "Tau jidegı" 200 qysymdy az uaqytta 120-ǧa tüsıredı. Qanşasy aitylmai qaldy. Özge de adam densaulyǧyn 100 % qalypqa keltıretın önımderım bar.
- Tamaşa! Atalǧan därı-därmekterıŋızdıŋ bärın alǧym kelıp kettı ǧoi. Emdık şöpterıŋızdıŋ quaty sondai myqty bolsa da, jahanǧa jar salyp jatqan joqsyz. Onyŋ sebebı nede? Jalpy jarnamany nege jasamaisyz?
- Osy künge deiın bırde-bır jarnamamen ainalyspadym. Onyŋ sebebı bastaǧan ısım aiaǧyna deiın tolyq jetpei jatyp, jahanǧa jar salǧandy qu janym süimeidı. Bastaǧan ısıŋdı jariialai berseŋ, ol eşqaşan ösıp önbeidı. Kerısınşe eŋbegım şyrqau şyŋyna jetıp, pısıp tūrǧanda jarnamasyz-aq tanylatynyna senımdımın. Qazır bırneşe armandarym bar. Sol armandaryma qol jetkızgende jarnamanyŋ soŋynan men emes, kerısınşe jarnama menıŋ soŋymnan jügıredı.
- Ol qandai arman boldy eken?!
- Alǧaşqy armanym qazaq şipagerlerınıŋ tarihyna negızdelgen ūlttyq emşılık auruhana aşu. Osy üşın qarjy jinau üstındemın. Negızı bolaşaqta tört öŋırde «qazaq klinikasy» degen at berıp, emdeu ortalyǧyn aşsam armanym bolmas edı. Klinikany aşu üşın zamanaui därıgerlık klinikanyŋ Memlekettık lesenziiasyn alu kerek edı. Bız aldyq. Sonymen qatar qazaq klikasynyŋ emdeu ortalyǧyn OQO-da Aqsukentte aşyp qoidyq. Jaqsy jūmys jasap jatyr. Demek alǧaşqy qadamdar jasaldy. Onymen qosa Memlekettık qazaq emşılıgımen bırge zertteu, därı-därmek zertteu bazasy men qazaq emşılık daryndaryn tärbieleu bazasyn qūru nietım bar. Jäne emdeluı qiyn aurularǧa qatysty qytai tılınde «qazaq därıgerlık şejıresı», «qazaq şipagerlıgınıŋ nazarlyq negızı», «qazaq şipagerlıgınıŋ tarihy» atty audarma jasalǧan 8 tomdyq ädebietter şyǧaru oiymda jür.
- "Qazaq medisinasy" degen bügıngı taŋda klinika joq. Sızden estıp quanyp otyrmyn. Klinika turaly tolyǧyraq aityp berseŋız..
«Qazaq emşılıgı» şipahanasynda Qazaq şipagerlıgı jolymen emdeitın bölımderdı, auru türlerın jäne emdeu ädısterın qysqaşa tanystyryp keteiın.
1. Işkı aiyqtyru bölımı: būl bölım Qazaq emşılıgın negız etıp, asqazan, bauyr, tynys joly, qan ainalym jüiesı, nesep joly, jel-qūz qatarly aurulardy emdeudı qarastyrady. Emhanamyzda Qazaq emşılıgı joldarymen jasalǧan därılerdı ışke qabyldau jäne denege jabystyru arqyly emdeu jürgızıledı.
2. Otaşylyq bölım: Qazaq otaşylyǧy ūzaq tarihi täjıribege ie. Būl bölım dästürlı daualau ädısterın paidalanyp türlı synyq, sıŋır etterınıŋ zaqymdaluy, qol-aiaq, moiyn, kökırek, bel omyrtqa (beltıkteulık, qorbuyn, şorbuyn, sorbuyn) aurularyn emdeude erekşe nätijege qol jetkızıp keledı.
3. Äielder bölımı: Emhanamyzdaǧy äielder auruy bölımı otyrma būlau, qūm būlau, maqsatty tartylǧy sekıldı emdeu şaralaryn qoldanyp, keldıgör, jatyr moiynynyŋ qabynuy, das quys qabynuy qatarly aurularǧa em jürgızedı. Emdeu önımı körnektı ärı oŋai ädıspen jüzege asqandyqtan, nauqastardyŋ qoldauyna ie boldy.
4. Būlauhana(suyq tiiuge qarsy em): būlaumen emdeu. Qazaq dästürlı emşılıgınıŋ bır türı. Mūndaǧy önımder sapaly, aǧzaǧa kerı äserı joq, tabiǧi därı şöpterden jinalyp, dert türıne bailanysty belgılı mölşerde qoldanuǧa berıledı. Būl ädıspen jel-qūz, sorbuyn, şorbuyn, qorbuyn qatarly aurulardy emdeuge bolady. Būlaumen emdeu nauqastyŋ densaulyq jaǧdaiyna qarai bırneşe türge bölınedı.
5. Qaptek bölımı (Terı aurular bölımı): būl bölım Qazaq dästürlı emşılıgın qoldanyp, ışke jäne syrtqa därı qabyldatu arqyly bırşama kürdelı terı aurularyn emdeude erekşe nätijege qol jetkızude.
6. Qandalma bölımı (qan alu, ine jäne doŋqamen emdeitın bölım): būl qan qysymy joǧarylau, tamaq qabynu qatarly nauqastardan qan alu arqyly jüzege asatyn em. Moiyn, arqa, bel omyrtqa, qol-aiaq aurulary, şorbuyn, qorbuyn, jüike jüiesınıŋ būzyluy, saldanu diagnozyndaǧy nauqastardy loŋqa, qūrǧaq ine, ysqymalau, fizikalyq emdeu arqyly sauyqtyrady.
- Jalpy qazır adamdar auruhanaǧa barǧysy kelmeidı. Tırşılıkten köz aşpai jürıp, bır künı auruy asqynyp ketedı. Osynyŋ aldyn alu joly bar ma?!
- Osyny özım de aitqaly otyr edım. Mysaly, sız qonaqüige ne dämhanaǧa bardyŋyz dep elesteteiıkşı. Ol jerde sızge bırınşı kofe, şäi nemese kokteil ūsynady. Būlardyŋ bırı qan qysymyn tüsırıp jıberse, bırı qandaǧy qant mölşerın köbeitedı. Tıstıŋ sarǧaiuyna äkep soqtyrady. Jalpy aita berseŋ köp. Osylardyŋ ornyna menıŋ "tabiǧi organikalyq kalsiiımdı" kokteil türınde ūsynsa deimın. Nemese taşkenttık şäidıŋ ornyna jüregı auyratyn adam bolsa jürekke arnalǧan, büiregı auyrsa, büirekke arnalǧan şäiıme tapsyrys berse, adam densaulyǧyn emdeitın edı. Aurudyŋ aldyn alu degen osy.
- Sonymen qatar sızdıŋ kıtap jazatynyŋyzdy da estıp edık...
- Jalpy adam özı qandai bolsa auruy da sondai bolady. Mäselen, yzaqor, aşulanşaq adamnyŋ bauyry auyrady, nemese ünemı ne bolsa sodan şoşynyp jüretınderdıŋ öt joly qabynsa, bıreudıŋ qamyn jep, ünemı şyr-pyr bolyp jüretınder kök bauyr auruymen auyrady, özınıŋ körkıne senımsız äielder ūiqy bezınıŋ auruyna ūşyraidy. Mıne, osy syndy dünieler bızdıŋ kıtabymyz da jazylǧan. Bız dep otyrǧanym Medisinalyq emdeudıŋ älem chempiony, Şyǧys medisinanyŋ ǧūlama bılgırı, Respublikalyq I-därejelı käsıbi halyq emşısı, jazuşy Saiid Iýldaşölı Saiid Ergaşölı Qūraiyş Qajy Äl Arabi. Būl kısı maǧan öz batasyn bergen. Kıtabymyz «Dästürlı medisinaǧa negızdelgen qazaq halyq emşılıgı» dep atalady. Osynyŋ üş tomdyǧy bar. Mūnda halyq emşılıgıne qatysty bar maǧlūmattar engızılgen. Jüikeŋız auyrsa üi jaǧdaiynda ne ısteu kerek? Nemese bauyryŋyz ne sebeptı auyrady? Köŋıl-küidıŋ densaulyqqa äserı?- degen sekıldı sūraqtarǧa jauaptar berılgen. Jalpy aitqanda būl kıtappen jürıp-tūrǧan adamdar auyrmaudyŋ qamyn jasaidy.
- Üş bırdei qasiettı alyp jürıp, 40 türlı därı oilap tauyp, kıtap şyǧaryp, Tūrǧanbai Dosbaev atyndaǧy biznes sentrdı de basqaryp otyrsyz. Osynşama küş-quatty qaidan aldyŋyz?!
- Men bır jasymnan äkesız östım. Anam ǧana boldy. «Anasyz ösken tūl jetım, äkesız ösken erke jetım» degendei erke jetım bolyp er jettım. Iаǧni menıŋ sener eşkımım joq bolǧan soŋ aiaqqa özım tūruym kerek ekenın tüsındım. Tüsındım de erteŋım üşın äreket ettım. Eger anama ǧana iek artyp jürgende būl ömırde eşkım bolmas edım. Täŋırge myŋ şükır! 4-synypty tämamdaǧanda, internatta oqydym. Ol jerde sabaǧyŋdy oqisyŋ, kiımıŋdı özderı beredı, tamaǧyŋdy ışesıŋ, sportpen şūǧyldanasyŋ. Iаǧni men äskerde jürgendei tärbie alyp şyqtym. Ärı boiymdaǧy talantym da tynyş jatqyzbady.
Sız üş Joǧarǧy oqu oryn tämamdap, gandboldan segız dürkın QR chempiony atandyŋyz, Ükımet 3 bölmelı üi berdı. Qazaq Memlekettık qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ kafeda meŋgeruşısı, käsıpodaq komitetınıŋ töraǧasy boldyŋyz. "Aiko" degen su şyǧardyŋyz.
Kez-kelgen jetıstıkke jetken tūlǧa retınde adamzatqa qandai aqyl aitasyz?
- Bırınşıden, jūmys ısteisıŋ be, bar ynta-şyntaŋmen, janyŋmen berılıp ıste. Osy bır jūmys üşın uaqytyŋdy, bar sätıŋdı qūrban etetındei bol. Säikesınşe, jūmys ta saǧan ülken baqyt, tausylmas şattyq syilauy tiıs. Ondai bolmaǧan jaǧdaida ol jūmystan şyq! Adam barlyq aurudy jūmys jasaudan tauyp alatynyŋ ūmytpauy kerek.
Sūhbattasqan: Aqgül AIDARBEKOVA
"Adyrna" ūlttyq portaly
